Spór o status nowych sędziów SN

Sąd Najwyższy podjął decyzję o nieuznaniu orzeczenia wydanego przez osobę powołaną do pełnienia urzędu sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej na mocy ustawy z 2017 r. Orzeczenie jednoosobowe zostało uznane za nieistniejące. Sprawa dotyczyła kredytu frankowego, gdzie sędzia złożył zawiadomienie o wyłączenie się z rozpoznania, ale został ponownie przydzielony do sprawy. SN podkreślił konieczność zapewnienia sądów niezawisłych i bezstronnych, co ma zgodnie z prawem UE. Decyzja SN wskazała, że postanowienie o wyłączeniu sędziego nie miało mocy prawnej z uwagi na naruszenia proceduralne.

Tematyka: Sąd Najwyższy, sędziowie, Krajowa Rada Sądownictwa, wyłączenie sędziego, kredyt frankowy, niezawisłość sądów, naruszenia proceduralne, prawo UE, TSUE

SN uznał, że skład sądu rozpoznającego skargę kasacyjną nie może być kształtowany przez orzeczenie
wydane przez osobę powołaną do pełnienia urzędu sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa,
ukształtowanej na mocy ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. z 2018
r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18). Orzeczenie wydane jednoosobowo przez takiego sędziego uznano za
nieistniejące.
Stan faktyczny
W sprawie z powództwa U.L. przeciwko Bankowi „A.” S.A., dotyczącej kredytu frankowego, członek składu SN
wyznaczonego do rozpoznania skargi kasacyjnej złożył zawiadomienie o przyczynach uzasadniających jego
wyłączenie. Wskazał, że zawarł z pozwanym umowę kredytu, której postanowienia były zbieżne z postanowieniami
umowy zawartej między stronami tej sprawy. Sędzia oświadczył, że aktualnie prowadzi z Bankiem „A.” S.A.
negocjacje ugodowe, ale nie wyklucza również wystąpienia na drogę sądową. Postanowieniem wydanym w składzie
jednoosobowym 26.4.2022 r. SN oddalił wniosek sędziego o wyłączenie go od orzekania w sprawie. Jednak
orzekający w składzie trzyosobowym SN uznał to postanowienie za nieistniejące i przedstawił akta sprawy
Prezesowi SN kierującemu pracą Izby Cywilnej, celem przydzielenia ponownie do rozpoznania
zawiadomienia sędziego o okolicznościach uzasadniających wyłączenie go od udziału w sprawie.
W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, że zakwestionowane postanowienie, które wpłynęło bezpośrednio na
ukształtowanie składu sądu orzekającego w sprawie, zostało wydane w składzie jednoosobowym przez
osobę powołaną do pełnienia urzędu sędziego SN na wniosek KRS ukształtowanej na mocy
ZmKrRadSądU18.
Właściwy skład Sądu
Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Prawo do sądu obejmuje również
prawo do rozpoznania sprawy przez sąd, który orzeka we właściwym składzie (zob. uchwała SN z 16.2.2021 r., III
CZP 9/20,
). Regulacja zawarta w tym przepisie jest też zbieżna z postanowieniami art. 47 KPP i art. 6 ust. 1
EKPCz, regulującymi prawo do rzetelnego procesu.
SN wskazał, że obowiązek bezpośredniego stosowania art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oznacza powinność
dokonywania z urzędu oceny, czy sąd orzekający w sprawie jest sądem, o którym mowa w tej regulacji. Wystąpienie
ryzyka nieprawidłowej i naruszającej prawa strony obsady sądu wymaga, aby sąd, którego takie ryzyko dotyczy,
podjął wszelkie możliwe środki mające temu przeciwdziałać. Na każdym etapie postępowania konieczne jest więc
badanie przez sąd z urzędu, czy skład, w którym rozpoznaje sprawę, spełnia wymogi tak rozumianego sądu
właściwego. Oznacza to, że w przypadku, gdy skład został ukształtowany w wyniku orzeczenia
w przedmiocie wyłączenia sędziego, niezbędne jest dokonanie oceny, czy również to orzeczenie zostało
wydane przez sąd spełniający standardy sądu niezawisłego, bezstronnego i właściwego w rozumieniu art. 45
ust. 1 Konstytucji RP.
W tej sprawie SN uznał, że postanowienie z 26.4.2022 r. w przedmiocie wyłączenia jednego z członków składu
zapadło w warunkach nieważności postępowania. Postanowienie to zostało bowiem wydane w składzie
jednoosobowym przez osobę powołaną do pełnienia urzędu sędziego SN w okolicznościach, których dotyczy zasada
prawna - uchwała SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20,
. Odwołując się do orzecznictwa ETPCz i TSUE, SN
wyjaśnił, że przy powołaniu sędziego, który jednoosobowo wydał zakwestionowane postanowienie, doszło do
rażącego naruszenia podstawowych norm stanowiących integralną część ustroju i funkcjonowania systemu
sądownictwa. NSA wstrzymał bowiem wykonanie uchwały KRS o przedstawieniu kandydata do powołania do
pełnienia urzędu sędziego SN. Jednak na skutek interwencji władzy ustawodawczej w toczące się postępowanie
nominacyjne, KRS przedstawiła kandydaturę sędziego wskazanego w zaskarżonej uchwale, a Prezydent RP wręczył
temu sędziemu akt powołania. Ponieważ później NSA uchylił w części tę uchwałę KRS, doszło do podważenia
legitymacji sądu utworzonego z powołanych w ten sposób sędziów. W ocenie SN skutków wadliwości nie znosi
możliwość wykorzystania przez strony postępowania z tzw. testu bezstronności sędziego. W konsekwencji
stwierdzono, że postanowienia z 26.4.2022 r. nie można uznać za orzeczenie wydane przez niezawisły i bezstronny
sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy.
Przeciwdziałanie nieważności postępowania
W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada nakazująca uwzględnienie nieważności postępowania
z urzędu. Nakłada to na każdy sąd obowiązek podejmowania czynności zapobiegających nieważności

