Klauzula abuzywna w umowie konsumenta (kredytobiorcy) z prawnikiem

Umowa zawarta między adwokatem a klientem, nakładająca obowiązek klienta stosowania się do instrukcji adwokata pod groźbą kary finansowej, została uznana za nieuczciwą praktykę wprowadzającą w błąd. Sprawa dotyczyła umowy z kancelarią kredytobiorcy i klauzuli abuzywnej w umowie kredytowej. Trybunał Europejski wskazał, że brak możliwości sądowego badania charakteru abuzywnych postanowień umowy między prawnikiem a klientem narusza dyrektywę 93/13.

Tematyka: klauzula abuzywna, umowa konsumenta z prawnikiem, dyrektywa 93/13, praktyki handlowe, Trybunał Europejski, ochrona konsumenta

Postanowienie umowy zawartej między adwokatem a klientem, zgodnie z którym klient zobowiązuje się
stosować do instrukcji tego adwokata, nie działać bez jego wiedzy lub wbrew jego opinii oraz samemu nie
cofać pozwu w sprawie, której prowadzenie powierzył temu adwokatowi, pod groźbą kary finansowej stanowi
nieuczciwą praktykę wprowadzającą w błąd. Ponadto, przepis proceduralny uniemożliwiający badanie przez
sąd z urzędu niedozwolonego charakteru takiego postanowienia umowy konsumenta z prawnikiem nie jest
zgodny z dyrektywą 93/13.
Stan faktyczny
W 2017 r. D. (konsumentka) zawarła z V. (adwokat) umowę zlecającą prowadzenie sprawy dotyczącej m.in.
nieuczciwych warunków umownych zawartych w umowie kredytu. Umowa o prowadzenie sprawy zawierała klauzulę,
zgodnie z którą „poprzez zawarcie umowy klient zobowiązuje się stosować do instrukcji kancelarii, a jeżeli cofnie
powództwo z jakiegokolwiek powodu przed zakończeniem postępowania sądowego lub dojdzie do jego ugody
z bankiem, bez wiedzy lub wbrew zaleceniom kancelarii, będzie on zobowiązany do zapłaty kwoty wynikającej
z zastosowania tabeli opłat izby adwokackiej w Sewilli, odnoszących się do kosztów prowadzenia sprawy
o stwierdzenie nieważności i kwoty” (dalej: sporna klauzula).
Przed wniesieniem pozwu o stwierdzenie nieważności, bank przedstawił bezpośrednio D. propozycję zwrotu kwoty
870,67 euro z tytułu kwot nienależnie zapłaconych na podstawie klauzuli dolnego progu zawartej w umowie kredytu.
Wbrew opinii V. i już po wniesieniu pozwu – D. zaakceptowała tę ugodę. Następnie V. wszczął przed referendarzem
sądowym postępowanie przeciwko D. w przedmiocie zapłaty wynagrodzenia.
Sąd powziął wątpliwości co do tego, czy hiszpańskie przepisy proceduralne regulujące postępowanie w sprawie
zapłaty wynagrodzenia są zgodne z wymogami wynikającymi z dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie
nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) z zasady skuteczności
i z prawa do skutecznej ochrony sądowej przewidzianego w art. 47 KPP.
Stanowisko TS
Postępowanie w sprawie zapłaty wynagrodzenia adwokata
Zasadniczo prawo UE nie harmonizuje procedur stosowanych w odniesieniu do badania potencjalnie nieuczciwego
charakteru warunku umowy i w związku z tym te procedury należą do zakresu krajowego porządku prawnego państw
członkowskich (wyrok TS z 26.6.2019 r., C-407/18,
, Addiko Bank, EU:C:2019:537, pkt 45). Trybunał wskazał,
że ma to właśnie miejsce w rozpatrywanej sprawie w odniesieniu do przepisów proceduralnych prawa hiszpańskiego
regulujących procedurę zapłaty wynagrodzenia adwokata, które w sytuacji braku harmonizacji podlegają porządkowi
prawnemu tego państwa członkowskiego.
Niemniej zgodnie z zasadą lojalnej współpracy ustanowioną w art. 4 ust. 3 TUE zasady postępowania dotyczące
środków prawnych mających na celu zapewnienie ochrony wynikających z prawa Unii uprawnień podmiotów prawa
nie mogą być mniej korzystne niż w przypadku podobnych postępowań o charakterze wewnętrznym (zasada
równoważności) i nie mogą powodować, że korzystanie z uprawnień wynikających z prawa Unii stanie się w praktyce
niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zasada skuteczności) (wyrok TS z 24.10.2018 r., C-234/17,
, XC i in.,
EU:C:2018:853, pkt 22).
W odniesieniu do zasady skuteczności, której dotyczyły pytania sądu odsyłającego, zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem TS w każdym przypadku wymagającym analizy kwestii, czy przepis krajowego prawa procesowego
powoduje, iż stosowanie prawa Unii staje się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, musi ona uwzględniać miejsce
tego przepisu w całym postępowaniu, tryb tego postępowania i jego szczególne cechy przed różnymi sądami
krajowymi (wyrok TS z 14.3.2013 r., C-415/11,
, Aziz, EU:C:2013:164, pkt 53).
Z wniosku prejudycjalnego wynika, że jeżeli konsument uzna, że wynagrodzenie żądane przez adwokata nie jest
należne lub jest zawyżone, może on zakwestionować je przed referendarzem sądowym hiszpańskiego sądu, przed
którym wszczęto postępowanie sądowe, za które naliczono te honoraria. Jako organ pozasądowy referendarz
sądowy nie jest właściwy do dokonania oceny, czy warunek umowy, na podstawie którego wyliczono wynagrodzenie,
ma nieuczciwy charakter w świetle dyrektywy 93/13. Jeżeli konsument postanowi wnieść skargę rewizyjną na
zarządzenie referendarza sądowego musi ona zostać wniesiona w terminie pięciu dni i nie ma skutku
zawieszającego. Ponadto, sąd rozpatrujący taką skargę nie ma możliwości zbadania ewentualnego nieuczciwego
charakteru warunków zawartych w umowie będącej podstawą żądanego wynagrodzenia, ponieważ jego kontrola
ogranicza się do przedmiotu zarządzenia referendarza sądowego. Co więcej, zasady przeprowadzania dowodów

