Uznanie rozwodu w innym państwie
Dokument rozwodowy sporządzony przez urzędnika stanu cywilnego w ramach postępowania pozasądowego powinien być uznawany automatycznie we wszystkich państwach członkowskich Unii, z wyjątkiem Królestwa Danii. Celem rozporządzenia 2201/2003/WE jest ułatwienie uznawania orzeczeń rozwodowych między państwami członkowskimi. TSUE wskazał, że każde orzeczenie wydane przez organ pozasądowy właściwy w sprawach rozwodowych powinno być uznawane automatycznie w innych państwach członkowskich. Reasumując, dokument rozwodowy zawierający porozumienie małżonków potwierdzone przed urzędnikiem stanowi "orzeczenie" w rozumieniu prawa Unii.
Tematyka: Uznanie rozwodu, dokument rozwodowy, postępowanie pozasądowe, TSUE, rozporządzenie 2201/2003/WE, orzeczenie rozwodowe, porozumienie małżonków, automatyczne uznawanie, Unia Europejska, Jurysdykcja
Dokument rozwodowy sporządzony przez urzędnika stanu cywilnego w ramach postępowania pozasądowego powinien być uznawany automatycznie we wszystkich państwach członkowskich Unii, z wyjątkiem Królestwa Danii. Celem rozporządzenia 2201/2003/WE jest ułatwienie uznawania orzeczeń rozwodowych między państwami członkowskimi. TSUE wskazał, że każde orzeczenie wydane przez organ pozasądowy właściwy w sprawach rozwodowych powinno być uznawane automatycznie w innych państwach członkowskich. Reasumując, dokument rozwodowy zawierający porozumienie małżonków potwierdzone przed urzędnikiem stanowi "orzeczenie" w rozumieniu prawa Unii.
Dokument rozwodowy sporządzony przez urzędnika stanu cywilnego w ramach postępowania pozasądowego powinien być uznawany automatycznie we wszystkich innych państwach członkowskich Unii, z wyjątkiem Królestwa Danii. Warunkiem jest to, że prawo państwa członkowskiego pochodzenia przyznaje takiemu organowi kompetencje w sprawach rozwodowych. Stan faktyczny Spór dotyczył automatycznego uznania w Niemczech rozwodu uzyskanego na zgodny wniosek małżonków w drodze procedury pozasądowej na mocy prawa włoskiego. Chodziło o kwestię, czy rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1) zobowiązuje państwa członkowskie do uznawania bez dalszych wymogów orzeczenia rozwodowego wydanego przez władze cywilne innego państwa członkowskiego w ramach procedury pozasądowej, opartej na porozumieniu między małżonkami. Stanowisko TSUE Trybunał wskazał, że żaden przepis rozporządzenia 2201/2003/WE nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w celu określenia znaczenia i zakresu pojęcia „orzeczenia”, o którym mowa w art. 2 pkt. 4 i art. 21 rozporządzenia 2201/2003/WE. Zatem temu pojęciu powinno się nadać autonomiczną i jednolitą wykładnię w prawie Unii, zgodnie z powyżej przedstawioną metodologią. Celem rozporządzenia 2201/2003/WE jest między innymi ułatwienie uznawania wydawanych w państwach członkowskich orzeczeń w dziedzinie rozwodów, w oparciu o zasadę wzajemnego zaufania jako podstawę dla stworzenia rzeczywistej przestrzeni sprawiedliwości, ograniczając do niezbędnego minimum podstawy nieuznania takich orzeczeń (wyrok TSUE z 16.1.2019 r., Liberato, C-386/17, , pkt 41, 46). I tak art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 1 ust. 1 lit. a) i art. 25 rozporządzenia 2201/2003/WE przewiduje w szczególności, że jeżeli nie zostanie wykazane istnienie jednej z podstaw odmowy uznania, wymienionych wyczerpująco w art. 22 rozporządzenia 2201/2003/WE, orzeczenia rozwodowe wydane w państwie członkowskim są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania. Przy czym, po pierwsze, do celów aktualizacji aktów stanu cywilnego w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie, od tego orzeczenia nie powinien już przysługiwać środek odwoławczy zgodnie z prawem