Bezprawne zatrzymanie dziecka w Polsce
Polskie prawo dotyczące roszczeń alimentacyjnych dziecka uprowadzonego do Polski przez jednego z rodziców jest omawiane w kontekście bezprawnego zatrzymania dziecka. Decyzja Trybunału Sprawiedliwości UE wskazuje na znaczenie miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego dla ustalenia prawa właściwego. Interpretacja pojęcia "miejsce zwykłego pobytu" oraz wpływ bezprawnego zatrzymania wierzyciela są kluczowe dla rozstrzygnięcia takich spraw.
Tematyka: Polskie prawo, roszczenia alimentacyjne, zatrzymanie dziecka, Trybunał Sprawiedliwości UE, miejsce zwykłego pobytu, Protokół haski, interes dziecka, wyrok sądu, uprowadzenie dziecka, prawa rodzicielskie, obowiązki alimentacyjne
Polskie prawo dotyczące roszczeń alimentacyjnych dziecka uprowadzonego do Polski przez jednego z rodziców jest omawiane w kontekście bezprawnego zatrzymania dziecka. Decyzja Trybunału Sprawiedliwości UE wskazuje na znaczenie miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego dla ustalenia prawa właściwego. Interpretacja pojęcia "miejsce zwykłego pobytu" oraz wpływ bezprawnego zatrzymania wierzyciela są kluczowe dla rozstrzygnięcia takich spraw.
Polskie prawo powinno być stosowane w przypadku roszczenia alimentacyjnego dziecka, uprowadzonego przez jedno z rodziców do Polski. Nawet pomimo jego bezprawnego zatrzymania w Polsce i orzeczenia sądowego nakazującego jego powrót do innego państwa, w którym to dziecko miało miejsce zwykłego pobytu bezpośrednio przed jego uprowadzeniem. Tym samym TS uznał, że zgodne z celem art. 3 ust. 2 ProtHaski i zasadą uwzględnienia najlepszego interesu dziecka jest uznanie, że to dziecko ma w Polsce miejsce zwykłego pobytu dla celów ustalenia prawa właściwego dla roszczeń alimentacyjnych. Stan faktyczny A.P. i W.J. (polscy obywatele) przebywali i pracowali w Zjednoczonym Królestwie od 2012 r. Są oni rodzicami dwójki dzieci urodzonych w tym państwie. Dzieci te posiadają obywatelstwo polskie i brytyjskie. W 2017 r. A.P. udała się do Polski, zabierając ze sobą dzieci, a następnie poinformowała W.P. o zamiarze pozostania w Polsce na stałe, na co W.J. nie wyraził zgody. W.J. złożył do brytyjskiego organu centralnego wniosek o powrót dzieci do Zjednoczonego Królestwa. Wniosek został przekazany do polskiego sądu, który wniosek ten oddalił. W listopadzie 2018 r. dzieci, reprezentowane przez A.P., wytoczyły przed polskim sadem powództwo o alimenty, które miały być płacone comiesięcznie, przeciwko W.J., który wdał się w spór i nie podniósł zarzutu braku jurysdykcji. Wyrokiem z kwietnia 2019 r. sąd zasądził od W.J. na rzecz każdego z dzieci comiesięczne świadczenie alimentacyjne stosując przepisy prawa polskiego. Natomiast postanowieniem z maja 2019 r. inny sąd okręgowy nakazał A.P. wydanie dzieci W.J. Na poparcie apelacji od wyroku z kwietnia 2019 r. W.J. podniósł zarzut dotyczący błędu w ustaleniach faktycznych polegający na nieuwzględnieniu postanowienia z maja 2019 r. nakazującego A.P. wydanie dzieci ojcu, co zgodnie z twierdzeniem powoda wskazuje na bezzasadność obciążenia do obowiązku alimentacyjnego. Stanowisko TS Prawo właściwe Na wstępie TS zaznaczył, że okoliczność, iż Zjednoczone Królestwo, nie jest związane Protokołem haskim z 23.11.2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, zatwierdzonym w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2009/941/WE z 30.11.2009 r. (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 331, s. 17, dalej: ProtHaski), nie ma wpływu na rozstrzygnięcie tej sprawy, ponieważ zgodnie z art. 2 ProtHaski stosuje się go, nawet jeśli prawo, które wskazuje on jako właściwe, jest prawem państwa, dla którego nie jest on wiążący. