Związanie ustaleniami prawomocnego wyroku w sprawach dotyczących tej samej uchwały ale z odmiennym roszczeniem

Sąd Najwyższy w uchwale z 29.4.2022 r. wyjaśnił, że w sprawie o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej sąd nie jest związany ustaleniami o jej istnieniu zawartymi w uzasadnieniu prawomocnego wyroku oddalającego powództwo o uchylenie tej uchwały. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla rozumienia mocy wiążącej orzeczenia oraz powagi rzeczy osądzonej, wyjaśniając granice związania sądu w kolejnych procesach.

Tematyka: Sąd Najwyższy, uchwała, ustalenie nieistnienia uchwały, powaga rzeczy osądzonej, moc wiążąca orzeczenia, prekluzja faktów, art. 365 KPC, art. 366 KPC

Sąd Najwyższy wskazał, że w sprawie o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej sąd nie jest
związany ustaleniami o jej istnieniu, zawartymi w uzasadnieniu prawomocnego wyroku, którym oddalono
pozew o uchylenie tej uchwały. SN wypowiedział się w uchwale na temat wykładni art. 365 § 1 KPC i art. 366
KPC, wskazując, że prekluzja faktów jest ściśle związana z przedmiotem procesu.
Stan faktyczny
Wyrokiem zaocznym z 15.2.2021 r. SO oddalił powództwo A.K.-G. przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej
Nieruchomości o ustalenie nieistnienia uchwały. Z uzasadnienia wynika, że wcześniej przed tym samym Sądem było
już prowadzone postępowanie o uchylenie tej samej uchwały. Postępowanie zostało zainicjowane na skutek pozwu
złożonego przez powódkę. Wyrokiem SO z 30.6.2015 r. postępowanie o uchylenie uchwały zakończyło się
oddaleniem powództwa. Wyrok jest prawomocny. Sąd ustalił, że uchwała została podjęta wymaganą większością
głosów wbrew temu, co twierdziła powódka. Sąd ponadto doszedł do przekonania, że nawet brak wymaganej
większości głosów nie stworzyłby podstawy do jej uchylenia, ponieważ byłaby to uchwała nieistniejąca. To z kolei
uzasadniałoby żądanie ustalenia jej nieistnienia, a nie jej uchylenia - takiego żądania powódka nie zgłosiła. Kierując
się wcześniejszym wyrokiem, w obecnej sprawie o ustalenie nieistnienia uchwały SO wskazał na przepisy art. 365
KPC i art. 366 KPC oraz uznał, że jest związany poczynionymi ustaleniami w sprawie o uchylenie uchwały,
a dokładnie ustaleniem, że uchwała została podjęta wymaganą większością głosów osób uprawnionych. Z tej
przyczyny przyjął, że powódka nie wykazała interesu prawnego.
Rozpoznając apelację, SA powziął poważną wątpliwość prawną, której dał wyraz w przedstawionym do
rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym: „Czy rozpoznając powództwo o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty
mieszkaniowej, sąd jest związany ustaleniami dotyczącymi jej istnienia zawartymi w prawomocnym orzeczeniu
oddalającym powództwo o uchylenie tej uchwały?”.
Uchwała Sądu Najwyższego
SN w uchwale z 29.4.2022 r., III CZP 63/22, orzekł, że:
W sprawie o ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej sąd nie jest związany ustaleniami
dotyczącymi jej istnienia, zawartymi w uzasadnieniu prawomocnego wyroku oddalającego powództwo
o uchylenie tej uchwały.
SN rozważył przedstawione zagadnienie prawne w kontekście wątpliwości SA, czy istnienie uchwały wspólnoty
mieszkaniowej stanowi kwestię wstępną, która winna być zbadana przez sąd z urzędu w procesie o uchylenie tej
uchwały, skoro nie jest możliwe uchylenie uchwały nieistniejącej. Wątpliwość SA dotyczy tego, czy pozytywne
rozstrzygnięcie tej kwestii wstępnej wiążę sąd w późniejszej sprawie o ustalenie nieistnienia tej uchwały w taki
sposób, że sąd nie może pominąć ustaleń faktycznych będących podstawą rozstrzygnięcia, jak i oceny prawnej.
Moc wiążąca orzeczenia i powaga rzeczy osądzonej
Na wstępie uzasadnienia SN poczynił rozważania dotyczące dwóch norm prawnych, mających istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego, dokonując ich wykładni. Są to przepisy art. 365 § 1 KPC
i art. 366 KPC. Wyrażają one dwa aspekty prawomocności wyroku. Jest to powaga rzeczy osądzonej jako jej aspekt
negatywny (art. 366 KPC) i związany z nim aspekt pozytywny, czyli moc wiążąca (art. 365 § 1 KPC). Moc wiążąca
oznacza, że sąd w kolejnym postępowaniu jest zobowiązany przyjąć, że istotne z punktu widzenia żądania
zagadnienia prawne (kwestia wstępna) są takie, jak zostało to rozstrzygnięte w prawomocnym wyroku. Drugi
z aspektów prawomocności materialnej, czyli powaga rzeczy osadzonej, stanowi bezwzględną przesłankę
procesową. Istnieje ona w razie tożsamości przedmiotowej i podmiotowej zakończonego oraz kolejnego
postępowania i może prowadzić zarówno do uwzględnienia, jak i oddalenia powództwa.
SN wskazał, że zgodnie z przeważającym stanowiskiem przedmiotowe granice mocy wiążącej prawomocnego
orzeczenia należy oceniać, odnosząc je do przedmiotowych granic powagi rzeczy osądzonej. Powaga rzeczy
osądzonej obejmuje to, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Jest to żądanie pozwu
i fakty przytoczone w celu jego uzasadnienia. Moc wiążąca w takim ujęciu obejmuje rozstrzygnięcie o żądaniu i jego
podstawę faktyczną. Nie rozciąga się ona na: kwestie prejudycjalne (przesądzone przez sąd, który dążył do
rozstrzygnięcia o roszczeniu), których rozstrzygnięcie jest poza sentencją (głownie jako motywy uzasadnienia) oraz