państwa członkowskiego pochodzenia; po drugie, uznania orzeczenia nie można odmówić w szczególności z tego powodu, że zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie, przy wzięciu za podstawę tego samego stanu faktycznego rozwód byłby tam niedopuszczalny. Trybunał wskazał, że w sprawach rozwodowych pojęcie „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE obejmuje „każde wydane przez sąd państwa członkowskiego orzeczenie orzekające rozwód (…), niezależnie od tego, w jaki sposób nazywane jest dane orzeczenie, w tym wyrok lub postanowienie”. Samo pojęcie „sąd” jest zdefiniowane jako obejmujące „wszelkie organy państw członkowskich, które są właściwe w sprawach, które zgodnie z art. 1 wchodzą w zakres stosowania niniejszego rozporządzenia”. Ponadto, zgodnie z art. 2 pkt 3 rozporządzenia 2201/2003/WE wyrażenie „państwo członkowskie” obejmuje wszystkie państwa członkowskie Unii z wyjątkiem Królestwa Danii. Zatem z art. 1 ust. 1 lit. a) w zw. z art. 2 pkt. 1, 3 i 4 rozporządzenia 2201/2003/WE wynika, że pojęcie orzeczenia w sprawach rozwodowych obejmuje każde orzeczenie rozwodowe, niezależnie od jego nazwy, wydane przez właściwy organ państwa członkowskiego, z wyjątkiem organów Królestwa Danii. W ocenie TSUE każde orzeczenie wydane przez takie organy pozasądowe właściwe w sprawach rozwodowych w państwie członkowskim, z wyjątkiem Królestwa Danii, powinno na podstawie art. 21 rozporządzenia 2201/2003/WE być uznawane automatycznie w innych państwach członkowskich, z wyjątkiem Królestwa Danii. Jednakże bez uszczerbku dla stosowania art. 22 rozporządzenia 2201/2003/WE w odniesieniu do podstaw nieuznania oraz dla faktu, że do celów aktualizacji aktów stanu cywilnego w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie, od orzeczenia nie może już przysługiwać środek odwoławczy. Zakres kontroli Z orzecznictwa Trybunału wynika, że rozporządzenie 2201/2003/WE obejmuje jedynie rozwody orzeczone albo przez sąd państwowy, albo przez organ publiczny lub pod jego kontrolą, co wyklucza zwykłe rozwody prywatne, takie jak rozwód wynikający z jednostronnego oświadczenia jednego z małżonków złożonego przed sądem wyznaniowym (wyrok TSUE z 20.12.2017 r., Sahyouni, C-372/16, , pkt 39–43, 48, 49). Na podstawie tego orzecznictwa TSUE stwierdził, że każdy organ publiczny, który ma wydać „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE, powinien zachować kontrolę nad orzeczeniem rozwodu. Oznacza to, że w ramach rozwodów za porozumieniem stron przeprowadza on badanie przesłanek rozwodu w świetle prawa krajowego oraz prawdziwości i ważności zgody małżonków na rozwód. Trybunał wskazał, że wymóg przeprowadzenia badania w rozumieniu poprzedniego punktu jako charakterystyczny element pojęcia „orzeczenie” można również wywieść z wyroku z 2.6.1994 r., Solo Kleinmotoren, C-414/92, . W pkt. 15–17 tego wyroku Trybunał orzekł, w odniesieniu do art. 25 Konwencji brukselskiej sformułowanego w sposób prawie identyczny jak art. 2 pkt 4 rozporządzenia 2201/2003/WE, że pojęcie „orzeczenia” oznacza, iż sąd orzeka „z własnej inicjatywy w przedmiocie kwestii spornych między stronami”. Rząd polski przypomniał, że w tym wyroku TSUE orzekł, iż kończąca spór ugoda, która została zawarta przed sądem państwa członkowskiego, nie może stanowić „orzeczenia” w rozumieniu art. 25 Konwencji brukselskiej. Niemniej, zdaniem TSUE, nie można z tego wywodzić przez analogię, że kwalifikacja jako „orzeczenia” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE powinna być systematycznie wykluczona, w przypadku gdy organ pozasądowy jest uprawniony do orzeczenia rozwodu na podstawie porozumienia zawartego przez małżonków, po zbadaniu przesłanek określonych w obowiązujących przepisach krajowych. Rzecznik generalny stwierdził w pkt. 50 opinii, że w wyroku w sprawie Solo Kleinmotoren Trybunał oparł swoje rozstrzygnięcie na fakcie, że rozpatrywane ugody miały charakter zasadniczo umowny, a sąd poprzestał w związku z tym na przyjęciu ugody do wiadomości, bez przeprowadzenia jakiegokolwiek badania jej treści w świetle obowiązujących przepisów prawa. Rozporządzenie 2019/1111/UE Motyw 14 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 z 25.6.