SN dokonał wykładni przepisów dotyczących transgranicznego uprowadzenia dziecka

Sąd Najwyższy dokonał wykładni przepisów dotyczących transgranicznego uprowadzenia dziecka, analizując przesłanki zastosowania art. 13 Konwencji hadzyjskiej. Sprawa dotyczyła małoletniej A.V., której matka wyprowadziła ją do Polski bez zgody ojca. Sąd Apelacyjny nakazał powrót dziecka do Francji, co potwierdził Sąd Najwyższy, uwzględniając interes dziecka jako najistotniejszy czynnik decydujący o jego dobru.

Tematyka: Sąd Najwyższy, transgraniczne uprowadzenie dziecka, art. 13 UprowDziecK, Konwencja hadzyjska, Sąd Apelacyjny, interes dziecka

Sąd Najwyższy wypowiedział się w przedmiocie transgranicznego uprowadzenia dziecka wskazując na
przesłanki zastosowania art. 13 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę,
sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528, dalej: UprowDziecK), a dokładnie na
przesłankę braku wykonywania prawa do opieki w czasie uprowadzenia.
Stan faktyczny
Wnioskiem z 21.4.2020 r. Dyrekcja ds. Dzieci i Rodziny we Francji (dalej: Dyrekcja) wystąpiła, w trybie określonym
w Konwencji o nakazanie A.S. natychmiastowego wydania małoletniej A.V. do miejsca jej stałego pobytu na
terytorium Francji.
Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek. Ocenił, że doszło do bezprawnego uprowadzenia małoletniej przez
matkę. Wniosek nie podlegał jednak uwzględnieniu z uwagi na podstawy do zastosowania art. 13 lit. b UprowDziecK.
Ustalono, że istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka do Francji naraziłby je na szkodę psychiczną oraz
postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia. Jest tak dlatego, że zgodnie z orzeczeniem francuskiego Sądu, po
powrocie małoletnia trafiłaby do pieczy zastępczej, a zatem zostałaby oddzielona od matki, z którą jest wyjątkowo
silnie związana.
Apelację od postanowienia wniosła wnioskodawczyni oraz uczestnik G.V.
Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił postanowienie Sądu Okręgowego i nakazał uczestniczce A.S.
zapewnienie powrotu małoletniej A.V. do Francji. SA dokonał częściowej zmiany ustaleń faktycznych. Ustalił, że
małoletnia, jest córką uczestników postępowania: A.S. i G.V. Uczestniczka jest obywatelką Polski i Francji, w której
mieszka od 1981 r. Uczestnik ma obywatelstwo francuskie. Po urodzeniu dziecka uczestnicy pozostawali
w konflikcie. Mieszkali razem do 25.12.2015 r., gdy uczestniczka, wyprowadziła się wraz z małoletnią.
W miesiącach maj i czerwiec 2016 r. sądy we Francji ustaliły miejsce zamieszkania dziecka w domu matki
i uregulowały kontakty ojca z dzieckiem. Kontakty ojca z dzieckiem uregulowano również wyrokami z 21.11.2017 r.
i z 29.1.2019 r. Orzeczenia o kontaktach ojca z córką były przez A.S. realizowane jedynie częściowo. Wyrokiem
z 30.8.2019 r. małoletnią powierzono Dyrekcji (wnioskodawczyni w tej sprawie). Matka i ojciec korzystali z prawa do
spotkań z córką w obecności profesjonalnej osoby trzeciej, w neutralnym miejscu. We wrześniu 2019 r. uczestniczka
wyjechała z Francji do Polski z zamiarem stałego pobytu. Zabrała ze sobą córkę, bez poinformowania o tym ojca
małoletniej.
Wyrokiem z 21.2.2020 r. sąd francuski orzekł, że władza rodzicielska nad małoletnią wykonywana będzie przez ojca
(na zasadzie wyłączności), z miejscem zamieszkania małoletniej u ojca. Uregulowano prawo do odwiedzania dziecka
przez matkę. Zarządzono zakaz opuszczania przez małoletnią terytorium Francji bez zgody obojga rodziców.
27.2.2020 r., utrzymano w całości wyrok z 30.8.2019 r., na mocy którego małoletnią powierzono Dyrekcji i przyznano
każdemu z rodziców prawo do odwiedzin co 15 dni, w obecności mediatora, w neutralnym miejscu z możliwością
wychodzenia. SA ustalił również, że małoletnia jest silnie związana uczuciowo z matką. Ich wzajemna więź nie
kształtuje się w sposób prawidłowy, gdyż cechuje ją nadmierna zależność dziecka od rodzica. Matka małoletniej
kontynuuje oddalanie dziecka od ojca i wykluczanie ojca z życia małoletniej.
W tak ustalonym stanie faktycznym SA wskazał, że oczywisty był fakt uprowadzenia małoletniej oraz złożenia
w terminie wniosku o nakazanie jej powrotu do Francji (art. 12 UprowDziecK). Nie wystąpiły okoliczności
uzasadniające oddalenie wniosku (art. 13 UprowDziecK). Odmowa nakazania powrotu była niemożliwa ze względu
na art. 11 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania
i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej,
uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L. z 2003 r. Nr 338, s. 1; dalej: rozporządzenie
2201/2003). Orzeczenia sądów francuskich stanowiły działania w celu zapewnienia dziecku ochrony po jego
powrocie do państwa, z którego zostało ono uprowadzone.
SA stwierdził, że dla oceny przesłanek zastosowania art. 13 UprowDziecK nie jest istotne, czy dziecko
zaaklimatyzowało się w Polsce, jego warunki bytowe oraz jak obecnie uczestniczka funkcjonuje w roli matki. Kwestie
te mogą być podstawą rozstrzygnięć w sprawach opiekuńczych, a nie w sprawie o nakazanie powrotu
uprowadzonego dziecka. Wykraczają one poza ramy postępowania. Jurysdykcja w przedmiocie władzy rodzicielskiej
i pieczy nad dzieckiem przysługuje sądom francuskim. Odnosząc się do rozstrzygnięć sądów państwa obcego,
zapadłych w sprawie małoletniej, SA wskazał na konieczność ich respektowania.

