Który sąd orzeka, gdy sędzia jest stroną postępowania?

Jeśli sędzia sądu właściwego jest stroną postępowania, to inny sąd równorzędny może zostać wyznaczony do jego rozpatrzenia na wniosek sądu nad nim przełożonego. Artykuł omawia przypadek, w którym SR w W. wnosił o przekazanie sprawy do innego sądu, argumentując konieczność zapewnienia bezstronności. SN odmówił przekazania sprawy, powołując się na inny artykuł KPC, wyjaśniając, że instytucja ta ma na celu zwiększenie zaufania do wymiaru sprawiedliwości poprzez eliminację wpływu osobistych relacji na rozstrzygnięcie sprawy.

Tematyka: sędzia, postępowanie, sąd, rozpoznanie, sprawiedliwość, bezstronność, KPC, przekazanie sprawy, sąd równorzędny, orzecznictwo, interpretacja, skład sądu, SN

Jeśli stroną w sprawie jest sędzia sądu właściwego miejscowo i rzeczowo do rozpoznania sprawy, wówczas
na wniosek tego sądu, to sąd nad nim przełożony, a nie Sąd Najwyższy, wyznacza do jej rozpoznania inny
sąd równorzędny.
Wniosek o przekazanie sprawy
L.K. wniosła pozew przeciwko A.Z.-M. w sprawie o zapłatę. Właściwy miejscowo SR w W. przedstawił akta sprawy
SN, wnosząc o przekazanie jej do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu. Wniosek oparty na art. 441 KPC
uzasadniono dobrem wymiaru sprawiedliwości, w szczególności względem społecznego postrzegania Sądu jako
organu bezstronnego. Jak wyjaśniono, pozwana od 20 jest lat sędzią SR w W., a pozew wiąże się z wykonywaniem
przez nią obowiązków zawodowych. Dodatkowym argumentem jest fakt, że mąż pozwanej był prezesem tego Sądu
przez ostatnie dwie kadencje. W uzasadnieniu wniosku podkreślono, że sędziowie i pracownicy SR w W. utrzymują
z A.Z.-M. relacje nie tylko koleżeńskie, ale również towarzyskie.
Stanowisko SN
SN odmówił przekazania sprawy, uznając, że do sprawy ma zastosowanie art. 48 1 KPC, a nie art. 441 KPC, na
który powołał się SR w W. Zgodnie z art. 481 KPC w przypadku wyłączenia sędziego na podstawie art. 48 § 1
pkt 1-4 KPC sąd występuje do sądu nad nim przełożonego o wyznaczenie innego sądu do rozpoznania
sprawy, a sąd przełożony wyznacza inny równorzędny sąd. Regulacja ta została wprowadzona do KPC ustawą
z 7.7. 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz.
1469). SN odwołał się do uzasadnienia projektu nowelizacji, z którego wynika, że celem tego rozwiązania było
wykluczenie z góry wpływu osobistych zależności koleżeńskich i towarzyskich między wyłączonym sędzią
a pozostałymi sędziami danego sądu na rozstrzygnięcie sprawy. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że
rozpoznanie sprawy przez inny równorzędny sąd nie narusza konstytucyjnego prawa stron do sądu. Niezmiennie
bowiem rozpoznanie sprawy następuje na podstawie i w trybie tych samych norm prawnych co w sądzie pierwotnie
właściwym, natomiast odejście od zasad ustalania właściwości jest uzasadnione potrzebą lepszego
zagwarantowania bezstronności sądu.
Jak stosować art. 481 KPC?
SN podkreślił, że w założeniu ustawodawcy wprowadzenie omawianej instytucji procesowej miało służyć
wzmocnieniu społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Jej celem było bowiem przez wyeliminowanie
sytuacji, w której sprawa z udziałem sędziego miałaby podlegać rozstrzyganiu w sądzie, w którym orzeka sędzia
będący stroną danego postępowania. W ocenie SN nie ma przy tym znaczenia, czy sędzia wyłączony z mocy
ustawy został wyznaczony lub wylosowany do jej rozpoznania, w jakim wydziale orzeka, ilu sędziów liczy
dany sąd oraz jakiego rodzaju relacje łączą sędziego wyłączonego z mocy ustawy z innymi sędziami sądu
właściwego. W konsekwencji należy przyjąć, że art. 481 KPC ma zastosowanie zawsze wtedy, kiedy stroną
w konkretnej sprawie jest określony sędzia sądu właściwego miejscowo i rzeczowo do rozpoznania sprawy.
Wówczas sąd właściwy powinien wystąpić z wnioskiem do sądu nad nim przełożonego, który wyznacza do
rozpoznania tej sprawy inny sąd równorzędny.
Rozbieżności w orzecznictwie SN
W orzecznictwie SN wyrażany jest jednak również pogląd odmienny. Przyjmuje się, że art. 481 KPC nie może być
interpretowany w ten sposób, iż w razie zaistnienia przesłanki wyłączenia sędziego na podstawie art. 48 KPC we
wszystkich okolicznościach, bez względu na obsadę sądu właściwego, wyklucza możliwość wystąpienia
o przekazanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu na podstawie art. 44 oraz art. 44 1 KPC. Na poparcie tej tezy
wskazuje się, że w art. 481 KPC nie posłużono się terminem „sąd właściwy”, zatem w przepisie tym chodzi nie o sąd
rozumiany jako jednostka organizacyjna wymiaru sprawiedliwości, lecz o sąd o określonym, ukształtowanym na
podstawie właściwych przepisów składzie, który ma rozpoznać sprawę, a w którym bierze udział sędzia podlegający
wyłączeniu jako iudex inhabilis (zob. postanowienie SN z 12.5.2022 r., III CO 334/22,
). W rezultacie samo
wytoczenie powództwa przeciwko sędziemu powołanemu do pełnienia urzędu w sądzie, w którym ma być
rozpoznana sprawa, lecz niepowołanego do składu mającego rozpoznać sprawę, podobnie jak istnienie pozostałych
okoliczności wskazanych w art. 48 § 1 pkt 1-4 KPC, nie stanowi przesłanki zastosowania art. 48 1 KPC (zob.
postanowienie SN z 23.12.2021 r., I CO 148/21,
).
Postanowienie SN z 25.8.2022 r., III CO 594/22,

SN podkreśla, że art. 481 KPC ma zastosowanie zawsze, gdy sędzia sądu właściwego jest stroną postępowania, a celem jest zapewnienie bezstronności sądu. Orzecznictwo SN wskazuje na istnienie rozbieżności co do interpretacji tego przepisu, wskazując na konieczność uwzględnienia składu sądu, a nie tylko przynależności sędziego do danej jednostki. Decyzje SN z lat 2021 i 2022 ilustrują różne podejścia do tego zagadnienia.