Badanie abuzywności umowy w postępowaniu egzekucyjnym

Tematyka: abuzywność umowy, postępowanie egzekucyjne, TSUE, dyrektywa 93/13/EWG, nieuczciwe warunki umowne

Na podstawie prawa krajowego sąd powinien być uprawniony do zbadania w ramach powództwa
przeciwegzekucyjnego, na wniosek konsumenta lub przez sąd z urzędu, czy warunki umowy leasingu
stanowiącej tytuł egzekucyjny nie są abuzywne. Brak takiego uprawnienia narusza przepisy dyrektywy
93/13/EWG.
Stan faktyczny
Umowa leasingu, na podstawie której wszczęto postępowanie egzekucyjne zawiera warunki umowne, które mogą
zostać uznane za nieuczciwe w świetle ustawy transponującej do rumuńskiego prawa dyrektywę Rady 93/13/EWG
z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29).
Na podstawie art. 713 ust. 2 rumuńskiego KPC w zmienionym brzmieniu, mającym zastosowanie w niniejszym
postępowaniu głównym, sąd egzekucyjny nie jest uprawniony do badania w ramach powództwa
przeciwegzekucyjnego – ani z urzędu, ani na wniosek konsumenta – nieuczciwego charakteru warunków umowy
leasingu stanowiącej tytuł egzekucyjny. Ta kontrola może zostać przeprowadzona przez sąd rozpoznający sprawę co
do istoty przy okazji powództwa na podstawie prawa powszechnego, w odniesieniu do którego to powództwa nie jest
przewidziany żaden termin. Stąd wątpliwość, czy art. 713 ust. 2 rumuńskiego KPC jest zgodny z dyrektywą
93/13/EWG, biorąc pod uwagę, że konsumenci są zobowiązani do wystąpienia z roszczeniem na podstawie prawa
powszechnego, nie mając już możliwości skorzystania z przyznanych im w tej dyrektywie praw w drodze powództwa
przeciwegzekucyjnego?
Stanowisko TSUE
Zgodnie z jednolitym orzecznictwem TSUE ustanowiony przez dyrektywę 93/13/EWG system ochrony opiera się na
założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości
negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania (wyrok TSUE z 26.1.2017 r., Banco Primus, C-
421/14, pkt 40,
). Ze względu na tę słabszą pozycję jednej ze stron art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG
przewiduje, że nieuczciwe warunki nie są wiążące dla konsumenta. Trybunał wielokrotnie wskazywał, że sąd
krajowy zobowiązany jest do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne wchodzące w zakres stosowania
dyrektywy 93/13/EWG mają nieuczciwy charakter, i aby, dokonawszy takiego badania, zniwelował brak równowagi
między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile posiada niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego
i faktycznego (C-421/14, pkt 43). Ponadto dyrektywa 93/13/EWG zobowiązuje państwa członkowskie – co wynika
z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG w związku z motywem dwudziestym czwartym – do zapewnienia stosownych
i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach
zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorców.
Zasadniczo prawo Unii nie harmonizuje procedur stosowanych w odniesieniu do badania potencjalnie
nieuczciwego charakteru warunku umowy, a tym samym należą one do zakresu krajowego porządku prawnego
państw członkowskich. Przy czym procedury nie mogą być mniej korzystne niż w wypadku podobnych sytuacji
podlegających prawu krajowemu (zasada równoważności) oraz nie czynić w praktyce niemożliwym lub nadmiernie
utrudnionym wykonywania praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii - zasada skuteczności (wyrok TSUE
z 26.6.2019 r., Addiko Bank, C-407/18, pkt 45, 46,
). Trybunał stwierdził, że nie dysponuje żadną informacją
mogącą wzbudzać wątpliwość co do zgodności z zasadą równoważności rumuńskich przepisów.
Odnośnie do zasady skuteczności TSUE przypomniał, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowy
przepis proceduralny czyni niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać
z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych, a także,
w razie potrzeby, zasad leżących u podstaw krajowego systemu sądownictwa, takich jak ochrona prawa do obrony,
zasada pewności prawa i prawidłowy przebieg postępowania (wyrok TSUE z 22.4.2021 r., Profi Credit Slovakia, C-
485/19, pkt 53,
). Jednak szczególne cechy krajowego postępowania sądowego nie mogą stanowić elementu
osłabiającego ochronę prawną, z której powinni korzystać konsumenci na podstawie przepisów dyrektywy
93/13/EWG. Ponadto TSUE wyjaśnił, że ciążący na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia skuteczności
praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, oznacza w szczególności w odniesieniu do praw wynikających
z dyrektywy 93/13/EWG wymóg skutecznej ochrony sądowej, potwierdzony w art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG
i wyrażony również w art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 389;
dalej: KPP), mający zastosowanie m.in. w odniesieniu do określania zasad proceduralnych dotyczących takich
postępowań opartych na takich prawach (wyrok TSUE z 10.6.2021 r., BNP Paribas Personal Finance, od C-776/19
do C‑ 782/19, pkt 29,
, sprawy połączone).

