Właściwość w sprawach roszczeń związanych z działalnością sądu

Sąd jest wyłączony od orzekania w sprawach roszczeń związanych z jego działalnością, nawet jeśli postępowanie zostało wszczęte przed zmianą przepisu. Publikacja omawia problematykę wyłączenia sądu od rozpatrywania takich spraw oraz konsekwencje wynikające z tego typu sytuacji, takie jak pytnie prawne dotyczące zastosowania art. 442 pkt 1 KPC. Przedstawione są także argumenty dotyczące interpretacji tego przepisu oraz stanowisko SN w tej kwestii.

Tematyka: sąd, roszczenia, działalność, art. 442 pkt 1 KPC, wyłączenie sądu, postępowanie cywilne, interpretacja przepisów, SN, stanowisko sądu, zaufanie do wymiaru sprawiedliwości

Sąd jest wyłączony od orzekania w sprawach roszczeń związanych z jego działalnością również wtedy, kiedy
postępowanie zostało wszczęte i niezakończone przed wejściem w życie art. 442 pkt 1 KPC.
Postępowanie przed Sądem I instancji
W sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezesa SR w P. przeciwko B.B. o pozbawienie tytułów wykonawczych
wykonalności sędziowie i asesorzy orzekający w SR w P. wnieśli o wyłączenie od rozpoznania sprawy. SO w P.
wydał postanowienie, w którym uwzględnił żądanie tylko jednego z sędziów oraz odmówił wyłączenia pozostałych
sędziów i asesorów. Pomimo tego SR w P. przedstawił akta sprawy SO w P. celem przekazania sprawy innemu
sądowi równorzędnemu na podstawie art. 442 pkt 1 KPC, jednak Sąd II instancji odmówił. W konsekwencji SR w P.
wydał orzeczenie, w którym uwzględnił powództwo i obciążył pozwanego kosztami procesu. B.B. wniósł apelację,
w której zaskarżył również postanowienie o odmowie przekazania sprawy innemu sądowi.
Pytanie prawne
Sąd II instancji uznał, że w sprawie występuje zagadnienie wymagające rozstrzygnięcia przez SN i przedstawił mu
pytanie prawne: Czy art. 442 pkt 1 KPC stosuje się do spraw będących w toku w chwili wejścia tego przepisu
w życie? Jeśli tak, to czy sąd II instancji rozpoznający apelację jest związany postanowieniem odmawiającym
przekazania sprawy na podstawie art. 442 pkt. 1 KPC? W razie odpowiedzi negatywnej na to pytanie, czy sąd
II instancji uwzględnia zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 442 pkt. 1 KPC wyłącznie wtedy, gdy
uchybienie temu przepisowi miało wpływ na wynik sprawy oraz czy wskutek uwzględnienia takiego zarzutu
sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania innemu
sądowi równorzędnemu z sądem I instancji?
Zgodnie z art. 442 pkt. 1 KPC, jeżeli stroną jest Skarb Państwa, a państwową jednostką organizacyjną, z której
działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, sąd ten z urzędu
przedstawia akta sprawy sądowi nad nim przełożonemu, który przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu
z sądem przedstawiającym. W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że stosowanie art. 44 2 KPC wyłącznie do
spraw wszczętych po wejściu tego przepisu w życie jest uzasadniane umieszczeniem tej regulacji wśród przepisów
normujących właściwość sądu. W KPC w odniesieniu do przepisów zmieniających właściwość sądu stosowana jest
bowiem intertemporalna reguła kontynuacji. Natomiast przyjęcie, że art. 442 pkt 1 KPC nie reguluje szczególnego
przypadku delegowania właściwości sądu, lecz wprowadza instytucję ustawowego wyłączenia sądu z rozpoznania
określonego typu spraw, uzasadnia jego stosowanie również do postępowań wszczętych przed wejściem tego
przepisu w życie. Sąd II instancji podkreślił, że rozwiązanie przewidziane w art. 442 pkt. 1 KPC służy zapewnieniu
realizacji wynikającej z art. 45 ust. 1 Konstytucji gwarancji do bezstronnego rozpoznania sprawy przez sąd. Celem
tego przepisu jest unikniecie obaw co do braku obiektywizmu sędziego, które mogą powstać nie tylko w odbiorze
uczestników postępowania, lecz także w odbiorze społecznym (zob. postanowienie SN z 26.5.2021 r., IV CO 66/21,
; postanowienie SN z 17.9.2020 r., I CO 95/20,
). W konsekwencji przepis ten może być uważany za
element organizacji postępowania cywilnego, który powinien przyczyniać się do budowy społecznego zaufania do
wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to, że nie ma uzasadnionego powodu różnicowania zakresu zastosowania tej
regulacji ze względu na czas, w którym doszło do wszczęcia postępowania cywilnego.
Sąd II instancji wskazał, że przyjęcie drugiego stanowiska powoduje powstanie problemu co do mocy wiążącej
postanowienia wydanego przez SO w P. o odmowie przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi
równorzędnemu. Można uznać, że to prawomocne postanowienie zgodnie z art. 365 § 1 KPC wiąże sąd, który je
wydał, oraz inne sądy. Takie rozwiązanie wydaje się być celowe ze względu na ochronę powagi i autorytetu sądu
oraz ekonomikę postępowania. Stanowisko odmienne można jednak uzasadniać tym, że sąd II instancji w granicach
zarzutów apelacyjnych dysponuje szeroką swobodą kontroli postanowień poprzedzających wydanie zaskarżonego
wyroku i badania wpływu tych postanowień na wynik sprawy.
W razie stwierdzenia braku związania rozpoznającego apelację sądu II instancji postanowieniem odmawiającym
przekazania sprawy na podstawie art. 44 2 pkt. 1 KPC konieczne jest ustalenie, jakie są skutki naruszenia tego
przepisu poprzez odmowę jego zastosowania. W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że co do zasady
uchybienie przepisom postępowania jest brane przez sąd II instancji pod uwagę na zarzut strony, jeżeli mogło mieć
wpływ na wynik sprawy. W rezultacie zarzut naruszenia art. 442 pkt 1 KPC mógłby być uwzględniony wyłącznie
w przypadku wykazania przez stronę, że prowadząc postępowanie zakończone wydaniem zaskarżonego wyroku,
sąd nie działał bezstronnie. Jednak zdaniem Sądu przedstawiającego pytanie prawne omawiany przepis jest
w istocie źródłem instytucji wyłączenia sądu z rozpoznania sprawy z mocy samej ustawy. Oznacza to, że naruszenie
art. 442 pkt 1 KPC powinno być brane pod uwagę w postępowaniu apelacyjnym bez względu na wpływ tego

