Ustalenie kontaktów między rodzeństwem przyrodnim

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat legitymacji i aspektów postępowania w sprawach o ustalenie kontaktów między rodzeństwem przyrodnim. Małoletni będący rodzeństwem (przyrodnim) nie są uczestnikami postępowania o ustalenie kontaktów z przyrodnią siostrą. Uchwała SN z 13.4.2022 r., III CZP 90/22, wyjaśnia, że legitymację procesową w takich sprawach posiada osoba sprawująca bezpośrednią pieczę nad małoletnimi, a nie małoletni sami.

Tematyka: Sąd Najwyższy, legitymacja procesowa, kontakt między rodzeństwem przyrodnim, ustalenie kontaktów, małoletni, uchwała SN, III CZP 90/22

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat legitymacji i aspektów postępowania w sprawach o ustalenie kontaktów między rodzeństwem przyrodnim. Małoletni będący rodzeństwem (przyrodnim) nie są uczestnikami postępowania o ustalenie kontaktów z przyrodnią siostrą. Uchwała SN z 13.4.2022 r., III CZP 90/22, wyjaśnia, że legitymację procesową w takich sprawach posiada osoba sprawująca bezpośrednią pieczę nad małoletnimi, a nie małoletni sami.

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat legitymacji i aspektów postępowania w sprawach o ustalenie
kontaktów. Wskazał, że małoletni będący rodzeństwem (przyrodnim) nie są uczestnikami takiego
postępowania (art. 1136 KRO).
Stan faktyczny
Wnioskodawca (małoletni), reprezentowany przez przedstawicieli ustawowych (matkę i ojca), 28.2.2019 r. złożył
wniosek o ustalenie kontaktów z siostrą przyrodnią (córką ojca) poza miejscem zamieszkania dzieci w obecności obu
matek, w każdą sobotę pierwszego i trzeciego weekendu miesiąca w godz. 11.00-15.00. Jako uczestników
postępowania wskazał: małoletnią siostrę przyrodnią, reprezentowaną przez przedstawicielkę ustawową (matkę),
ojca (wspólnego dla rodzeństwa) oraz matkę.
Postanowieniem z 7.3.2019 r. SR oddalił wniosek. Wskazał, że małoletni nie ma legitymacji procesowej w sprawie
o ustalenie kontaktów z przyrodnią siostrą. Uzasadnił, że do ustalenia kontaktów z innym małoletnim ma
zastosowanie art. 1136 ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej:
KRO), a stronami postępowania w sprawie są rodzice małoletnich, a nie sami małoletni. Legitymację czynną mają
rodzice jednego z małoletnich, a uczestnikami postępowania są rodzice drugiego z nich. Ojciec obojga dzieci nie
mógłby występować w tym postępowaniu w obu rolach (wnioskodawcy i uczestnika).
Apelację złożyła matka małoletniego wnioskodawcy. Określiła się w niej jako wnioskodawczyni, a nie
przedstawicielka ustawowa małoletniego wnioskodawcy. Jako uczestników wskazała oboje rodziców małoletniej
(siostry przyrodniej) i oboje małoletnich. Zarzuciła nierozpoznanie istoty sprawy (wniosek został podpisany przez
osoby, które były uprawnione do jego złożenia) oraz naruszenie art. 582 KPC i art. 514 KPC.