również są ograniczone do dowodów z dokumentów, które zostały już przedstawione przed tym referendarzem. W tej
sytuacji zdaniem TS istnieje znaczne ryzyko, że konsument zostanie zniechęcony do dochodzenia tych praw
w drodze skargi rewizyjnej.
Trybunał orzekł, że dyrektywę 93/13, analizowaną w świetle zasady skuteczności i art. 47 KPP, należy
interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się ona uregulowaniu krajowemu dotyczącemu postępowania
uproszczonego w sprawie zapłaty wynagrodzenia adwokata, zgodnie z którym rozstrzygnięcie w sprawie
wniosku złożonego przeciwko klientowi będącemu konsumentem wydaje organ niebędący sądem, a udział
sądu przewidziany jest dopiero na etapie ewentualnego odwołania od tego rozstrzygnięcia, przy czym sąd,
przed którym ta sprawa się toczy, nie może badać, w razie potrzeby z urzędu, czy warunki zawarte w umowie
stanowiącej podstawę żądanego wynagrodzenia są nieuczciwe, ani dopuścić przedstawienia przez strony
dowodów innych niż dowody z dokumentów, które zostały już przedstawione przed organem pozasądowym.
Nieuczciwa praktyka handlowa
Zgodnie dyrektywą 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk
handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej
dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz
Rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (dyrektywy o nieuczciwych praktykach
handlowych) (Dz.Urz. UE L z 2005 r. Nr 149, s. 22) za nieuczciwe uznaje się w szczególności praktyki
wprowadzające w błąd w rozumieniu art. 6 i 7 tej dyrektywy. Z art. 7 ust. 1 i 2 wynika, że praktykę handlową uznaje
się za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności
oraz ograniczenia środka przekazu, pomija, zataja lub przekazuje w niejasny sposób istotne informacje potrzebne
przeciętnemu konsumentowi, stosownie do okoliczności, do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji i tym
samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której
inaczej by nie podjął.
W niniejszej sprawie umieszczenie w umowie zawartej między adwokatem a klientem warunku takiego jak klauzula
dotycząca cofnięcia pozwu, której nie była wskazana w ofercie handlowej lub w informacjach poprzedzających
zawarcie umowy, zdaniem TS, stanowi a priori zaniechanie podania istotnej informacji lub zatajenie takiej
informacji, które może mieć wpływ na podjętą przez konsumenta decyzję o nawiązaniu tego stosunku
umownego. Z akt sprawy wynika bowiem, że ten warunek odsyła w celu obliczenia przewidzianej w nim kary
umownej do tabeli opłat sporządzonej przez izbę zawodową adwokatów w Sewilli, której treść jest trudno dostępna
i zrozumiała, a w przypadku zastosowania tego warunku, że konsument jest zobowiązany do zapłaty kary umownej
mogącej sięgać kwoty znaczącej, a wręcz nieproporcjonalnej do ceny usług świadczonych na podstawie tej umowy.
Trybunał wskazał, że ustalenie powyższego należy jednak do sądu odsyłającego.