uchybienia na wynik sprawy. Odmienna interpretacja przeciwstawiałaby się celom wprowadzenia tego przepisu,
związanym z budową obywatelskiego zaufania do sądów.
Stanowisko SN
SN uznał, że art. 442 pkt 1 KPC ma zastosowanie do spraw wszczętych i niezakończonych przed jego wejściem
w życie na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469). W uchwale stwierdzono również, że rozpoznający apelację sąd
II instancji nie jest związany postanowieniem o odmowie przekazania sprawy, wydanym na podstawie art. 44 2 pkt 1
KPC przez sąd przełożony na skutek przedstawienia sądu I instancji. W sprawie wszczętej i niezakończonej
w pierwszej instancji przed wejściem w życie art. 442 pkt 1 KPC sąd II instancji uwzględnia zarzut naruszenia tego
przepisu, gdy to uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy. W takiej sytuacji uchyla zaskarżony wyrok
i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem I instancji.
Uchwała SN z 27.4.2022 r., III CZP 56/22,

SN uznał, że art. 442 pkt 1 KPC stosuje się również do spraw wszczętych przed jego wejściem w życie. Sąd II instancji jest uprawniony do uwzględnienia zarzutu naruszenia tego przepisu, gdy ma to wpływ na wynik sprawy. Rozważane są także konsekwencje braku związania się sądu z postanowieniem o odmowie przekazania sprawy innemu sądowi oraz kwestie wiążące się z budowaniem zaufania do wymiaru sprawiedliwości.