postępowania. W konsekwencji sędzia tworzący skład sądu nie może orzekać świadomie w warunkach
nieważności postępowania, narażając strony tego postępowania na negatywne konsekwencje wydania wadliwego
orzeczenia sądowego. W ocenie SN wadliwe orzeczenie w przedmiocie wyłączenia sędziego nie może ukształtować
składu sądu, który można by było uznać za sąd bezstronny, niezawisły i ustanowiony uprzednio na mocy ustawy.
Z uwagi na stwierdzone uchybienia nie można więc twierdzić, że postanowienie z 26.4.2022 r. wywołuje skutki
prawne. Jak podkreślono, obowiązujące przepisy nie dają stronom postępowania możliwości skutecznego
zakwestionowanie postanowienia w przedmiocie wyłączenia sędziego, wydanego przez SN. W konsekwencji
SN rozpoznający skargę kasacyjną, jako organ państwa członkowskiego UE zobowiązany do zapewnienia
skuteczności prawa UE, zgodnie z wytycznymi TSUE (zob. wyrok TSUE z 6.10.2021 r., W.Ż., C-487/19,
)
uznał postanowienie z 26.4.2022 r. za niebyłe, czyli nieistniejące w sensie prawnym.
Postanowienie SN z 26.10.2022 r., II CSKP 556/22,

Sąd Najwyższy podjął decyzję o nieuznaniu postanowienia z 26.4.2022 r. dotyczącego wyłączenia sędziego w sprawie kredytu frankowego. Uchwała SN wyjaśniła, że doszło do rażącego naruszenia norm prawnych, co podważyło legitymację sądu. SN uznał postanowienie za niebyłe w sensie prawnym, zgodnie z wytycznymi TSUE. Decyzja SN stanowi istotne przesłanki dla zapewnienia skutecznego prawa UE.