Komentarz
Co istotne niniejszy wyrok dotyczy relacji dotyczy relacji przedsiębiorca-konsument, ale nie bank-konsument, ale
prawnik-konsument. Chociaż pośrednim źródłem konfliktu była umowa kredytu zawierają klauzulę abuzywną.
Trybunał odniósł się do hiszpańskich regulacji proceduralnych, które w sprawie zapłaty wynagrodzenia adwokata nie
przewidują badania przez sąd z urzędu nieuczciwego charakteru postanowień umowy. Zgodnie z dotychczasową
linią orzeczniczą TS uznał, że krajowe przepisy proceduralne, które nie pozwalają na kontrolę abuzywnego
charakteru postanowień umowy zawartej między adwokatem a klientem: ani na etapie kwestionowania żądanych
honorariów, w ramach pierwszego etapu postępowania toczącego się przed referendarzem sądowym sądu, ani na
etapie skargi rewizyjnej na zarządzenie referendarza sądowego, która może zostać następnie wniesiona do sądu - są
niezgodne z dyrektywą 93/13 interpretowaną w świetle zasady skuteczności i art. 47 KPP.
W niniejszym wyroku TS dokonał również analizy abuzywności spornej klauzuli w świetle dyrektywy o nieuczciwych
praktykach handlowych. Zgodnie z tą klauzulą umieszczoną w umowie zawartej między adwokatem a klientem, ten
ostatni zostanie obciążony karą finansową, jeżeli sam cofnie pozew w sprawie, której prowadzenie powierzył temu
adwokatowi, przy czym warunek ten odsyła do tabeli opłat izby zawodowej oraz nie został zawarty ani w ofercie
handlowej, ani w informacjach poprzedzających zawarcie umowy. W prezentowanym wyroku TS uznał, że stanowi
ona praktykę handlową „wprowadzającą w błąd” w rozumieniu art. 7 tej dyrektywy, o ile powoduje to lub może
powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.
Powyższe stanowisko TS jest istotne między innymi dla polskich frankowiczów, którzy mają wątpliwości co do treści
umowy z prawnikiem, zwłaszcza w kontekście ugody z bankiem.

Wyrok TS z 22.9.2022 r., C-335,
, Vicente (Pozew o zapłatę wynagrodzenia adwokata)

Wyrok Trybunału dotyczący umowy między adwokatem a klientem stanowi istotne rozstrzygnięcie w kontekście przestrzegania zasad uczciwego postępowania w relacjach prawniczych. Wskazuje również na konieczność zapewnienia konsumentom ochrony przed nieuczciwymi praktykami handlowymi, zwłaszcza w przypadku klauzul abuzywnych. Wyrok ma znaczenie także dla polskich frankowiczów, których dotyczy problematyka umów z prawnikami w kontekście ugód z bankami.