Zmiana sędziego wbrew art. 386 § 5 KPC nie skutkuje nieważnością postępowania

Tematyka: sędzia, skład orzekający, art. 386 § 5 KPC, sprzeczność, nieważność postępowania, PrUSP, zmiana składu, Sąd Najwyższy

Zarządzenie przez przewodniczącego wydziału wyłonienia nowego składu orzekającego w drodze losowania
z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy na podstawie przepisu art.
386 § 5 KPC nie skutkuje samo w sobie sprzecznością składu orzekającego z przepisami prawa w rozumieniu
art. 379 pkt. 4 KPC.
Stan faktyczny
W sprawie toczącej się przed SO w B. z powództwa A.Ł. przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej „S.” o ustalenie
nieistnienia uchwały, w drodze losowania jako referenta wyznaczono sędziego R.S. Wyrok oddalający powództwo
został uchylony przez SA w G., który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zgodnie z art.
386 § 5 KPC, w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd
rozpoznaje ją w tym samym składzie, chyba że nie jest to możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę
w postępowaniu. Jednak Przewodniczący Wydziału nie zastosował tej regulacji i zarządził przeprowadzenie
losowania. Jako nowego referenta wskazano sędzię J.W., przy czym dane osobowe nie zostały wygenerowane przez
system i wydrukowane, lecz umieszczone poprzez odręczny dopisek na raporcie. Po ponownym rozpoznaniu sprawy
SO w B. oddalił powództwo.
Pytanie prawne
Rozpoznający apelację A.Ł. SA w G. przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści:
1. Czy w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania naruszenie zasady
niezmienności składu sądu wyznaczonego do rozpoznania sprawy na podstawie art. 386 § 5 KPC, polegające
na bezpodstawnym zarządzeniu przez Przewodniczącego Wydziału wyłonienia nowego składu orzekającego
w drodze losowania z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy na
podstawie art. 386 § 5 KPC, może powodować sprzeczność składu orzekającego z przepisami prawa - art. 379
pkt 4 KPC?
2. Czy art. 55 § 4 zd. drugie ustawy z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
2072; dalej: PrUSP) wyłącza możliwość badania sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa na
podstawie art. 379 pkt. 4 KPC w związku z naruszeniem przez Przewodniczącego Wydziału art. 386 § 5 KPC
i art. 47b § 1 i 2 PrUSP?
W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że chociaż wyrok uchylający został wydany przed wejściem w życie
obecnej wersji art. 386 § 5 KPC, to zastosowanie ma aktualna wersja tego przepisu, co wynika z art. 9 ust. 1 i art. 17
ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019
r. poz. 1469). Istotny jest bowiem stan prawny obowiązujący w dniu zwrotu akt do SO w B., a nie fakt jego zmiany
w toku postępowania międzyinstancyjnego.
Przesłanki zmiany składu
Przy wyznaczaniu składu orzekającego niewątpliwie doszło do naruszenia art. 386 § 5 KPC. Po zwrocie akt z Sądu II
instancji Sędzia R.S. orzekał w normalnym trybie, nie był na długotrwałym zwolnieniu czy urlopie ani nie został
delegowany do orzekania w innym sądzie, dlatego nie było przeszkód, aby sprawa ponownie trafiła do jego referatu.
Przesłanki umożliwiające zmianę składu orzekającego, wskazane w art. 386 § 5 KPC, mają charakter wyjątkowy,
czego dowodzą również przepisy o charakterze ustrojowym. Zgodnie z art. 47b PrUSP zmiana składu sądu może
nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej
przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Art. 47a PrUSP stosuje się odpowiednio. Jeżeli
konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia
za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć,
czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a jeżeli czynność nie jest
objęta planem zastępstw - przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a PrUSP.
Czy skład był właściwy?
Sąd przedstawiający pytanie prawne stwierdził, że w tych okolicznościach należałoby uznać, iż skutkiem naruszenia
art. 386 § 5 KPC, a w efekcie rozpoznania sprawy w składzie sprzecznym z przepisami prawa, jest nieważność
postępowania przed SO w B., wynikająca z art. 379 pkt. 4 KPC. Zgodnie jednak z art. 55 § 4 PrUSP sędzia może

orzekać we wszystkich sprawach w swoim miejscu służbowym, a w innych sądach w przypadkach określonych
w ustawie. Przepisy o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu nie ograniczają jurysdykcji sędziego
i nie mogą być podstawą stwierdzenia sprzeczności składu sądu z przepisami prawa, nienależytego obsadzenia sądu
lub udziału osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania w wydaniu orzeczenia.
Kluczowe dla sprawy jest więc rozstrzygnięcie sprzeczności między wskazanymi regulacjami i wyjaśnienie przez SN,
czy art. 55 § 4 PrUSP wyłącza możliwość zastosowania art. 379 pkt. 4 KPC w zw. z art. 386 § 5 KPC.
Stanowisko SN
SN stwierdził, że w art. 386 § 5 KPC wskazano wprost, iż co do zasady skład orzekający w sprawie, w której
pierwotnie wydany wyrok został uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania, jest określony
ustawowo i tworzą go sędziowie wydający uchylone orzeczenie. Wyjątek od tej zasady ma miejsce wtedy,
gdy orzekanie w tym składzie nie jest możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. Jeśli
jednak pomimo braku okoliczności wyłączających zastosowanie reguły określonej w art. 386 § 5 KPC
przewodniczący wydziału zarządzi wyłonienie nowego składu orzekającego w drodze losowania
z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy, to nie oznacza to samo
w sobie sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa, skutkującej nieważnością postępowania.
Uchwała SN z 20.10.2022 r., III CZP 97/22,

Sąd Najwyższy stwierdził, że zarządzenie wyłonienia nowego składu orzekającego w drodze losowania, z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy zgodnie z art. 386 § 5 KPC, nie powoduje nieważności postępowania. Zgodnie z orzeczeniem SN, przewodniczący wydziału może zarządzić zmianę składu orzekającego w wyjątkowych przypadkach, nie naruszając zasady składu sądu wyznaczonego do rozpoznania sprawy na podstawie prawa.