Sposób wykazania przesłanek określonych w art. 373 ust. 2 PrUpad

Publikacja omawia kwestię dopuszczalności orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie art. 373 ust. 2 PrUpad bez konieczności określania procentowego lub kwotowego obniżenia wartości przedsiębiorstwa czy rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli. Analizuje także stanowisko sądów w sprawie oraz wykładnię przepisów dotyczących tej materii.

Tematyka: orzeczenie, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, art. 373 PrUpad, przesłanki, wartość ekonomiczna, pokrzywdzenie wierzycieli, Sąd Najwyższy, wykładnia przepisów

Dopuszczalność orzeczenia na podstawie regulacji z art. 373 i n. PrUpad zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej nie jest uzależniona od określenia procentowo lub kwotowo obniżenia wartości ekonomicznej
przedsiębiorstwa lub rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli.
Stan faktyczny
Wierzyciel złożył wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz
pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie
państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu wobec prezesa zarządu spółki będącej jego dłużnikiem na
okres dziesięciu lat na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
1228; dalej: PrUpad).
Rozstrzygający sprawę w I instancji SR uwzględnił wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej i wymierzył uczestnikowi ten zakaz w wymiarze 3 lat. Uczestnik wniósł apelację od tego orzeczenia. Po
rozpoznaniu sprawy w II instancji przez SO postanowienie orzekające wspomniany zakaz zostało zmienione w ten
sposób, że wniosek inicjujący sprawę został oddalony. W tej sytuacji wierzyciel zaskarżył orzeczenie Sądu II instancji
skargą kasacyjną, którą SN rozpoznał postanowieniem wydanym 12.3.2021 r., I CSKP 49/21,
. Postanowienie
SO zostało uchylone w zakresie wskazanym w skardze kasacyjnej, a sprawę przekazano do ponownego
rozpoznania.
Stanowisko sądów
Sąd I instancji przyjął, że uczestnik ponosi winę za niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości
reprezentowanej przez siebie spółki w postaci niedbalstwa. Sąd ten nie zbadał jednak dokładnie, w jaki sposób
niedbalstwo uczestnika i wynikające z tego niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości jego spółki
przełożyło się na wystąpienie skutków określonych w art. 373 ust. 2 PrUpad, tj. na obniżenie się wartości
przedsiębiorstwa spółki oraz rozmiar pokrzywdzenia jej wierzycieli. W tej materii poprzestał jedynie na konstatacji, że
wskazane skutki wystąpiły, ale już nie ustalił, w jakim konkretnie rozmiarze.
Powyższe stanowiło dla SO podstawowy argument uzasadniający wydanie w sprawie w II instancji rozstrzygnięcia
o charakterze reformatoryjnym. Zdaniem tego sądu niewystarczające bowiem było samo ustalenie zawarte
w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, iż w rozpoznawanej sprawie wystąpiły skutki zaniechań uczestnika
w postaci pokrzywdzenia wierzycieli. Niezbędne było także wskazanie tych skutków (w tym również obniżenia
wartości przedsiębiorstwa) przez wymierne i konkretne wartości, czyli kwotowo bądź procentowo. Ponieważ sąd
meriti nie powziął takiego ustalenia, to, zważywszy na obowiązujący w postępowaniach o orzeczenie zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej rozkład ciężaru dowodu co do przesłanek warunkujących orzeczenie tego
zakazu, spoczywający zgodnie z art. 6 KC na wnioskodawcy, uwzględnienie wniosku inicjującego postępowanie
zakazowe nie znajdowało uzasadnienia.
W skardze kasacyjnej wierzyciel zarzucił postanowieniu SO naruszenie art. 373 ust. 2 PrUpad przez błędną
wykładnię, zgodnie z którą przepis ten wymaga, aby w sposób procentowy lub kwotowy określić obniżenie wartości
ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego oraz procentowe lub kwotowe wyliczenie rozmiaru pokrzywdzenia
wierzycieli, podczas gdy z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że jedną z przesłanek koniecznych do
orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest sam fakt obniżenia wartości ekonomicznej
przedsiębiorstwa upadłego oraz pokrzywdzenia wierzycieli. SN w postanowieniu rozpoznającym skargę kasacyjną
uznał ten zarzut za trafny i podkreślił, że art. 373 ust. 2 PrUpad nie wymaga procentowego lub kwotowego określenia
obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa lub rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli. W szczególności nie
wynika to z orzecznictwa SN dotyczącego wykładni art. 373 ust. 2 PrUpad (zob. zwłaszcza postanowienie SN
z 30.6.2020 r., III CZP 61/19,
, oraz powołane tam orzecznictwo).

