Koszty sądowe ponoszone przez konsumenta
W publikacji omawiającej koszty sądowe ponoszone przez konsumenta TSUE uznał, że regulacje krajowe obciążające konsumentów kosztami postępowania, niezależnie od zachowania przedsiębiorcy, są niezgodne z prawem UE. Sprawa dotyczyła umowy kredytu konsumenckiego zawartej w Hiszpanii oraz pytania prejudycjalnego odnośnie interpretacji dyrektywy 93/13/EWG. TSUE podkreślił konieczność przestrzegania zasad równoważności i skuteczności przy podziale kosztów postępowania sądowego.
Tematyka: koszty sądowe, konsument, TSUE, regulacje krajowe, dyrektywa 93/13/EWG, umowa kredytu, Hiszpania, pytanie prejudycjalne, zasada równoważności, zasada skuteczności
W publikacji omawiającej koszty sądowe ponoszone przez konsumenta TSUE uznał, że regulacje krajowe obciążające konsumentów kosztami postępowania, niezależnie od zachowania przedsiębiorcy, są niezgodne z prawem UE. Sprawa dotyczyła umowy kredytu konsumenckiego zawartej w Hiszpanii oraz pytania prejudycjalnego odnośnie interpretacji dyrektywy 93/13/EWG. TSUE podkreślił konieczność przestrzegania zasad równoważności i skuteczności przy podziale kosztów postępowania sądowego.
W ramach powództw wytaczanych przez konsumentów, dotyczących klauzul abuzywnych opartych na dyrektywie 93/13/EWG, w przypadkach pozasądowego zaspokojenia roszczeń tych konsumentów TSUE uznał, że regulacje krajowe, zgodnie z którymi konsumenci ponoszą koszty postępowania, i to niezależnie od zachowania danego przedsiębiorcy, np. jego złej wiary, są niezgodne z prawem UE. Takie regulacje mogą bowiem zniechęcić tych konsumentów do wykonywania ich prawa do skutecznej kontroli sądowej w odniesieniu do potencjalnie abuzywnego charakteru umowy. Stan faktyczny W Hiszpanii A (konsumentka) i B (instytucja kredytowa) zawarły w 2016 r. umowę odnawialnego kredytu konsumenckiego. W marcu 2020 r. A wezwała B do rozwiązania tej umowy kredytu i do zwrotu na jej rzecz kwot nienależnie otrzymanych. B odmówiła wykonania tego wezwania. A wniosła również powództwo o stwierdzenie nieważności tej umowy kredytu. W związku z tym, że roszczenia A zostały zaspokojone poza postępowaniem sądowym, Sąd odsyłający zauważa, że na podstawie hiszpańskich przepisów nie jest on uprawniony do obciążenia jednej ze stron kosztami postępowania. Ponadto ten sąd niema kompetencji do uwzględnienia istnienia wezwań do zapłaty poprzedzających wniesienie pozwu, który doprowadził do sporu, w celu dokonania oceny ewentualnej złej wiary B i obciążenia pozwanej kosztami poniesionymi przez A. Pytanie prejudycjalne Pytanie prejudycjalne brzmiało: „Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29), w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, takiemu jak art. 22 hiszpańskiego KPC, zgodnie z którym w ramach postępowania sądowego w przedmiocie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w przypadku zaspokojenia na drodze pozasądowej roszczeń konsumenta, konsument ten musi pokryć swoje koszty związane z postępowaniem sądowym, do wszczęcia którego został zmuszony w celu dochodzenia praw przyznanych mu przez dyrektywę 93/13/ EWG, bez uwzględnienia wcześniejszego zachowania danego przedsiębiorcy, który nie zadośćuczynił wezwaniom skierowanym do niego uprzednio przez tego konsumenta?”. Stanowisko TSUE Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TSUE w sytuacji braku stosownych uregulowań unijnych w tej dziedzinie właściwymi procedurami służącymi zapewnieniu ochrony konsumentów przewidzianej w dyrektywie 93/13/EWG są, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej państw członkowskich, procedury ustanowione w wewnętrznym porządku prawnym tych państw. Niemniej jednak nie mogą być one mniej korzystne od procedur dotyczących podobnych sytuacji o charakterze wewnętrznym (zasada równoważności) ani zorganizowane w taki sposób, by czyniły wykonywanie uprawnień przyznanych przez prawo Unii nadmiernie utrudnionym lub praktycznie niemożliwym - zasada skuteczności (wyrok TSUE z 10.6.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C-776/19 do C‑ 782/19, pkt 27, , sprawy połączone). Z orzecznictwa TSUE wynika, że podział kosztów postępowania sądowego przed sądami jest objęty zakresem autonomii proceduralnej państw członkowskich, pod warunkiem przestrzegania zasad równoważności i skuteczności (wyrok TSUE z 16.7.2020 r., Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 i C‑ 259/19, pkt 95, , sprawy połączone). Jeśli chodzi o zasadę skuteczności, będącą przedmiotem niniejszej sprawy, TSUE wskazał, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowe przepisy proceduralne czynią niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całej procedurze, jej przebiegu i jej cech szczególnych przed poszczególnymi sądami krajowymi. Z tej perspektywy należy rozważyć zasady leżące u podstaw krajowego systemu sądownictwa, takie jak ochrona prawa do obrony, zasada pewności prawa i prawidłowy przebieg postępowania (wyrok C-776/19, pkt 28). Ponadto TSUE wyjaśnił, że ciążący na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia skuteczności praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, oznacza, w szczególności w odniesieniu do praw wynikających z dyrektywy 93/13/EWG, wymóg skutecznej ochrony sądowej, ustanowiony