Podkreślając konieczność wąskiej wykładni art. 13 lit. b UprowDziecK, Sąd Apelacyjny odwołał się do art. 8
UprowDziecK i celu, jakim jest zapobieganie bezprawnym uprowadzeniom dzieci do innego państwa. Unormowany
w art. 13 lit. b UprowDziecK wyjątek od obowiązku wydania małoletniego powinien służyć wyłącznie ochronie dobra
dziecka, a nie interesom osoby, która dokonała uprowadzenia. Niezadowolenie jednego z opiekunów z orzeczeń
dotyczących dziecka, wydanych przez sądy miejsca zwykłego pobytu małoletniego, nie może usprawiedliwiać
uprowadzenia dziecka do innego państwa. W ocenie SA w sprawie nie wystąpiły przesłanki uzasadniające odmowę
nakazania powrotu dziecka, unormowane w art. 13 lit. b UprowDziecK. Skargi kasacyjne od wyroku Sądu
Apelacyjnego wnieśli Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Dziecka.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy oddalił skargi kasacyjne Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Dziecka wniesione od
postanowienia Sądu Apelacyjnego, zmieniającego postanowienie Sądu Okręgowego i uwzględniającego wniosek
konwencyjny.
SN wskazał, że wystąpienie przesłanek wskazanych w art. 13 UprowDziecK, czyli powoływany przez Prokuratora
Generalnego fakt braku wykonywania prawa do opieki w czasie uprowadzenia, nie skutkuje oddaleniem wniosku
o nakazanie powrotu dziecka do kraju, a jedynie wyłącza obowiązek nakazania przez państwo – stronę Konwencji,
takiego powrotu. Zastosowanie wyjątków unormowanych w art. 13 i 20 UprowDziecK uzależnione jest od wyników
dalszego badania okoliczności indywidualnego przypadku.
Dyrektywy wykładni systemowej UprowDziecK prowadzą do wniosku, że faktyczne niewykonywanie przez
wnioskodawcę prawa do opieki nad małoletnim w momencie uprowadzenia dziecka nie może stanowić przesłanki
odmowy nakazania powrotu małoletniego, jeśli stan ten spowodowany został działaniami osoby, która dopuściła się
uprowadzenia. SN wskazał, że art. 13 UprowDziecK należy wykładać w zgodzie z zawartą w art. 3 lit. b UprowDziecK
definicją bezprawnego uprowadzenia dziecka. Według niej, uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka uznaje się za
bezprawne, nie tylko wtedy, gdy w chwili uprowadzenia lub prawa zatrzymania prawa do opieki były skutecznie
wykonywane wspólnie lub indywidualnie, lecz także jeżeli wspomniane prawa byłyby tak wykonywane, gdyby
uprowadzenie lub zatrzymanie nie nastąpiło.
SN odniósł się również do kwestii art. 11 ust. 4 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003. Przepis ten stanowi, że
Sąd nie może odmówić powrotu dziecka na podstawie art. 13 lit. b UprowDziecK, jeżeli ustalono, że zostały podjęte
stosowane działania w celu zabezpieczenia ochrony dziecka po jego powrocie Sąd wskazał, że w ramach takiej
oceny należy ustalić te okoliczności. W przypadku, gdy w państwie, do którego dziecko ma wrócić, wydane zostały
orzeczenia normujące sytuację małoletniego, przedmiotem oceny sądu rozpoznającego wniosek konwencyjny jest
wyłącznie to, czy działania organów państwa, z którego dziecko zostało uprowadzone, nakierowane są na cel
w postaci zapewnienia ochrony dziecka. Przedmiotem badania nie jest natomiast trafność orzeczeń sądów państwa
obcego.
Sąd Najwyższy przypomniał również, że celem art. 13 lit. b UprowDziecK jest ochrona dobra dziecka. Jest to
najistotniejsze kryterium, które ostatecznie decyduje o odmowie lub nakazaniu powrotu dziecka. W świetle tego
unormowania nie jest zatem wykluczone oddalenie wniosku konwencyjnego w sytuacji, w której poważne ryzyko
szkody fizycznej lub psychicznej albo postawienia dziecka w sytuacji nie do zniesienia może wynikać wyłącznie
z rozdzielenia dziecka i osoby, która dopuściła się jego uprowadzenia.