ustalenia faktyczne i poglądy interpretacyjne. Treść uzasadnienia może jedynie służyć do precyzowania
rozstrzygnięcia zawartego w sentencji.
W efekcie SN w uchwale wskazał, że art. 365 § 1 KPC (moc wiążąca orzeczenia) winien być wykładany ściśle.
Według orzecznictwa za wąskim ujęciem mocy wiążącej przemawiają: konstytucyjne gwarancje dotyczące
niezawisłości sędziowskiej, procesowa zasada dyspozycyjności i zapobieganie utrwalaniu błędnych rozstrzygnięć.
Przy ścisłym rozumieniu tego pojęcia każdy sąd może samodzielnie poczynić własne ustalenia faktów i dokonać ich
oceny prawnej.
Rozważania w zakresie kwestii uchwał wspólnoty mieszkaniowej
W dalszej części uchwały, odnosząc się w bezpośredni sposób do kwestii postawionej w zagadnieniu prawnym, SN
wskazał, że przyjmując wąskie ujęcie mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia, nie można uznać, że
rozstrzygnięcie wstępne, co do istnienia uchwały poczynione w uzasadnieniu wyroku oddalającym powództwo o jej
uchylenie, wiąże sąd w późniejszym procesie o ustalenie nieistnienia tej uchwały. SN przypomniał, że powództwo
o uchylenie uchwały na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy z 24.6.1994 r. o własności lokali (Dz.U. z 2021 r. poz. 1048;
dalej: WłLokU) oraz powództwo o ustalenie na podstawie art. 189 KPC to dwa odrębne powództwa. Natomiast
powód może wybrać, z jakim żądaniem występuje i w jaki sposób je popiera.
SN wskazał, że negatywne konsekwencje procesowe związane z uchybieniami powoda w procesie o uchylenie
uchwały, w tym w zakresie spóźnionego powoływania faktów i dowodów (art. 381 KPC), nie mogą wykraczać poza
zakres tego postępowania. Zakres ten wyznacza przedmiot żądania, który z kolei wyznacza przedmiot
rozstrzygnięcia.
Ustalenia faktyczne poczynione w sprawie o uchylenie uchwały nie są objęte prawomocnością materialną wyroku.
SN przypomniał, że prawomocny wyrok pociąga za sobą tzw. prekluzję faktów (i opartych na nich zarzutów).
Wyklucza to dopuszczalność dążenia do odmiennego rozstrzygnięcia sprawy z odwołaniem do faktów, które istniały
w czasie wyrokowania i mieściły się w granicach podstawy faktycznej prawomocnie osądzonego żądania (niezależnie
od tego, czy fakty były powołane w prawomocnie zakończonym postępowaniu). Prekluzja ta jest jednak ściśle
związana z przedmiotem danego procesu i nie może oddziaływać w innych granicach niż sama moc wiążąca
i powaga rzeczy osądzonej.
Prekluzja związana z prawomocnym osądzeniem powództwa o uchylenie uchwały sprawia, że co do zasady
powód nie mógłby przywoływać twierdzeń o faktach zaistniałych już w trakcie zakończonego postępowania i opartych
na nich zarzutów, choćby wcześniej niepowoływanych, w kolejnym postępowaniu zmierzającym do uchylenia tej
uchwały. Nie oznacza natomiast, że nie może ich powoływać w procesie o ustalenie nieistnienia uchwały, dlatego że
są to dwa samodzielne i odmienne żądania.

