Procedowane są zmiany w zakresie postanowień na gruncie KPC

Trwają prace legislacyjne nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, które mają na celu przede wszystkim usprawnienie procedur związanych z uzasadnianiem postanowień sądowych oraz zaskarżaniem decyzji. Projektowane zmiany mają na celu przeciwdziałanie przewlekłości postępowań oraz eliminację wątpliwości interpretacyjnych. Istotne jest także wprowadzenie nowych zasad dotyczących rozpoznawania zażaleń, co ma pozytywnie wpłynąć na przejrzystość i skuteczność procesów sądowych.

Tematyka: zmiany, KPC, postanowienia, uzasadnienie, zażalenia, sądownictwo, procedury, interpretacja, efektywność, skrócenie czasu, nowelizacja, projekt ustawy, sąd II instancji, postępowanie sądowe

Trwają prace legislacyjne nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Druk nr 2650). Zmiany mają obejmować m.in. przepisy dotyczące
sporządzania uzasadnień postanowień oraz ich zaskarżania.
Uzasadnianie postanowień
Projektowane zmiany przewidują, że w sytuacji, w której przepis szczególny nakazuje sądowi uzasadnić
postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym z urzędu, doręcza się je stronie z uzasadnieniem - także
z urzędu.

Kolejną nowością jest umożliwienie sądom uzasadnienia z urzędu postanowienia wydanego na posiedzeniu
niejawnym w sytuacji, w której pozwoli to na usprawnienie postępowania lub rozstrzygnięcie to dotyczy przyznania
zwrotu kosztów osobie niebędącej stroną. Wówczas przedmiotowe postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się
wszystkim stronom lub osobom, których ono dotyczy.
Projektodawca wskazał, że wprowadzenie powyższego rozwiązania związane jest z przeciwdziałaniem przewlekłości
postępowań. Sąd orzekający w sprawie będzie mógł zdecydować, czy korzystniejsze z punktu widzenia organizacji
jego pracy będzie uzasadnienie orzeczenia z urzędu, czy też powrót do tego samego zagadnienia po złożeniu
wniosku przez stronę, zwłaszcza gdy jest wysoce prawdopodobne, iż zdecyduje się na jego złożenie.
Aby uniknąć ewentualnych wątpliwości, w projektowanych przepisach wprost wyrażono zasadę, zgodnie z którą
doręczenie przez sąd z urzędu postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym z uzasadnieniem zwalnia
stronę od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem.
Dodatkowo doprecyzowano, że wskazanie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia w trybie przewidzianym w art. 357
§ 5 KPC następuje w sposób odróżniający je od uzasadnienia postanowienia. Wprowadzenie przedmiotowego
rozwiązania podyktowane jest praktyką orzeczniczą, w której pojawiła się wykładnia art. 357 § 5 KPC, zrównująca
zasadnicze powody rozstrzygnięcia z pisemnym uzasadnieniem postanowienia. Utrudniało to stronom postępowania
ustalenie, czy w danej sprawie są zobowiązane złożyć wniosek o uzasadnienie. W uzasadnieniu projektu ustawy
nowelizującej wskazano, że wystarczające do rozróżnienia zasadniczych motywów rozstrzygnięcia od uzasadnienia
jest odrębne zatytułowanie tej części orzeczenia.
Zażalenia
Projektowane zmiany obejmują również zasady zaskarżania postanowień.
Przede wszystkim zażalenia w przedmiocie sprostowania lub wykładni orzeczeń albo ich odmowy będą
rozpoznawane przez sądy II instancji, a nie – jak dotychczas – inne składy sądów I instancji. Projektodawca
uzasadnił tę zmianę wagą i znaczeniem przedmiotowych instytucji, które niejednokrotnie mają zasadniczy wpływ na
interpretację sentencji wyroku.
Doprecyzowano także, że termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia
z uzasadnieniem, również gdy doręczenie nastąpiło z urzędu. Rozwiązanie to ma wyeliminować dopuszczalność
odpowiedniego stosowania art. 331 § 2 KPC, zgodnie z którym sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku
z urzędu nie zwalnia strony od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem.
Kolejną zmianą jest wprowadzenie regulacji przewidującej domniemanie właściwości sądu II instancji w zakresie
rozpoznawania zażaleń. Jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie
sądu, ale nie określa, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie ma rozpoznać sąd II instancji. Projektodawca wskazał, że
przepis ten ma charakter porządkujący i precyzujący. W praktyce orzeczniczej dochodziło bowiem do wątpliwości co
do sposobu rozpoznawania zażaleń przewidzianych w przepisach szczególnych, a niewymienionych w art. 394 KPC
czy art. 3941a KPC, tj. czy podlegają one rozpoznaniu przez inny skład sądu I instancji (tzw. zażalenie poziome), czy
też przez sąd II instancji (tzw. zażalenie zwykłe).
Rozszerzony został katalog spraw rozpoznawanych przez inny skład sądu I instancji – zażalenie ma
przysługiwać także na postanowienia, których przedmiotem jest wynagrodzenie kuratora ustanowionego dla
strony w danej sprawie.