Komentarz
Postanowienie SN z 8.9.2022 r., II CSKP 1298/22 stanowi wypowiedź na temat praktycznych aspektów stosowania
UprowDziecK, w tym możliwości nakazania powrotu dziecka do kraju zwykłego pobytu w przypadku jego
bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania. Jest to kolejne orzeczenie, w którym SN odnosi się do przesłanek
stosowania art. 13 UprowDziecK. W postanowieniu z 22.10.2021 r., I CSKP 511/21,
odniósł się do sprzeciwu
dziecka co do jego powrotu do kraju zwykłego pobytu, wskazując na zdolność wyrażania przez nie opinii i stopień
dojrzałości, jako przesłanki odmowy wydania orzeczenia nakazującego powrót. Natomiast przedmiotem wypowiedzi
w tym postanowieniu uczynił przesłankę braku wykonywania prawa do opieki w czasie uprowadzenia, jako
stanowiącej możliwość a nie obowiązek nakazania takiego powrotu.

Postanowienie SN z 8.9.2022 r., II CSKP 1298/22

Sąd Najwyższy oddalił skargi kasacyjne Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Dziecka, potwierdzając decyzję Sądu Apelacyjnego. Przywołując art. 13 UprowDziecK, SN wskazał, że brak wykonywania prawa do opieki w czasie uprowadzenia nie stanowi podstawy do odmowy nakazania powrotu dziecka do kraju zwykłego pobytu.