Zwiększenie ochrony wierzycieli upadłościowych poprzez wprowadzenie mechanizmu zabezpieczania roszczeń syndyka

Ustawa z 28.5.2021 r. wprowadziła istotne zmiany dotyczące zabezpieczania roszczeń syndyka w postępowaniach upadłościowych. Poprzez nowelizację PrUpad wprowadzono możliwość zabezpieczenia powództwa syndyka zakazem zbywania lub obciążania mienia objętego powództwem. Historia zmian legislacyjnych oraz powstałe wątpliwości dotyczące ochrony interesów masy upadłości przed skutkami czynności bezskutecznych zostały omówione w publikacji.

Tematyka: ustawa, zmiany legislacyjne, roszczenia syndyka, zabezpieczenie powództwa, postępowanie upadłościowe, PrUpad, ochrona interesów masy upadłości

Ustawa z 28.5.2021 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2021 r. poz. 1080, dalej: ZmKRZU21, która w przeważającym zakresie weszła w życie 1.12.2021 r.,
położyła kres wszelkich wątpliwościom związanym z istnieniem podstaw zabezpieczenia roszczeń syndyka
opartych na przepisach regulujących materię bezskuteczności czynności prawnych i zawartych w ustawie
z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228, dalej: PrUpad), wyraźnie potwierdzając, że
udzielenie zabezpieczenia takim roszczeniom jest całkowicie dopuszczalne.
Historia i tło zmian legislacyjnych oraz powstałe na tym gruncie wątpliwości
W stanie prawnym obowiązującym przed 1.1.2016 r. kognicja w sprawie roszczeń syndyka o przekazanie do masy
upadłości przedmiotu czynności bezskutecznej w stosunku do masy upadłości przysługiwała sądowi powszechnemu,
a nie sędziemu-komisarzowi, stąd też roszczeń tych dochodzono na zasadach ogólnych i w takim też trybie
podlegały one zabezpieczeniu. 1.1.2016 r. weszła w życie ustawa z 15.5.2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U.
z 2015 r. poz. 978; dalej: PrRestr) wprowadzająca wiele zmian w zakresie bezskuteczności i zaskarżania czynności
upadłego. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że funkcjonujące wówczas rozwiązania nie zabezpieczały
dostatecznie interesów masy upadłości i nie regulowały bezpośrednio wpływu upadłości na wiele zdarzeń prawnych
powodujących uszczuplenie majątku dłużnika, a w konsekwencji masy upadłości. Ustawodawca zdecydował się
wobec tego m.in. na uproszczenie procedury odzyskiwania do masy upadłości składników majątkowych
stanowiących przedmiot bezskutecznych czynności prawnych i rezygnację z wymogu inicjowania odrębnego
powództwa o wydanie na zasadach ogólnych. Kognicja w sprawie roszczeń syndyka o przekazanie do masy
upadłości przedmiotu czynności bezskutecznej na podstawie przepisów PrUpad została przyznana sędziemu-
komisarzowi, a zasadniczym celem ustawodawcy było wprowadzenie zasad umożliwiających szybsze i bardziej
efektywne odzyskiwanie do masy upadłości składników stanowiących przedmiot czynności bezskutecznych.
Wprowadzając ww. zmiany, nie zawarto jednak wyraźnej regulacji ustawowej przewidującej, że roszczenie syndyka –
na czas trwania postępowania przed sędzią-komisarzem – można zabezpieczyć na takich samych zasadach jak
roszczenie oparte na skardze pauliańskiej. Podstawy prawnej w tym zakresie nie mógł stanowić art. 229 PrUpad,
gdyż przepis ten odsyłał do odpowiedniego stosowania – w sprawach nieuregulowanych ustawą do postępowania
upadłościowego - przepisów księgi pierwszej części pierwszej KPC, zaś postępowanie zabezpieczające uregulowano
w części drugiej, co wymagało sięgania po stosowany w drodze analogii art. 37 PrUpad, odsyłający do
odpowiedniego stosowania do postępowania zabezpieczającego przepisów KPC o postępowaniu zabezpieczającym.
Wzgląd jednak na usytuowanie art. 37 PrUpad w tytule II PrUpad, tj. części regulującej postępowanie o ogłoszenie
upadłości, a więc prowadzone przed ogłoszeniem upadłości, wyznaczeniem syndyka i de facto przed powstaniem
roszczenia o przekazanie do masy upadłości przedmiotu czynności bezskutecznej, stanowił istotny – i w praktyce
orzeczniczej – skuteczny argument przeciwko stosowaniu ww. przepisu w drodze analogii, co finalnie prowadziło do
odmowy udzielenia takim roszczeniom odpowiedniej ochrony prawnej.
Zakres zmian
Poza samą zmianą treści art. 134 ust. 1a PrUpad, określającego tryb dochodzenia roszczenia syndyka o przekazanie
do masy upadłości składników majątkowych objętych sankcją bezskuteczności względnej w relacjach z masą
upadłości (zmiana z trybu wniosku syndyka do sędziego-komisarza na powództwo kierowane do sądu
upadłościowego), ustawodawca postanowił o rozbudowaniu treści art. 134 PrUpad poprzez dodanie po ust. 1a ust.
1b w brzmieniu:,,Sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania
składników majątkowych objętych powództwem.”
Cel nowelizacji
W uzasadnieniu ZmKRZU21 w zakresie poświęconym omówieniu projektowanej zmiany stwierdzono dość
zdawkowo, że celem tego przepisu jest możliwość zabezpieczenia powództwa z art. 134 PrUpad przez ustanowienie
zakazu zbywania lub obciążania mienia objętego powództwem. Wprowadzenie ww. regulacji nie powinno być jednak
postrzegane jako wyraz przyznania syndykowi całkowicie nowego instrumentu prawnego mającego za cel ochronę
bytu prawnego roszczeń o przekazanie do masy upadłości przedmiotu czynności bezskutecznej wobec masy
upadłości, lecz jako forma wyposażenia go w wyraźną podstawę prawną, w oparciu o którą może domagać
zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń wobec beneficjentów czynności prawnych zdziałanych
z pokrzywdzeniem wierzycieli. Pogląd przeciwny nieuchronnie prowadziłby do konkluzji, że zamiarem ustawodawcy

