Wstrzymanie wykonania postanowienia o powrocie dziecka do kraju
Ustawa z 7.4.2022 r. wprowadziła obligatoryjne wstrzymanie wykonania postanowienia o powrocie dziecka do kraju w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. Zmiany mają na celu zabezpieczenie dobra dziecka oraz możliwość złożenia skargi kasacyjnej bez obawy o wykonanie postanowienia przed jej wniesieniem.
Tematyka: ustawa, zmiana, wstrzymanie wykonania, dziecko, rodzicielstwo, opieka, skarga kasacyjna, skarga nadzwyczajna, Sąd Najwyższy, Konwencja Haska, UprowDziecK
Ustawa z 7.4.2022 r. wprowadziła obligatoryjne wstrzymanie wykonania postanowienia o powrocie dziecka do kraju w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. Zmiany mają na celu zabezpieczenie dobra dziecka oraz możliwość złożenia skargi kasacyjnej bez obawy o wykonanie postanowienia przed jej wniesieniem.
Ustawa z 7.4.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2022 r. poz. 1098; dalej: ZmKC22) zmodyfikowała zasady postępowań w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzonych na podstawie Konwencji Haskiej. Wprowadziła obligatoryjne wstrzymanie z urzędu wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. Wprowadzone zmiany Ustawą z 7.4.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1098; dalej: ZmKC22) wprowadzono modyfikacje w KPC w zakresie postępowań w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r. (Dz.U. z 1995 r. poz. 528; dalej: UprowDziecK). Ustawa zmieniająca wprowadziła obligatoryjne wstrzymanie wykonania prawomocnego postanowienia sądu nakazującego w określonym terminie zapewnienie powrotu dziecka do państwa, w którym bezpośrednio przed naruszeniem prawa wynikającego z władzy rodzicielskiej lub opieki miało ono miejsce stałego pobytu. Zgodnie bowiem z nowo wprowadzonym art. 3881 § 1 KPC w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie UprowDziecK, na żądanie podmiotu wymienionego w art. 5191 § 22 KPC zgłoszone sądowi, o którym mowa w art. 5182 § 1 KPC, w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką wstrzymuje się z mocy prawa wykonanie tego postanowienia. Ze wskazanym żądaniem może wystąpić Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Ustawa zmieniająca przewiduje, że wstrzymanie wykonania wskazanego postanowienia ustanie, jeżeli żaden z ww. uprawnionych podmiotów nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 3881 § 2 KPC). Natomiast w przypadku wniesienia skargi kasacyjnej w tym terminie wstrzymanie wykonania tego postanowienia zostanie przedłużone z mocy prawa do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego (art. 3881 § 3 KPC). Podmiot, który zgłosił żądanie wstrzymania wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, będzie mógł je wycofać w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (art. 388 1 § 4 KPC). Stanie się ono wykonalne wskutek cofnięcia żądania wstrzymania wykonania postanowienia (art. 3881 § 5 KPC). Dotychczasowy stan prawny Dotychczas obwiązujący stan prawny nie przewidywał obligatoryjnego wstrzymania z urzędu wykonania prawomocnego postanowienia sądu nakazującego powrót dziecka do państwa miejsca stałego pobytu w razie wniesienia skargi kasacyjnej. Jak można przeczytać w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej, dostępnym na stronie Sejmu RP, nowelizacja ma pozwolić na realizację uprawnień podmiotów instytucjonalnych do wniesienia skargi kasacyjnej bez obawy o to, że ww. prawomocne orzeczenie zostanie wykonane przed jej wniesieniem w ustawowym terminie lub już po jej wniesieniu, a przed rozpoznaniem przez SN. Przedmiotowe zmiany mają ponadto na celu zabezpieczenie dobra dziecka, którego sytuacja faktyczna jest niepewna z uwagi na podlegające wykonaniu prawomocne orzeczenie nakazujące powrót i jego niewykonanie przez osobę zobowiązaną, zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa i poszanowanie jego godności i nietykalności. Innymi słowy intencją omawianych zmian jest przeciwdziałanie narażaniu dziecka na traumę w sytuacji, gdy upływa termin jego dobrowolnego powrotu i sąd wykonawczy wydaje orzeczenie o przymusowym odbiorze dziecka, które wyjeżdża do innego kraju, i w którego sprawie skarga kasacyjna staje się bezprzedmiotowa. Skarga nadzwyczajna z SNU Ustawa zmieniająca przewiduje ponadto, że wniesienie skargi nadzwyczajnej, o której mowa w art. 89 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 1904; dalej: SNU), w sprawie o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonej na podstawie UprowDziecK wstrzymuje z mocy prawa wykonanie postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką do czasu zakończenia postępowania z tej skargi (art. 3883 KPC). Jak wyjaśniono w uzasadnieniu ustawy, skarga jako nadzwyczajny środek zaskarżenia przysługuje na podstawie art. 89 SNU, który stanowi, że można ją wnieść w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – w terminie roku od dnia ich rozpoznania. Środek ten nie jest regulowany KPC i jako nadzwyczajny środek zaskarżenia jest przewidziany jedynie: od orzeczeń naruszających zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji; od orzeczeń w sposób rażący naruszających prawo przez jego błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub gdy zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a orzeczenia nie mogą być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Przysługuje w terminie, którego ustawa zmieniająca nie modyfikuje - zakładając obligatoryjne wstrzymanie wykonania z mocy prawa postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką do czasu zakończenia postępowania ze skargi nadzwyczajnej. Jak wskazał sam ustawodawca w uzasadnieniu do ustawy zmieniającej, jej intencją jest to, aby w przypadku wniesienia skargi nadzwyczajnej wykonanie ww. orzeczenia zostało wstrzymane. Zastosowanie ustawy zmieniającej Jednocześnie ZmKC22 przesądza, że do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie prawomocnym postanowieniem w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką będą miały zastosowanie wprowadzane regulacje (art. 2 ust. 1 ZmKC22). Ponadto ustawa zmieniająca przewiduje, że w sprawach prowadzonych na podstawie UprowDziecK, w których została wniesiona skarga nadzwyczajna i nie została ona rozpoznana przed dniem wejścia w życie tej ustawy, wstrzymane zostanie z mocy prawa wykonanie postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką do czasu zakończenia postępowania z tej skargi (art. 2 ust. 2 ZmKC22). Etap legislacyjny Ustawa zmieniająca weszła w życie, zgodnie z art. 3 ZmKC22, po 30 dniach od jej ogłoszenia (które nastąpiło 24.5.2022 r.), tj. 24.6.2022 r.
Ustawa zmieniająca wprowadza także możliwość wstrzymania wykonania postanowienia w przypadku wniesienia skargi nadzwyczajnej, co ma zapobiec narażaniu dziecka na traumę. Nowe przepisy mają zastosowanie do spraw wszczętych przed wejściem ustawy w życie.