Doprecyzowano także, że w przypadku zażaleń poziomych sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, odrzuca
w składzie jednego sędziego zażalenie spóźnione, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, jak również
zażalenie, którego braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie. W ocenie projektodawcy, w przypadku
zażaleń poziomych, które dotyczą kwestii wpadkowych, nic nie stoi na przeszkodzie, aby to sąd, który wydał
zaskarżone orzeczenie, we własnym zakresie podejmował czynności do uzupełnienia braków wniesionego zażalenia,
jak też wydawał rozstrzygnięcie o jego ewentualnym odrzuceniu.
Rozszerzono również katalog spraw rozpoznawanych przez sąd II instancji, na które przysługuje zażalenie
o postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania, o umorzeniu postępowania wywołanego
wniesieniem apelacji, o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięciu takiego zwolnienia oraz
o wynagrodzeniu biegłego. Celem zmian jest wyeliminowanie luki prawnej, która istnieje w zakresie niemożności
zaskarżenia powyższych rozstrzygnięć sądu II instancji.
Wprowadzono również regulację, zgodnie z którą jeśli zażalenie rozpoznawane przez inny skład sądu II instancji jest
spóźnione, nieopłacone lub z innych przyczyn niedopuszczalne, albo strona nie usunęła jego braków
w wyznaczonym terminie, sąd odrzuca je w składzie jednego sędziego. Na postanowienie to przysługuje zażalenie
do innego składu sądu II instancji.
Kolejną projektowaną nowością jest częściowe przywrócenie obowiązku badania braków formalnych zażaleń
przez sąd I instancji. Przewidziano, że w przypadku wniesienia zażalenia sąd I instancji niezwłocznie przedstawia je
wraz z aktami sądowi właściwemu do jego rozpoznania, chyba że zażalenie jest spóźnione lub z mocy prawa
niedopuszczalne. W takim przypadku sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, odrzuca zażalenie w składzie
jednego sędziego. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że opisane rozwiązania nie dotyczą sytuacji,
w których zażalenie jest dotknięte brakami formalnymi lub fiskalnymi.
Etap legislacyjny: 23.2.2023 r. projekt skierowano do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian
w kodyfikacjach.

Komentarz
Założenia projektowanych zmian w zakresie uzasadniania postanowień i ich zaskarżania, dążące do usunięcia
ewentualnych wątpliwości w zakresie stosowania przepisów wprowadzonych wskutek nowelizacji KPC w 2019 r.,
oraz powstałych wówczas luk prawnych, czy też odformalizowania przebiegu postępowań wpadkowych, należy
ocenić pozytywnie. Część wprowadzanych zmian jest wręcz konieczna, jak chociażby opisane rozszerzenie katalogu
zażaleń rozpoznawanych przez inny skład sądu II instancji. Szczególnie istotny będzie początkowy okres stosowania
nowych regulacji, w którym łatwo będzie o ewentualną pomyłkę.

Założenia projektowanych zmian w zakresie uzasadniania postanowień i ich zaskarżania są krokiem w dobrą stronę, mającym na celu usunięcie ewentualnych luk prawnych oraz ułatwienie stronom w prowadzeniu postępowań sądowych. Nowe regulacje mogą przyczynić się do poprawy efektywności sądownictwa i skrócenia czasu trwania procesów. Ważne będzie monitorowanie wprowadzonych zmian oraz ich wpływu na praktykę sądową.