wprowadzającego PrRestr było pozbawienie syndyka możliwości zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń
opartych na przepisach regulujących materię czynności bezskutecznych wobec masy upadłości, mimo iż ratio legis
ustawodawcy stanowiło wzmocnienie ochrony interesów masy upadłości przed skutkami zdarzeń prawnych
powodujących uszczuplenie majątku mogącego stanowić źródło zaspokojenia wierzycieli upadłego. Pogląd taki rzecz
jasna nie zasługuje na aprobatę.
Konsekwencje dla postępowań upadłościowych
Omawianą zmianę należy ocenić pozytywnie. Zawarcie w art. 134 PrUpad, który reguluje tryb postępowania
zmierzającego do „odzyskania” do masy upadłości przedmiotów majątkowych objętych sankcją bezskuteczności
wobec masy upadłości, przepisu stanowiącego wyraźną podstawę prawną domagania się zabezpieczenia roszczeń
syndyka, w sposób korzystny wpłynie na poziom ich skuteczności. Na uwadze należy mieć zwłaszcza często
spotykane w praktyce sytuacje, w których podmioty będące beneficjentami czynności prawnych bezskutecznych,
w warunkach pełnej świadomości ogłoszenia upadłości i skutków z tym związanych na płaszczyźnie bezskuteczności
podejmują działania zmierzające do dalszego transferu majątku objętego bezskutecznością, usiłując utrudnić powrót
tych składników do masy upadłości. Z tego względu kwestia zabezpieczenia roszczenia syndyka o przekazanie
przedmiotu czynności prawnej bezskutecznej do masy upadłości ma kluczowe znaczenie przez pryzmat efektywności
tych regulacji. Dodatkowo pamiętać należy o art. 13 ust. 3 PrUpad, który niejednokrotnie, wyłączając zastosowanie
przepisów statuujących podstawy oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości (ubóstwo przyszłej masy upadłości lub
stan nadmiernego obciążenia rzeczowego majątku dłużnika), determinuje kierunek rozstrzygnięcia sądu
rozpoznającego wniosek o ogłoszenie upadłości. W razie bowiem ustalenia, że dłużnik dokonał czynności prawnych
bezskutecznych według przepisów ustawy i gdy okoliczności sprawy wskazują, że zastosowanie przepisów
o bezskuteczności doprowadzi do uzyskania majątku o wartości przekraczającej przewidywaną wysokość kosztów,
sąd obowiązany jest do ogłoszenia upadłości, bez względu na wskazane powyżej okoliczności. Ekonomiczny sens
ogłoszenia upadłości i prowadzenia postępowania upadłościowego opiera się wówczas na perspektywie odzyskania
majątku objętego sankcją bezskuteczności i jego spieniężenia w toku tego postępowania. W takiej sytuacji, kwestia
zapewnienia odpowiedniej ochrony prawnej roszczeniom syndyka, w tym także roszczeniu przewidzianemu w art.
134 PrUpad, ma fundamentalne znaczenie dla bytu całego postępowania i warunkuje jego prowadzenie.

Nowelizacja PrUpad wprowadziła istotne ułatwienia w dochodzeniu roszczeń syndyka oraz zapewniła skuteczniejsze zabezpieczenie majątku objętego sankcją bezskuteczności wobec masy upadłości. Zmiana art. 134 PrUpad umożliwiła syndykowi skuteczniejsze domaganie się zabezpieczenia roszczeń, co wpłynie pozytywnie na postępowania upadłościowe.