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ProtHaski prawem właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych jest, z zastrzeżeniem jego odmiennych postanowień, prawo państwa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego. Na podstawie art. 3 ust. 2 ProtHaski w przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu wierzyciela stosuje się prawo państwa, w którym wierzyciel ma nowe miejsce zwykłego pobytu, od momentu, w którym nastąpiła ta zmiana. Pojęcie „miejsce zwykłego pobytu” W ProtHaski nie zdefiniowano pojęcia „miejsce zwykłego pobytu” wierzyciela alimentacyjnego, ani też nie zawarto wyraźnego odesłania do prawa umawiających się stron. Zdaniem TS użycie przymiotnika „zwykły” pozwala na wyciągnięcie wniosku, że pobyt musi odznaczać się wystarczającym stopniem stałości, co wyklucza obecność tymczasową lub okazjonalną. Ma to na celu zagwarantowanie przewidywalności prawa właściwego, a prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego wydaje się najściślej związane z jego sytuacją i najstosowniejsze dla uregulowania konkretnych problemów, jakie wierzyciel ten może napotkać (wyrok TS z 20.9.2018 r., Mölk, C-214/17, EU:C:2018:744, pkt 28). Trybunał stwierdził, że w zakresie, w jakim wierzyciel alimentacyjny będzie korzystał z alimentów, aby sfinansować swoje bieżące wydatki, należy bowiem dokonać oceny konkretnego problemu, który powstaje w odniesieniu do konkretnego społeczeństwa, tj. tego, w którym wierzyciel alimentacyjny żyje. W ocenie TS uzasadnione jest zatem uznanie, że w świetle tego celu miejscem zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego jest miejsce, w którym faktycznie znajduje się zwykły ośrodek jego życia, przy uwzględnieniu jego środowiska rodzinnego i społecznego. Jest tak tym bardziej w sytuacji, gdy ów wierzyciel jest małym dzieckiem. Trybunał podkreślił, że należy uwzględnić najlepszy interes tego dziecka, który wymaga w szczególności upewnienia się, jak podkreślił polski rząd, że dziecko to posiada wystarczające zasoby w środowisku rodzinnym i społecznym, w którym ma żyć. Ponieważ zadanie ustalenia w konkretnym przypadku, czy wierzyciel alimentacyjny ma zwykłe miejsce pobytu w jednym lub w drugim państwie, stanowi ocenę okoliczności faktycznych, TS stwierdził, że to do sądu krajowego, przed którym zawisł spór, należy ustalenie miejsca zwykłego pobytu zainteresowanego, na podstawie całokształtu okoliczności faktycznych właściwych dla danego przypadku. Wpływ bezprawnego zatrzymania wierzyciela Trybunał wskazał, że nie przewiduje żadnego ograniczenia art. 3 ust. 2 ProtHaski, wskazującego jako właściwe prawo państwa nowego miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego od momentu, w którym nastąpiła zmiana miejsca zwykłego pobytu, nawet jeżeli zapadło orzeczenie sądowe nakazujące powrót małoletniego wierzyciela alimentacyjnego do rodzica zamieszkującego w innym państwie. Ponadto, norma zawarta w tym przepisie pozwala na utrzymanie łącznika łączącego wierzyciela alimentacyjnego z miejscem, w którym konkretnie żyje (wyrok TS z 7.6.2018 r., KP, C-83/17, EU:C:2018:408, pkt 43). W ocenie TS – dla celów ustalenia prawa właściwego na podstawie art. 3 ProtHaski – jedynie w kontekście oceny wszystkich okoliczności sprawy sąd krajowy rozpatrujący sprawę, mając na uwadze najlepszy interes dziecka, może znaleźć się w sytuacji wymagającej uwzględnienia ewentualnie bezprawnego charakteru uprowadzenia lub zatrzymania tego dziecka wraz z innymi elementami (mogącymi wykazać lub podważyć twierdzenie, że obecność tego dziecka w państwie członkowskim, do którego zostało ono uprowadzone, ma charakter wystarczająco stały - biorąc pod uwagę jego środowisko rodzinne i społeczne). W niniejszej sprawie TS stwierdził, po pierwsze, że orzeczenie zasądzające w oparciu o przepisy prawa polskiego świadczenie alimentacyjne na rzecz dzieci zostało wydane przez SR w Pile w kwietniu 2019 r., czyli w chwili, gdy z jednej strony dzieci