Wznowienie prac sejmu nad sądami pokoju

Projekt ustawy o sądach pokoju był omawiany w sejmowej podkomisji 27.9.2022 r. Sędziowie pokoju mieliby orzekać w drobnych sprawach, które nie są skomplikowane dowodowo. Celem utworzenia instytucji sądów pokoju ma być odciążenie sądów rejonowych i okręgowych oraz związane z nim przyspieszenie rozpoznawania spraw. Polskie sądownictwo jest nie najlepiej oceniane wśród Polaków, a instytucja sądów pokoju ma przynieść poprawę funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

Tematyka: sądy pokoju, sędziowie pokoju, wymiar sprawiedliwości, projekty ustawy, Krajowa Rada Sądownictwa

Projekt ustawy o sądach pokoju był omawiany w sejmowej podkomisji 27.9.2022 r. Na swoją kolej czeka
także drugi z aktów przedstawionych przez Prezydenta RP - projekt ustawy – Przepisy wprowadzające
ustawę o sądach pokoju (Druki nr 1760 i 1761). Sędziowie pokoju mieliby orzekać w drobnych sprawach,
które nie są skomplikowane dowodowo. Ostatnie prace nad projektami ustaw zostały przeprowadzone
w grudniu 2021 r., kiedy to odbyło się I czytanie.
• Sędziowie pokoju mają być wybierani w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję;
• Celem utworzenia instytucji sądów pokoju ma być odciążenie sądów rejonowych i okręgowych oraz
związane z nim przyspieszenie rozpoznawania spraw;
• Zgodnie z uzasadnieniem powołanie sędziów pokoju to powrót do przedwojennych tradycji i realizacja
nadzoru obywateli nad wymiarem sprawiedliwości.
Polskie sądownictwo jest nie najlepiej oceniane wśród Polaków. Jedno z ostatnich badań CBOŚ wskazuje, że aż
51% badanych negatywnie ocenia wymiar sprawiedliwości, zaś 12% uważa, że działa on zdecydowanie źle. Na
zarzuty pod jego adresem składają się: przewlekłość postępowań sądowych, ich zbyt skomplikowane procedury,
korupcja wśród sędziów oraz zbyt niskie kary. Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy to właśnie instytucja sądów
pokoju, oparta na doświadczeniach demokracji zachodnich, ma przynieść poprawę funkcjonowania wymiaru
sprawiedliwości. Ma ona zbliżyć sądownictwo do społeczeństwa oraz umożliwić jego zaangażowanie w sprawy
państwa, w szczególności poprzez wybór sędziów pokoju.
Status sędziego pokoju
Rozdział 3 projektowanej ustawy określa warunki, jakie musi spełnić kandydat na sędziego pokoju. Zgodnie z art. 18
projektu musi on m.in. mieć obywatelstwo polskie, ukończyć wyższe studia prawnicze i uzyskać tytuł magistra prawa,
a także przez co najmniej 3 lata wykonywać czynności wymagające wiedzy prawniczej.
Sędziowie pokoju są wybierani w wyborach powszechnych jednorazowo na 6-letnią kadencję. Po jej zakończeniu
mogliby zaś przystąpić do egzaminu sędziowskiego, radcowskiego, adwokackiego oraz prokuratorskiego - bez
uprzedniego odbywania aplikacji. Kandydatury do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego pokoju rozpatruje
Krajowa Rada Sądownictwa, zaś powołuje go Prezydent RP. Wyznacza on także miejsce służbowe sędziego pokoju
w sądzie pokoju, do którego został wybrany.
Zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości w sądach pokoju mają wykonywać sędziowie pokoju, którzy
w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli oraz podlegli tylko Konstytucji oraz ustawom.
Rodzaje rozpatrywanych spraw
Głównym zadaniem sądów pokoju będzie odciążenie sądów powszechnych. Mają one zastąpić je w drobnych
sprawach karnych, o wykroczenia oraz przeciwko mieniu, których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 tys.,
i które są na tyle proste dowodowo, że nie potrzebują powoływania biegłych. Sędziowie pokoju mieliby pracować na
obszarze sądów rejonowych, które miałyby pełnić rolę II instancji od ich orzeczeń. Jeden sędzia pokoju miałby
przypadać na nie więcej niż 10 tys. mieszkańców obszaru właściwości sądów pokoju. Co ważne sprawy miałyby być
przydzielane losowo, z uwzględnieniem podziału na te karne i cywilne.
Niespójności systemowe
Zgodnie z opinią SN pojawiają się wątpliwości dotyczące statusu sędziego pokoju. Z uwagi na brak jasnej definicji
w projekcie ustawy trudno go uznać za sędziego sądu powszechnego. Ponadto niektórzy kandydaci na sędziów
pokoju mieliby przejść stosowne szkolenie, o którym miałaby decydować Krajowa Rada Sądownictwa. Takie
rozwiązanie może rodzić ryzyko uznaniowości.
Najcięższym zarzutem SN pod adresem projektu ustawy o sądach pokoju jest to, że nie mają oni uprawnień
konstytucyjnych do samodzielnego orzekania bez sędziów zawodowych. Zgodnie z art. 179 Konstytucji RP sędzia to
osoba powołana przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. To zaś oznacza,
że sędzią pokoju może być tylko sędzia zawodowy.

Sędziowie pokoju są wybierani w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję. Po jej zakończeniu mogliby przystąpić do egzaminu sędziowskiego, radcowskiego, adwokackiego oraz prokuratorskiego. Głównym zadaniem sądów pokoju będzie odciążenie sądów powszechnych, rozpatrując drobne sprawy karnych, o wykroczenia oraz przeciwko mieniu. Istnieją jednak niespójności systemowe dotyczące statusu sędziów pokoju.