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 178, s. 1) stanowi, że każde porozumienie zatwierdzone przez sąd po zbadaniu zgodnie z prawem krajowym i procedurą krajową istoty sprawy powinno być uznawane lub wykonywane tak jak „orzeczenie”. Trybunał wyjaśnił, że jeżeli właściwy organ pozasądowy zatwierdza porozumienie w sprawie rozwodu po zbadaniu go co do istoty, to zdaniem TSUE jest ono uznawane za „orzeczenie” zgodnie z art. 21 rozporządzenia 2201/2003/WE i art. 30 rozporządzenia 2019/1111/UE. Reasumując, TSUE orzekł, że art. 2 pkt 4 rozporządzenia 2201/2003/WE należy interpretować – w szczególności dla celów stosowania art. 21 ust. 1 rozporządzenia 2201/2003/WE – w ten sposób, iż dokument rozwodowy sporządzony przez urzędnika stanu cywilnego państwa członkowskiego pochodzenia, zawierający porozumienie w sprawie rozwodu zawarte przez małżonków i potwierdzone przez nich przed tym urzędnikiem zgodnie z wymogami przewidzianymi w uregulowaniu tego państwa członkowskiego, stanowi „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE. Komentarz Przedstawiony wyrok wpisuje się w linię orzeczniczą TSUE, rozszerzającą stosowanie środków służących ułatwieniu automatycznego uznawania zmian stanu cywilnego w całej Unii Europejskiej. Na podstawie niniejszego wyroku należy uznać, że dokument rozwodowy sporządzony przez organ państwa członkowskiego, zawierający porozumienie w sprawie rozwodu zawarte przez małżonków i potwierdzone przez nich, zgodnie z wymogami przewidzianymi w uregulowaniu tego państwa stanowi „orzeczenie” w rozumieniu art. 2 pkt. 4 rozporządzenia 2201/2003/WE. Tym samym orzeczenia rozwodowe mogą być wydane zarówno w ramach postępowania sądowego, jak i pozasądowego, o ile prawo państw członkowskich przyznaje również organom pozasądowym kompetencje w sprawach rozwodowych. Należ zatem odnotować, że w niniejszym wyroku TSUE odrzucił odmienną interpretację, która wynikałaby z wyroku w sprawie Solo Kleinmotoren, C-414/92. Uzasadniając swoje stanowisko, TSUE odniósł się obszernie do rozporządzenia 2019/1111/UE, które dokonuje przekształcenia rozporządzenia 2201/2003/WE i uchyliło je 1.8.2022 r. Jednakże na podstawie art. 100 ust. 2 rozporządzenia 2019/1111/UE, rozporządzenie 2201/2003/WE stosuje się nadal do orzeczeń wydanych w postępowaniach wszczętych, dokumentów urzędowych formalnie sporządzonych lub zarejestrowanych oraz porozumień, które stały się wykonalne w państwie członkowskim, w którym zostały one zawarte przed ww. terminem. Z uwagi na daty okoliczności faktycznych będących przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, podlega on rozporządzeniu 2201/2003/WE. Jednakże wykładnia TSUE zaprezentowana w niniejszym wyroku jest aktualna również w obecnym stanie prawnym. Wyrok TSUE z 15.11.2022 r., Senatsverwaltung für Inneres und Sport, C-646/20
Wyrok TSUE z 15.11.2022 r. dotyczący uznawania rozwodów między państwami członkowskimi Unii Europejskiej potwierdził, że dokument rozwodowy zawierający porozumienie małżonków potwierdzone przed urzędnikiem stanowi "orzeczenie". TSUE rozszerza stosowanie środków ułatwiających automatyczne uznawanie zmian stanu cywilnego we wszystkich państwach członkowskich, zarówno w postępowaniach sądowych, jak i pozasądowych.