Skargi nadzwyczajne w sprawach kredytów frankowych

Sąd w postępowaniu nakazowym powinien badać umowę zawartą z konsumentem, w tym umowę kredytu walutowego, pod kątem jej ważności i skutków dla stron. Prokurator Generalny wniósł skargi nadzwyczajne od prawomocnych nakazów zapłaty, zarzucając naruszenie zasad: sprawiedliwości społecznej, równości wobec prawa, ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi oraz prawa do rzetelnej procedury sądowej. SN wyjaśnił, że skarga nadzwyczajna ma na celu eliminację z obrotu wadliwych orzeczeń naruszających zasady sprawiedliwości społecznej.

Tematyka: skargi nadzwyczajne, umowy kredytowe, ochrona konsumentów, abuzywne klauzule, wymiar sprawiedliwości

Sąd w postępowaniu nakazowym powinien badać umowę zawartą z konsumentem, stanowiącą podstawę
dochodzonego roszczenia, w tym umowę kredytu walutowego, pod kątem jej ważności i wiążącego skutku jej
postanowień dla stron. Zaniechanie tego obowiązku stanowi rażące naruszenie prawa.
Skargi nadzwyczajne Prokuratora Generalnego
W 2016 r. w dwóch sprawach o zapłatę o podobnym stanie faktycznym SO w B. oraz SO we W. wydały nakazy
zapłaty uwzględniające powództwa Banków i zobowiązujące osoby fizyczne do zapłaty żądanych kwot. Roszczenia
oparte były na zobowiązaniach wynikających z umów kredytów frankowych. Prokurator Generalny wniósł skargi
nadzwyczajne od prawomocnych nakazów zapłaty, zarzucając naruszenie zasad: sprawiedliwości społecznej,
równości wobec prawa, ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi oraz prawa do rzetelnej
procedury sądowej poprzez wydanie w postępowaniu nakazowym nakazów zapłaty zgodnie z żądaniami Banków bez
zbadania z urzędu potencjalnej nieważności części postanowień umów kredytu łączących strony. W skargach
dowodzono, że treść i cel umów są sprzeczne z celem i naturą umowy kredytu, a także z zasadami współżycia
społecznego. Umowy zawierały bowiem klauzule abuzywne, po usunięciu których nie można ustalić wysokości
roszczeń oraz uznać za udowodnione kwot wskazanych w pozwach, obliczonych na podstawie nieważnych
postanowień umownych. Prokurator Generalny podkreślił, że w treści spornych umów kredytu znajdują się
postanowienia tożsame z niedozwolonymi klauzulami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego
przez Prezesa UOKiK pod numerami 3178, 5622, 3179, 5743.
Cele skargi nadzwyczajnej
SN wyjaśnił, że skarga nadzwyczajna jest instrumentem szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości, a jej celem
jest wyeliminowanie z obrotu wadliwych, a jednocześnie naruszających zasady sprawiedliwości społecznej orzeczeń
sądowych, które dotyczą zindywidualizowanych podmiotów (zob. wyrok SN z 16.12.2020 r., I NSNk 3/19,
;
wyrok SN z 9.12.2020 r., I NSNu 1/20,
). Kontrola nadzwyczajna nie może jednak sprowadzać się do
eliminowania wszystkich wadliwych orzeczeń. Wyjątkowy charakter tej instytucji przejawia się w tym, że orzekanie
w jej ramach może dotyczyć tylko takich orzeczeń, które nie dadzą się pogodzić z podstawowymi zasadami
demokratycznego państwa prawnego, będąc w sposób elementarny orzeczeniami niesprawiedliwymi (zob. wyrok SN
z 15.12.2021 r., I NSNc 146/21,
).
Ochrona konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi
SN uchylił zaskarżone nakazy zapłaty i przekazał sprawy do ponownego rozpoznania odpowiednio SO w B.
i SO we W. W uzasadnieniach wyroków wyraźnie podkreślono, że przyczyną uchylenia zaskarżonych
nakazów zapłaty nie jest jednoznaczne stwierdzenie abuzywności wskazanych przez Prokuratora
Generalnego postanowień umownych, ale brak ich zbadania w toku postępowania nakazowego.
Z uzasadnień zaskarżonych nakazów zapłaty nie wynika bowiem, aby sądy meriti badały ważność i uczciwy
charakter postanowień umowy zawartej przez strony. Obowiązek taki ciąży na sądzie w przypadku
dochodzenia zapłaty na podstawie roszczeń wywodzonych z umowy zawartej z konsumentem. Z art. 221 KC
wynika, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną, dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej
bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zgodnie z art. 76 Konstytucji RP władze publiczne
chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności
i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Przy czym pojęcie „bezpieczeństwo”, o którym
mowa we wskazanym przepisie, obejmuje również bezpieczeństwo prawne jednostki (zob. wyrok SN z 8.5.2019 r.,
I NSNc 2/19,
).
SN wyjaśnił, że elementem zasady demokratycznego państwa prawnego jest zasada zaufania obywatela do
państwa, która wyraża się m.in. w takim stosowaniu prawa, aby nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela,
by mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć
w momencie podejmowania decyzji i działań, które, podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem, będą także
w przyszłości uznawane przez porządek prawny (zob. wyrok SN z 17.6.2020 r., I NSNc 47/19,
).
W konsekwencji wydanie nakazu zapłaty z naruszeniem przepisów prawa może zostać uznane za godzące w zasadę
zaufania obywateli do państwa i prowadzić do zasadności skargi nadzwyczajnej.
Badanie przez sąd abuzywności postanowień umownych w postępowaniu nakazowym
Zdaniem SN ocena abuzywności konkretnych postanowień kontraktowych zawsze należy do zakresu
kognicji sądu meriti, z uwzględnieniem konkretnej umowy oraz całokształtu okoliczności danej sprawy.