Zagadnienie prawne
Przy rozpoznaniu apelacji przez SO powstało zagadnienie prawne:
1. „Czy w sprawie o ustalenie kontaktów między małoletnim rodzeństwem (przyrodnim) w trybie art. 1136 KRO,
małoletnim należy przyznać status uczestników postępowania w rozumieniu art. 510 KPC?";
2. „W przypadku udzielenia odpowiedzi pozytywnej na pytanie zawarte w punkcie 1. czy małoletni wnioskodawca, jak
i małoletni uczestnik (rodzeństwo przyrodnie) winni być reprezentowani w postępowaniu sądowym przez rodzica
(przedstawiciela ustawowego), czy zgodnie z art. 98 § 2 pkt. 2 KRO w zw. z art. 99 KRO każdy z małoletnich winien
być reprezentowany przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy (z uwagi na hipotetyczną sprzeczność
interesów między małoletnim a reprezentującym go rodzicem)?”.
Uchwała SN
SN 13.4.2022 r. w sprawie III CZP 90/22, 
, podjął uchwałę o treści:
Małoletni będący rodzeństwem (przyrodnim) nie są uczestnikami postępowania w sprawie o ustalenie
kontaktów między nimi (art. 1136 KRO).
Zagadnienie odnosi się do wykładni art. 510 § 1 KPC w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 582 1 KPC
w sprawach przed sądem opiekuńczym o uregulowanie kontaktów między rodzeństwem przyrodnim (art. 113 § 1
w zw. z art. 1136 KRO). SN wskazał, że ustawodawca wypowiedział się w art. 113 § 1 KRO o kontaktach dziecka
z rodzicami, a art. 113 § 2 KRO określił zachowania, które realizują te kontakty. Przepis ten mówi o prawie
i obowiązku utrzymywania wzajemnych kontaktów pomiędzy dziećmi a rodzicami niezależnie od tego, czy służy im
władza rodzicielska. Z kolei art. 1136 KRO przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów o kontaktach między
rodzicami a dzieckiem do kontaktów dziecka z rodzeństwem, dziadkami, powinowatymi w linii prostej oraz innymi
osobami, które sprawowały dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Odpowiednie stosowanie tych przepisów musi
uwzględniać dobro dziecka i pierwszeństwo jego relacji z rodzicami jako osób najbliższych i podbudowanych
podleganiem władzy rodzicielskiej. SN przypomniał, że prawo do kontaktów nie należy do władzy rodzicielskiej, a jej
zakres nie zostaje ograniczony przez uregulowanie kontaktów dziecka z innymi osobami. Wykonywanie przez osoby
bliskie prawa do kontaktów z dzieckiem jest wykonywaniem ich własnego prawa. Ustanowienie kontaktów nie
modyfikuje władzy rodzicielskiej, lecz ingeruje w nią w sposób faktyczny, ponieważ wpływa na sytuację osoby, która
sprawuje bezpośrednią pieczę nad dzieckiem (uchwała SN z 28.11.2012 r., III CZP 74/12, 
).
SN wskazał, że osoby uprawnione na podstawie norm prawnych do kontaktów z dzieckiem, w sytuacji problemów
z ich realizacją muszą rozpocząć postępowanie uregulowane w art. 579, 5821 KPC aby ustalić swe prawo do