te przebywały w Polsce wraz z matką i jej rodziną od nieco ponad 17 miesięcy, a z drugiej strony – właściwy sąd oddalił wniesiony do niego wniosek J.W. o powrót dzieci. Nie można zatem zarzucać sądowi, że wydając orzeczenie z kwietnia 2019 r., nie uwzględnił postanowienia z maja 2019 r., w którym nakazano powrót dzieci do Zjednoczonego Królestwa. Po drugie, w zakresie, w jakim sąd odsyłający jest właściwy do dokonania całkowicie nowej oceny okoliczności faktycznych w stosunku do oceny dokonanej przez SR w Pile, do niego będzie należało zbadanie w celu ustalenia prawa właściwego dla dochodzonej wierzytelności alimentacyjnej, czy w świetle wszystkich istniejących okoliczności charakteryzujących sytuację dzieci oraz przy uwzględnieniu ich środowiska rodzinnego i społecznego ich obecność w państwie członkowskim, do którego zostały one uprowadzone, ma charakter stały. Reasumując TS orzekł, że art. 3 ProtHaski należy interpretować w ten sposób, że dla celów ustalenia prawa właściwego dla roszczenia alimentacyjnego małoletniego dziecka uprowadzonego przez jedno z rodziców na terytorium państwa członkowskiego okoliczność, że sąd tego państwa nakazał w ramach odrębnego postępowania powrót tego dziecka do państwa, w którym dziecko to miało miejsce zwykłego pobytu bezpośrednio przed jego uprowadzeniem, nie wystarcza do tego, aby uniemożliwić uzyskanie przez to dziecko miejsca zwykłego pobytu na terytorium tego państwa. Komentarz W niniejszym wyroku Trybunał dokonał wykładni pojęcia „miejsce zwykłego pobytu” wierzyciela alimentacyjnego w rozumieniu art. 3 ProtHaski oraz zweryfikował, czy bezprawny charakter zatrzymania wierzyciela na terytorium państwa członkowskiego nie stoi na przeszkodzie przeniesieniu jego miejsca zwykłego pobytu na terytorium tego państwa. Co do zasady, gdy do sądu państwa członkowskiego zwrócono się, tak jak w rozpatrywanej sprawie, z żądaniem zasądzenia świadczenia alimentacyjnego za okres, który nastąpił po bezprawnym uprowadzeniu wierzyciela alimentacyjnego do tego państwa - powstaje kluczowa kwestia ustalenia momentu, do którego ten sąd powinien konkretnie odnieść ocenę, mająca doprowadzić do ustalenia miejsca zwykłego pobytu wierzyciela, dla celów ustalenia prawa właściwego dla rozpatrywanych zobowiązań alimentacyjnych. Z niniejszego wyroku wynika, że jest to moment, w którym sąd ten ma wydać rozstrzygnięcie w przedmiocie żądania zasądzenia świadczenia alimentacyjnego. Zdaniem TS taka wykładnia pozwala bowiem zachować, zgodnie z celem art. 3 ust. 2 ProtHaski, łącznik łączący wierzyciela alimentacyjnego z miejscem, w którym świadczenie alimentacyjne, do którego ma on prawo, powinno pozwolić mu na zaspokojenie jego potrzeb. Ponadto, na podstawie niniejszego wyroku należy stwierdzić, że istnienie orzeczenia sądu państwa członkowskiego stwierdzającego bezprawność uprowadzenia lub zatrzymania małoletniego dziecka i nakazującego powrót tego dziecka do rodzica zamieszkującego w innym państwie w zasadzie nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że dziecko to ma na terytorium tego państwa miejsce zwykłego pobytu dla celów ustalenia prawa właściwego dla roszczeń alimentacyjnych. Zdaniem TS odmienne stanowisko byłoby sprzeczne z celem art. 3 ust. 2 ProtHaski i zasadą uwzględnienia najlepszego interesu dziecka. Wyrok TS z 12.5.2022 r., W. J. (Zmiana miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego), C-644/20,
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE podkreśla, że orzeczenie sądowe nakazujące powrót dziecka do państwa, z którego zostało uprowadzone, nie uniemożliwia uznania miejsca zwykłego pobytu dziecka na terytorium państwa uprowadzenia. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla ustalania prawa właściwego dla roszczeń alimentacyjnych w przypadkach związanych z bezprawnym zatrzymaniem dziecka.