W każdym stanie sprawy Sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę nieważność czynności prawnej, jednak tylko
na podstawie zgromadzonego materiału (zob. uchwała SN z 17.6.2005 r., III CZP 26/05,
).
Przeprowadzenie tego badania przez sąd ma kluczowy charakter dla orzekania, bowiem sankcja nieważności
bezwzględnej oznacza, że roszczenie dochodzone w sprawie, na podstawie bezwzględnie nieważnej umowy
nie istnieje.
W uzasadnieniach wyroków podkreślono, że postępowanie nakazowe ma szczególny charakter, który przejawia się
ograniczeniu dowodów, jakie są sądowi dostarczone. Jednak jego działalność jest działalnością orzeczniczą a nie
rejestracyjną, zatem specyfika postępowania nakazowego nie zwalnia sądu od obowiązku zbadania zgromadzonych
dowodów. Jeśli więc istnieją wątpliwości co do ważności umowy stanowiącej podstawę dochodzonego
roszczenia, a w konsekwencji co do jego zasadności, sąd nie ma możliwości wydania nakazu zapłaty, lecz
powinien skierować sprawę na rozprawę (zob. wyrok SN z 9.9.2021 r., I NSNc 43/20,
).
Odwołując się do orzecznictwa TSUE (zob. postanowienie TSUE z 28.11.2018 r., C-632/17, PKO Bank Polski S.A.,
), SN stwierdził, że z prawa europejskiego wynika powinność przeprowadzania kontroli treści umów
zawieranych z konsumentami, bez względu na tryb procedowania. Realizacją tego wymogu jest przyjęcie, że sąd
z urzędu dokonuje takiej kontroli również w postępowaniu nakazowym. W konsekwencji należy uznać, że wydanie
nakazów zapłaty bez dokonania oceny potencjalnej abuzywności postanowień umownych na gruncie art. 385 1 § 1
KC stanowiło naruszenie prawa. Niezbędne było skierowanie spraw na drogę zwykłego postępowania, tak aby
konsumenci mogli przedstawić dodatkowe argumenty i dowody istotne dla oceny abuzywnego charakteru
postanowień zawartych z bankami umów. W razie dostrzeżenia ich niedozwolonego charakteru kredytobiorcy
powinni też mieć możliwość zajęcia stanowiska co do ważności umowy. Rozpoznając sprawę ponownie, Sądy mają
obowiązek dokonać analizy treści spornych umów kredytu, oceniając legalność i skuteczność ich poszczególnych
postanowień.
Wyroki SN z 11.5.2022 r., I NSNc 408/21 i I NSNc 619/21,

SN uchylił zaskarżone nakazy zapłaty i przekazał sprawy do ponownego rozpoznania. Kontrola nadzwyczajna ma na celu eliminowanie orzeczeń niesprawiedliwych. Badanie abuzywności postanowień umownych w postępowaniu nakazowym jest kluczowe dla zapewnienia uczciwości.