kontaktów oraz ich formy. Zasady te odpowiednio odnoszą się do kontaktów dziecka z osobami wymienionymi w art.
1136 KRO, a zatem rodzeństwem (także przyrodnim), dziadkami, powinowatymi w linii prostej oraz innymi osobami,
jeżeli sprawowały przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Uczestników postępowania wyznacza art. 5821 KPC. Są
to: osoba uprawniona do kontaktów i osoba, która sprawuje pieczę nad dzieckiem. Przepis nie wskazuje dziecka.
Regulacja ta jest spójna z normą art. 1131 § 1 KRO, zgodnie z którym sprawy o uregulowanie kontaktów z dzieckiem
zostały przez ustawodawcę potraktowane jako sprawy między rodzicami, a nie między dzieckiem a rodzicem
niesprawującym nad nim pieczy. Uzasadnione jest to przede wszystkim pozycją dziecka, które podlegając władzy
rodzicielskiej i pozostając pod bezpośrednią pieczą jednego z rodziców, nie może samodzielnie wykonywać
obowiązków kontaktu bez wiedzy i akceptacji opiekującego się nim rodzica. Przymusowe wykonanie takich
obowiązków w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 598 15 -59821 KPC także nie jest możliwe, gdyż
stosowane w nim środki przymusu miały być skierowane w stosunku do dziecka. Osoby te, jeżeli dążą do
uregulowania kontaktów z dzieckiem, wszczynają postępowanie, którego uczestnikiem nie jest dziecko, lecz osoba
sprawująca nad nim bezpośrednią pieczę.
Odnosząc się do sprawy, będącej przedmiotem rozstrzygnięcia, to wskazanie przez matkę, że małoletni syn jest
wnioskodawcą w sprawie ustanowienia kontaktów (art. 113 6 KRO) spowodowało wątpliwości, czy małoletni ma mieć
status wnioskodawcy w postępowaniu o uregulowanie kontaktów, prowadzonym z udziałem osoby sprawującej
bezpośrednią pieczę nad jego małoletnią siostrą. W uzasadnieniu wskazano, że jeżeli rodzeństwo z jakiegokolwiek
powodu pozostaje w rozłączeniu, to małoletni uprawniony do kontaktów z rodzeństwem do czasu, aż nie uzyska
odpowiedniej dojrzałości, realizuje to uprawnienie i obowiązek w takich formach, jakie są wyznaczane przez
osobę, pod której pieczą pozostaje. Jest tak dlatego, że czas i formy kontaktów między rozłączonym rodzeństwem
(także przyrodnim) określają rodzice sprawujący bezpośrednią pieczę nad każdym z uprawnionych i zobowiązanych
do kontaktów. To realizacja bezpośredniej pieczy nad dzieckiem, a nie sama władza rodzicielska, decyduje
o stworzeniu dziecku odpowiednich warunków do kontaktowania się z uprawnionym. SN przypomniał, że
ustalenie zasad wykonywania przez uprawnionego kontaktów z dzieckiem oznacza wyznaczenie granic uprawnień
i obowiązków decydujących o tym, że kontakty te będą zrealizowane po obu stronach, czyli osoby uprawnionej do
kontaktu oraz osoby, pod której bezpośrednią pieczą pozostaje dziecko. Są to o bowiązki, które mogą być
realizowane środkami przymusu przewidzianymi w art. 59815 -59821 KPC. Z tych powodów o tych uprawnieniach
i obowiązkach powinny decydować w porozumieniu osoby, pod których bezpośrednią pieczą pozostają małoletni
uprawnieni i zobowiązani do kontaktowania się, a w razie braku zgody orzeka sąd opiekuńczy w postępowaniu
prowadzonym z ich udziałem (art. 5821 KPC). Uczestnikiem takiego postępowania nie jest zarówno małoletni
uprawniony do kontaktów, jak i małoletni, którego bezpośredni opiekun sprzeciwia się kontaktom. Jak wskazał SN,
interesy takich małoletnich są dostatecznie zabezpieczone przez inne rozwiązania znane postępowaniu
opiekuńczemu, np.: wywiad środowiskowy, mediacja, wysłuchanie dziecka, jeżeli jest to uzasadnione jego rozwojem
umysłowym, stanem zdrowia, stopniem dojrzałości oraz obowiązek uwzględnienia jego rozsądnych życzeń.
Odrębności tego postępowania wskazują, że istnieje zespół możliwości i środków gwarantujących pełną ochronę
praw dziecka.
Podsumowując, uchwała SN z 13.4.2022 r., III CZP 90/22, 
, jest istotna z tego powodu, że zagadnienie
będące jej przedmiotem, a mianowicie, czy małoletni może mieć status wnioskodawcy w postępowaniu
prowadzonym z udziałem osoby sprawującej bezpośrednią pieczę nad małoletnią siostrą o uregulowanie ich
kontaktów, nie w było dotąd przedmiotem wypowiedzi SN. W uchwale wskazano, że w sprawach o ustalenie
kontaktów miedzy małoletnim rodzeństwem, legitymację posiada osoba sprawująca nad nim bezpośrednią pieczę,
a małoletni nie jest uczestnikiem postępowania.
Uchwała SN z 13.4.2022 r., III CZP 90/22, 








Uchwała SN z 13.4.2022 r., III CZP 90/22, jest istotna, ponieważ wyjaśnia kwestię legitymacji procesowej małoletnich będących rodzeństwem przyrodnim w postępowaniu o ustalenie kontaktów. Zgodnie z orzeczeniem, małoletni nie uczestniczą w takich sprawach, a legitymację posiada osoba sprawująca nad nimi bezpośrednią pieczę.