Małoletni nie odpowiada za zobowiązania rodziców z tytułu czynszu i odszkodowania za najem lokalu
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczącą zapłaty czynszu najmu lokalu oraz odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu przez małoletnią pozwaną przed jej osiągnięciem pełnoletności. Wyrokiem z 23.6.2022 r. SN uchylił nakaz zapłaty i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia, uzasadniając to błędem w ustaleniach faktycznych dotyczących wieku pozwanej.
Tematyka: Sąd Najwyższy, Rzecznik Praw Obywatelskich, czynsz najmu, odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu, małoletni, pełnoletni
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczącą zapłaty czynszu najmu lokalu oraz odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu przez małoletnią pozwaną przed jej osiągnięciem pełnoletności. Wyrokiem z 23.6.2022 r. SN uchylił nakaz zapłaty i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia, uzasadniając to błędem w ustaleniach faktycznych dotyczących wieku pozwanej.
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie o zapłatę czynszu najmu lokalu i odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu za okres przed osiągnięciem pełnoletności przez pozwaną. Stan faktyczny W sprawie z powództwa Gminy w O. przeciwko trojgu pozwanym, którzy wspólnie zamieszkiwali lokal komunalny (najemczyni lokalu, jej małżonkowi i ich córce), został wydany 14.3.2016 r. nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. Pozwani zostali zobowiązani do zapłaty na rzecz powoda, zaległego czynszu najmu i odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego po dacie rozwiązania stosunku najmu na skutek wypowiedzenia. Odpowiedzialność pozwanych z tego tytułu była solidarna. Nakaz zapłaty został zaskarżony sprzeciwem tylko przez pozwaną (matkę). Sprzeciw został odrzucony wobec tego, że pozwana nie uzupełniła braków formalnych we wskazanym terminie. Nakaz zapłaty uprawomocnił się 9.4.2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył skargą nadzwyczajną nakaz zapłaty w zakresie dotyczącym pozwanej (małoletniej), w części uwzględniającej pozew za okres od 4.1.2015 r. oraz w zakresie nałożonego na nią obowiązku zwrotu kosztów postępowania. Sąd Najwyższy wyrokiem z 23.6.2022 r. w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił skargę Rzecznika Praw Obywatelskich i uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w zaskarżonej części oraz przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy uznał za zasadne zarzuty Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie błędu w ustaleniach faktycznych poczynionych w postępowaniu przez sądem rejonowym, polegającym na pominięciu istotnej okoliczności faktycznej to jest wieku pozwanej (małoletniej). Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał w uzasadnieniu skargi, że normy prawa materialnego, czyli art. 688 1 § 1 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; dalej: KC) i art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2022 poz. 172; dalej: OchrLokU) wskazują, że nie została przez sąd rejonowy uwzględniona istotna okoliczność faktyczna a mianowicie, że dochodzona należność obejmowała okres od 1.3.2012 r. do 31.12.2015 r., natomiast pozwana (córka) osiągnęła pełnoletność 4.1.2015 r. Pozwana nie mogła zatem odpowiadać za zobowiązania z tytułu czynszu jako osoba małoletnia w okresie do 28.2.2013 r. (data rozwiązania umowy najmu), nawet jeżeli mieszkała w tym okresie z rodzicami w lokalu. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzi to do wniosku, że nakaz zapłaty jest w zaskarżonej części rażąco sprzeczny z normą prawa materialnego tj. art. 6881 § 1 KC i 18 ust. 1 i 2 OchrLokU. Stanowisko Sądu Najwyższego Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich i uznał, że Sąd Rejonowy wydając zaskarżony nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nie dokonał ustaleń faktycznych tj. daty urodzenia i wieku pozwanej, pomimo że okoliczność ta wynikała z zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd Najwyższy podkreślił, że okoliczność ta miała charakter istotny w toczącym się postępowaniu z uwagi na brzmienie norm prawa materialnego, które zostały wskazane jako podstawa prawna roszczenia. Obowiązek sądu ustalenia tych okoliczności wynikał bezpośrednio z brzmienia normy art. 6881 § 1 KC, zgodnie z którą, za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają solidarnie z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie. Podstawę prawną dochodzenia roszczenia z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu reguluje art. 18 ust. 1 i 2 OchrLokU. Przepis stanowi, że osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są zobowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Sąd Najwyższy podkreślił, że norma prawna zawarta w tym przepisie, inaczej niż w art. 6881 § 1 KC, nie zawiera ograniczenia podmiotowego jego stosowania. Oznacza to, że przepis wprost nie ogranicza odpowiedzialności za zapłatę odszkodowania wskazanego w tym przepisie do osób pełnoletnich. Za przyjęciem jednak takiego ograniczenia odpowiedzialności na gruncie tego przepisu przemawia jego wykładnia celowościowa i systemowa, przedstawiona w skardze Rzecznika Praw Obywatelskich. Wykładnia celowościowa wskazuje, że do zapłaty odszkodowania zobowiązane są osoby „zajmujące lokal”. Celem ustalenia tej kategorii osób, koniecznym jest możliwość przypisania tej osobie aktu woli mieszkania w określonym miejscu. W przypadku małoletnich prawo wyklucza przypisanie im autonomicznej woli z uwagi na wiek. Osoby małoletnie korzystają z lokalu zajmowanego przez ich przedstawicieli ustawowych, a ich miejscem zamieszkania jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 26 ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO). Nadto, jak wynika z uzasadnienia, interpretacja art. 18 ust. 1 OchrLokU, wskazująca na roszczenie wobec małoletnich z tytułu bezumownego korzystania z lokalu jest sprzeczna z art. 133 KRO. Wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, że nie było zamiarem ustawodawcy obciążanie małoletniego odpowiedzialnością solidarną z tytułu odszkodowania za zajmowany z rodzicami lokal bez tytułu prawnego, tak jak to ma miejsce w stosunku do małoletnich zamieszkujących lokalu z najemcą. SN wskazał, że w orzecznictwie sądowym dominuje pogląd, że odpowiedzialność odszkodowawcza osób zajmujących lokal bez tytułu prawnego jest odpowiedzialnością kontraktowaą z tytułu naruszenia obowiązku zwrotu lokalu po wygaśnięciu tytułu prawnego do korzystania z lokalu, zmodyfikowana przez postanowienia dotyczące jej wysokości (wysokość czynszu) i sposobu spełnienia świadczenia (co miesiąc). Powyższe oznacza, że w art. 18 ust. 1 OchrLokU, chodzi o osoby, które wcześniej dysponowały tytułem prawnym do lokalu. Wobec tego, że ustawa nie wskazuje tego tytułu prawnego, dlatego przepis ten ma zastosowanie również do osób zajmujących lokal, które wcześniej posiadały prawnorodzinny lub obligacyjny tytuł do zajmowania lokalu, inny niż najem. Zatem nie ma podstaw, aby ograniczać stosowanie art. 18 ust. 1 OchrLokU tylko do stosunku najmu. Oznacza to, że odpowiedzialność za bezumowne korzystanie z lokalu ponoszą tylko osoby pełnoletnie. SN podzielił również zawarte w skardze argumenty, że zaskarżony nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w zakresie w jakim dotyczy pozwanej małoletniej narusza zasady oraz wolności i prawa człowieka i obywatela wskazane w Konstytucji RP. Zasady te to prawo własności (art. 64 ust. 1 Konstytucji RP), które podlega równiej dla wszystkich ochronie prawnej (art. 64 ust. 2 Konstytucji RP). Nakaz zapłaty po uprawomocnieniu się stał się tytułem egzekucyjnym, na podstawie którego powód po nadaniu klauzuli wykonalności może na drodze przymusowego wykonania dochodzić należności wobec pozwanej małoletniej. SN wskazał, że w sprawach, w których roszczenie jest wywodzone z art. 6881 § 1 KC i 18 ust. 1 i 2 OchrLokU, sąd powszechny w sposób szczególny winien dbać, aby wykładnia tych przepisów była dokonywana z uwzględnieniem art. 72 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP, a stosowanie tych norm w okolicznościach faktycznych sprawy służyło jak najszerszej realizacji Konstytucji RP. Komentarz SN w wyroku z 23.6.2022 r., I NSNc 103/22, wskazał że małoletni nie ponosi odpowiedzialności i nie jest zobowiązany do zapłaty czynszu za najem lokalu, a także odszkodowania z tytułu bezumownego korzystania z lokalu. Wyrok jest istotny, gdyż SN dokonał w nim wykładni brzmienia normy prawnej zawartej w art. 18 ust. 1 OchrLokU w zakresie podmiotowego zastosowania. Wskazał, że odpowiedzialność wskazana w art. 18 ust. 1 OchrLokU dotyczy tylko osób pełnoletnich. W ocenie SN, jeżeli tylko osoby pełnoletnie mogą ponosić odpowiedzialność z najemcą za zapłatę czynszu (art. 6881 § 1 KC), to również tylko osoby pełnoletnie mogą ponosić odpowiedzialność z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu, która ma taki sam kontraktowy charakter. Wyrok SN z 23.6.2022 r., I NSNc 103/22,
W wyroku I NSNc 103/22 z 23.6.2022 r. Sąd Najwyższy potwierdził, że małoletni nie odpowiada za zobowiązania rodziców z tytułu czynszu i odszkodowania za najem lokalu. SN podkreślił, że odpowiedzialność z art. 18 ust. 1 OchrLokU dotyczy wyłącznie osób pełnoletnich, nie obejmuje małoletnich.