W pkt 61 wyroku w sprawie Addiko Bank Trybunał stwierdził, że okoliczność, iż w świetle prawa krajowego kontroli
potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków umowy kredytu hipotecznego zawartej między przedsiębiorcą
a konsumentem nie może dokonać sąd rozpatrujący wniosek o wszczęcie egzekucji z takiej umowy, lecz jedynie
w późniejszym czasie i w stosownym wypadku sąd rozpoznający co do istoty sprawę ze skargi konsumenta
o stwierdzenie nieważności takich nieuczciwych warunków – jest oczywiście niewystarczająca, aby zapewnić
pełną skuteczność ochrony konsumentów przewidzianą w dyrektywie 93/13/EWG. Trybunał uznał bowiem, że
w sytuacji, gdy postępowanie egzekucyjne zakończyło się przed wydaniem przez sąd rozpatrujący sprawę co do
istoty rozstrzygnięcia stwierdzającego nieuczciwy charakter warunku umownego stanowiącego podstawę owej
egzekucji i, co za tym idzie, stwierdzającego nieważność tego postępowania, to rozstrzygnięcie pozwala na
zapewnienie temu konsumentowi jedynie następczej ochrony prawnej w formie odszkodowania, co jest rozwiązaniem
tylko częściowym i niedostatecznym, które nie jest ani stosownym, ani skutecznym środkiem, aby zapobiec
dalszemu stosowaniu tego warunku umownego – wbrew temu, co stanowi art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG
(postanowienie TSUE z 6.11.2019 r., BNP Paribas Personal Finance SA Paris Sucursala Bucureşti i Secapital, C-
75/19, pkt 32).
W niniejszej sprawie sąd rozpatrujący co do istoty powództwo odrębne od powództwa dotyczącego postępowania
egzekucyjnego ma możliwość zawieszenia owego postępowania. Jednak Komisja wskazywała, że w ramach tego
odrębnego powództwa konsument domagający się zawieszenia postępowania egzekucyjnego jest zobowiązany do
złożenia kaucji, która jest obliczana na podstawie wartości przedmiotu tego powództwa. Z orzecznictwa TSUE
wynika, że koszty, jakie pociąga za sobą postępowanie przed sądem w stosunku do kwoty kwestionowanego długu
nie mogą zniechęcać konsumenta do wniesienia sprawy do sądu w celu zbadania potencjalnie nieuczciwego
charakteru warunków umownych. W ocenie TSUE jest prawdopodobne, że dłużnik zalegający z zapłatą nie
dysponuje środkami finansowymi niezbędnymi do ustanowienia wymaganego zabezpieczenia. Jest tak tym bardziej
w przypadku, gdy wartość wniesionych roszczeń znacznie przekracza, jak wydaje się to mieć miejsce w niniejszej
sprawie, całkowitą wartość umowy.
W ramach podsumowania należy wskazać, że TSUE orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG
należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które nie pozwalają
sądowi rozpatrującemu powództwo przeciwegzekucyjne, dotyczące wierzytelności dokonać oceny – z urzędu
lub na żądanie konsumenta – nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej między konsumentem
a przedsiębiorcą, stanowiącej tytuł egzekucyjny. Sąd rozpoznający sprawę co do istoty, przed którym może
być dochodzone odrębne roszczenie na podstawie prawa powszechnego w celu zbadania potencjalnie
nieuczciwego charakteru warunków takiej umowy, może zawiesić postępowanie egzekucyjne do czasu
wydania orzeczenia co do istoty wyłącznie po wniesieniu kaucji, której poziom może zniechęcić konsumenta
do wniesienia i podtrzymania takiego powództwa.

Komentarz
Niniejszy wyrok będzie miał zastosowanie również przed polskimi sądami. Analiza TSUE dotycząca zasady
skuteczności, a dokładnie wymogu skutecznej ochrony sądowej, w kontekście nieuczciwych warunków umownych
(niedozwolonych postanowień umownych – art. 3851 KC) ma bowiem wymiar uniwersalny.
Szczególną uwagę warto zwrócić na jednolitość stanowiska dotyczącego roli sądu krajowego w przypadku zawarcia
w umowie klauzul abuzywnych. TSUE w wyroku z 4.6.2020 r., Kancelaria Medius, C-495/19, pkt 35,
,
podkreśla, że w przypadku braku skutecznej kontroli potencjalnie abuzywnego charakteru postanowień danej umowy
nie można zagwarantować poszanowania praw przyznanych przez dyrektywę 93/13/EWG. Trybunał spójnie
interpretuje bardzo szeroko obowiązek sądu krajowego do badania abuzywności, utrzymując, że skuteczna ochrona
praw wynikających z dyrektywy 93/13/EWG może zostać zagwarantowana jedynie pod warunkiem, iż krajowe prawo
procesowe państwa członkowskiego umożliwia kontrolę z urzędu potencjalnie nieuczciwych warunków umowy.

Wyrok TSUE z 17.5.2022 r., Impuls Leasing România, C-725/19,

TSUE orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które nie pozwalają sądowi rozpatrującemu powództwo przeciwegzekucyjne, dotyczące wierzytelności dokonać oceny – z urzędu lub na żądanie konsumenta – nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, stanowiącej tytuł egzekucyjny.