Komentarz
Uchwała SN jest istotna, ponieważ wskazuje granice powagi rzeczy osadzonej i mocy wiążącej prawomocnego
orzeczenia w ramach kolejnych procesów w zależności od zgłoszonego roszczenia. SN dokonał wykładni norm
prawnych zawartych 365 § 1 KPC i art. 366 KPC i opowiedział się za wykładnią ścisłą tych przepisów. Przypomniał,
że powaga rzeczy osądzonej i moc wiążąca wyroku w sprawie o uchylenie uchwały nie obejmuje ustaleń
faktycznych. Prawomocny wyrok obejmuje zaś prekluzję faktów i opartych na nich zarzutów, ale tylko w ramach
zakresu przedmiotowego tego postępowania. Oznacza to, że związanie to ma miejsce, ale w ramach kolejnego
procesu o tożsamym rodzajowo przedmiocie procesu, czyli w ewentualnym kolejnym procesie zmierzających do
uchylenia uchwały. Natomiast tzw. prekluzja faktów i opartych na nich zarzutach nie ma zastosowania w procesie
dotyczącym tej uchwały, ale o odmiennie sformułowanym roszczeniu; czyli nie o jej uchylenie, ale o stwierdzenie jej
nieistnienia. Fakty i zarzuty powoływać w procesie o ustalenie nieistnienia uchwały, ponieważ jest to samodzielny
i osobny przedmiot procesu (roszczenie). Powyższe jest wynikiem przyjętej w uchwale ścisłej wykładni art. 366 KPC
(powaga rzeczy osądzonej) i art. 365 § 1 KPC (moc wiążąca wyroku).

Uchwała SN 29.4.2022 r., III CZP 79/22,

Uchwała Sądu Najwyższego stanowi ważne wyjaśnienie dotyczące mocy wiążącej orzeczeń oraz prekluzji faktów w procesach dotyczących uchwał wspólnoty mieszkaniowej. Zgodnie z przyjętą ścisłą wykładnią art. 365 § 1 KPC i art. 366 KPC, sąd nie jest związany ustaleniami o istnieniu uchwały zawartymi w poprzednich orzeczeniach w procesach o ustalenie nieistnienia tejże uchwały.