Komentarz
Pogląd przyjęty przez SN w postanowieniu z 12.3.2021 r., I CSKP 49/21,
, kierunkowo należy uznać za trafny.
Rzeczywiście z treści art. 373 ust. 2 PrUpad nie wynika, iż określone w nim skutki działań lub zaniechań osoby,
wobec której toczy się postępowanie zakazowe, muszą zostać wykazane precyzyjnie co do konkretnej kwoty lub
konkretnego procenta. Istotne jest jedynie udowodnienie, że skutki te po prostu wystąpiły, gdyż stanowi to
konstytutywną przesłankę wydania przez sąd postanowienia o pozbawieniu praw wskazanych w art. 373 ust. 1
PrUpad (por. przykładowo postanowienie SN z 30.11.2011 r., III CSK 44/11,
).
Mimo powyższego, do poglądu przyjętego przez SN w analizowanym postanowieniu trzeba podchodzić z pewną

dozą ostrożności. Pogląd ten nie może bowiem stanowić swego rodzaju zachęty do zbyt pochopnego rozstrzygania
o tak ważnej dla każdego uczestnika obrotu gospodarczego kwestii, jaką jest prawo prowadzenia działalności
gospodarczej. Należy bowiem pamiętać, że w postępowaniach prowadzonych na podstawie art. 373 i n. PrUpad
dowodem kluczowym dla ich rozpoznania jest dowód z opinii biegłego sądowego. Z dowodu tego musi wynikać, że
wystąpiły przesłanki określone w art. 373 ust. 2 PrUpad, a stosowna w tym przedmiocie konkluzja musi być
poprzedzona określonymi analizami. Ekspertyza biegłego nie może ograniczać się do lakonicznego stwierdzenia, że
„w opiniowanym stanie wystąpiły przesłanki określone w art. 373 ust. 2 PrUpad”, a w ślad za tym, na tak lakonicznej
konkluzji nie może swojego rozstrzygnięcia oprzeć sąd orzekający zakaz, uzasadniając to rozstrzygnięcie
argumentem, że „zakaz orzeczono, bowiem opinia biegłego stwierdziła materializację przesłanek określonych w art.
373 ust. 2 PrUpad, a to w świetle poglądu wyrażonego przez SN w postanowieniu z 12.3.2021 r., I CSKP 49/21, dla
orzeczenia wskazanego zakazu wystarcza”. Zresztą w praktyce często jest tak, że dobra, rzetelna opinia biegłego
sądowego stanowi wystarczający materiał do tego, by sąd mógł na jej podstawie również kwotowo lub procentowo
określić stopień obniżenia wartości przedsiębiorstwa. By ustalić, czy wystąpiło obniżenie tej wartości, należy się do
czegoś odnieść – trzeba bowiem określić, jaką wartość miało badane przedsiębiorstwo w dacie, gdy zmaterializował
się w nim stan niewypłacalności, obligujący uczestnika danego postępowania zakazowego do złożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości, a następnie jaką wartość miało to przedsiębiorstwo w dacie, gdy wniosek ten ostatecznie
został złożony (bądź w jakiejś innej dacie, jeżeli rzeczonego wniosku nie złożono). Podobnie rzecz ma się
z ustaleniem rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli – należy ustalić, na jaką kwotę opiewały zobowiązania dłużnika
w dacie, gdy ten popadł w stan niewypłacalności, a następnie na jaką kwotę opiewały one w dacie, gdy wniosek
o ogłoszenie upadłości dłużnika został złożony. Można zatem stwierdzić, że pogląd przyjęty przez SN
w postanowieniu z 12.3.2021 r., I CSKP 49/21, w wielu sprawach będzie miał znaczenie bardziej teoretyczne niż
praktyczne. Sytuacja taka nie wystąpi jednak w każdym postępowaniu zakazowym. W niektórych z nich materiał
dowodowy może być niewystarczający, by na jego podstawie można było dokładnie ustalić – na konkretnych
liczbach, kwotach lub procentach, w jakim stopniu niezłożenie w terminie wniosku upadłościowego obniżyło wartość
dłużnego przedsiębiorstwa oraz zwiększyło rozmiar pokrzywdzenia jego wierzycieli. Jeżeli jednak w takich sprawach
rzeczony materiał dowodowy potwierdzi chociażby trend w postaci systematycznego spadku wartości
przedsiębiorstwa, przy jednoczesnym przyroście sumy zobowiązań, wówczas orzeczenie zakazu z art. 373 ust. 1
PrUpad, dzięki komentowanemu tu poglądowi SN, znajdzie uzasadnienie. Dlatego ostatecznie, mimo pewnych
zastrzeżeń, należy opowiedzieć się za trafnością tego poglądu.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 12.3.2021 r., I CSKP 49/21,

Pogląd Sądu Najwyższego, że art. 373 ust. 2 PrUpad nie wymaga precyzyjnego określenia obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa czy rozmiaru pokrzywdzenia, może mieć znaczenie bardziej teoretyczne niż praktyczne w wielu postępowaniach. Istotnym elementem dla orzeczenia zakazu jest dowód z opinii biegłego sądowego.