również w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 389; dalej: KPP), który ma zastosowanie m.in. do określania zasad proceduralnych dotyczących powództw opartych na takich prawach (wyrok C-776/19, pkt 29). Dyrektywa 93/13/EWG przyznaje konsumentowi prawo zwrócenia się do sądu z żądaniem stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego i wyłączenia jego stosowania. Z orzecznictwa TSUE wynika, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG oraz zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwiają się one systemowi pozwalającemu na obciążenie konsumenta częścią kosztów postępowania, stosownie do wysokości kwot nienależnie zapłaconych, które zostały mu zwrócone w wyniku stwierdzenia nieważności warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter, jeśli taki system stanowi istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do korzystania z przyznanego przez dyrektywę 93/13/EWG prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umownych (wyrok C-224/19, pkt 99). Sąd odsyłający wskazuje, że zgodnie z art. 22 hiszpańskiego KPC nie może on obciążyć strony pozwanej w niniejszym postępowaniu kosztami postępowania, ponieważ żądania powódki zostały spełnione poza toczącym się przed nim postępowaniem sądowym. Zdaniem tego Sądu jest tak również wtedy, gdy okazuje się, że strona pozwana działała w złej wierze i z tego względu strona powodowa została zmuszona do dochodzenia swoich praw przed sądem, ponieważ art. 22 hiszpańskiego KPC nie pozwala sądowi, przed którym zawisł spór, na uwzględnienie takich okoliczności w celu odstąpienia od przewidzianej w tym przepisie zasady podziału kosztów. Trybunał stwierdził, że w ramach „typowego” postępowania wszczętego na podstawie art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG konsumentem jest powód, a pozwanym przedsiębiorca, co oznacza, że jeżeli przedsiębiorca postanowi zaspokoić roszczenia konsumenta poza postępowaniem sądowym, ten konsument musi, zgodnie z ww. hiszpańskimi przepisami, zawsze ponosić koszty tego postępowania, i to nawet w przypadku, gdy ów przedsiębiorca działał w złej wierze. Zdaniem TSUE uregulowanie, które nakłada takie ryzyko na tego konsumenta, tworzy istotną przeszkodę mogącą zniechęcić konsumentów do wykonywania ich prawa do skutecznej kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwych warunków umowy zawartych w danej umowie i ostatecznie narusza zasadę skuteczności. Rząd hiszpański utrzymuje jednak, że art. 22 hiszpańskiego KPC może być interpretowany w sposób zgodny z wymogami wynikającymi z tej zasady. Przepis ten można bowiem interpretować w ten sposób, że sąd krajowy powinien uwzględnić ewentualną złą wiarę danego przedsiębiorcy i w odpowiednim przypadku obciążyć go kosztami postępowania sądowego. W ocenie TSUE taka wykładnia prawa krajowego jest zgodna z zasadą skuteczności, ponieważ pozwala ona na niezniechęcanie konsumentów do korzystania z praw przyznanych im przez dyrektywę 93/13/EWG. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy weryfikacja, czy taka wykładnia zgodna z prawem Unii jest możliwa. Reasumując, TSUE orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w świetle zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, na podstawie którego w ramach postępowania sądowego dotyczącego stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy między przedsiębiorcą a konsumentem, w przypadku zaspokojenia roszczeń konsumenta na drodze pozasądowej, konsument powinien ponieść swoje koszty, z zastrzeżeniem, że sąd, przed którym toczy się postępowanie, zobowiązany jest do oceny kwestii istnienia złej wiary danego przedsiębiorcy i w odpowiednim przypadku do obciążenia owego przedsiębiorcy kosztami postępowania sądowego, do których poniesienia ów konsument został zmuszony w celu dochodzenia praw przyznanych mu przez dyrektywę 93/13/EWG. Komentarz W niniejszym wyroku TSUE odniósł się do zagadnienia podziału kosztów postępowania sądowego w kontekście dyrektywy 93/13/EWG. Co do zasady ta materia objęta jest zakresem autonomii proceduralnej państw członkowskich, ale TSUE każdorazowo podkreśla, że pod warunkiem przestrzegania przez ustawodawstwo krajowe unijnych zasad równoważności i skuteczności. Trybunał konsekwentnie prezentuje stanowisko, że uzależnienie podziału kosztów takiego postępowania wyłącznie od kwot nienależnie zapłaconych, których zwrot orzeczono, może zniechęcać konsumenta do korzystania z tego prawa ze względu właśnie na koszty, z jakimi może wiązać się wytoczenie powództwa. Jednakże TSUE uwzględnił możliwość stosowania przez krajowy sąd w takim przypadku, jak analizowany w prezentowanym wyroku, zasady wykładni zgodnej prawa krajowego z prawem Unii, a zwłaszcza z zasadą skuteczności. Wyrok TSUE z 22.9.2022 r., Servicios prescriptor y medios de pagos EFC, C-215/21
Wyrok TSUE w sprawie kosztów sądowych konsumenta stanowi istotne orzeczenie dotyczące zgodności regulacji krajowych z prawem UE. Trybunał podkreślił, że obciążanie konsumentów kosztami postępowania, nawet w przypadku zaspokojenia roszczeń pozasądowo, może zniechęcać do korzystania z prawa do skutecznej kontroli sądowej. Konieczne jest uwzględnienie zasad równoważności i skuteczności przy interpretacji prawa krajowego.