Złożenie wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi jest oczywiście niecelowym wszczęciem postępowania egzekucyjnego
Złożenie wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi jest bezcelowe zgodnie z interpretacją SN. Publikacja analizuje problem niecelowości postępowania egzekucyjnego w kontekście art. 30 ustawy o kosztach komorniczych. SN wskazuje, że niecelowe wszczęcie egzekucji może skutkować obciążeniem wierzyciela kosztami postępowania. Artykuł omawia także pojęcie niecelowości w kontekście praktyki sądowej i doktryny.
Tematyka: egzekucja, zmarły dłużnik, art. 30 ustawy o kosztach komorniczych, niecelowość postępowania egzekucyjnego, Sąd Najwyższy, uchwała SN, interpretacja przepisów, koszty egzekucji, niedopuszczalność egzekucji, praktyka sądowa, doktryna prawa
Złożenie wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi jest bezcelowe zgodnie z interpretacją SN. Publikacja analizuje problem niecelowości postępowania egzekucyjnego w kontekście art. 30 ustawy o kosztach komorniczych. SN wskazuje, że niecelowe wszczęcie egzekucji może skutkować obciążeniem wierzyciela kosztami postępowania. Artykuł omawia także pojęcie niecelowości w kontekście praktyki sądowej i doktryny.
Złożenie przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego przeciwko zmarłemu dłużnikowi stanowi oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego w rozumieniu art. 30 ustawy o kosztach komorniczych. Stan faktyczny SN w sprawie ze skargi wierzyciela-spółki na czynność komornika sądowego w postaci postanowienia w sprawie przeciwko dłużniczce po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy: „Czy w razie złożenia przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego po śmierci dłużnika zachodzi podstawa do pobrania od wierzyciela opłaty egzekucyjnej, o której mowa w art. 30 ustawy z 28.2.2018 r. o kosztach komorniczych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 210 ze zm.; dalej: KosztKomU)?” podjął uchwałę jak wyżej wskazano. W sprawie tej Sąd Rejonowy wskazał, że wierzyciel złożył wniosek egzekucyjny opatrzony datą 6.4.2020 r., który wpłynął do kancelarii komornika 15.4.2020 r. Następnie 21.4.2020 r. komornik skierował do dłużniczki zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, wraz z wezwaniem do złożenia wykazu majątku, a nadto dokonał zajęcia świadczeń emerytalno-rentowych w ZUS oraz wierzytelności z tytułu zwrotu lub nadpłaty podatku. Postanowieniem z 20.5.2020 r. komornik umorzył postępowanie egzekucyjne z urzędu na podstawie art. 824 § 1 pkt 2 KPC oraz obciążył wierzyciela kosztami postępowania egzekucyjnego, w tym na podstawie art. 30 KosztKomU opłatą stosunkową w kwocie 186,90 zł, wskazując, że dłużniczka zmarła 10.4.2019 r., wobec czego egzekucja okazała się oczywiście niecelowa. Stanowisko SN SN wskazał, że objęte pytaniem prawnym zagadnienie celowości pojawia się stosunkowo często w przepisach procedury sądowej, ponieważ ze względów prawnych, prakseologicznych oraz społecznych każde postępowanie, w tym sądowe, powinno toczyć się w warunkach celowości. Jeśli jest niecelowe, nie dość, że nie może prowadzić do realizacji zadań, dla których zostało stworzone, ale nadto całkowicie zbędnie angażuje podmioty tego postępowania oraz organ je prowadzący, powodując marnotrawienie czasu i środków finansowych, osobowych i technicznych po stronie podmiotów prywatnych i publicznych. Na gruncie postępowania egzekucyjnego problematyki tej dotyczy art. 770 § 1 zd. 1 KPC, zgodnie z którym dłużnik zwraca wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Natomiast w KosztKomU mowa o celowych i niezbędnych wydatkach wskazanych na rachunku lub fakturze (art. 12, art. 13 ust. 1 KosztKomU), celowych kosztach przejazdu oraz celowych dietach i kosztach noclegu komornika prowadzącego egzekucję poza miejscowością będącą siedzibą kancelarii komorniczej (art. 15 ust. 1 KosztKomU). Wreszcie art. 30 KosztKomU pozwala pobrać od wierzyciela opłatę stosunkową w wysokości 10% egzekwowanego świadczenia m.in. w razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Ta ostatnia regulacja stanowi odstępstwo od fundamentalnej zasady obciążenia dłużnika kosztami przeprowadzenia egzekucji, choćby okazała się ona nieskuteczna (art. 770 § 1 zd. 1 KPC, art. 21 KosztKomU, art. 27 KosztKomU). A limine zatem nie może budzić wątpliwości, że art. 30 KosztKomU nie może być – jako wyjątkowy – interpretowany rozszerzająco. Co więcej, użyte przez ustawodawcę sformułowanie „oczywiście niecelowe” jednoznacznie potwierdza, że konieczna jest restrykcyjna wykładnia tego przepisu. Pojęcie niecelowości wszczęcia lub prowadzenia egzekucji nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. W orzecznictwie wskazano, że nie jest celowe inicjowanie postępowania egzekucyjnego, jeżeli dłużnik dobrowolnie zaspokajał alimenty w terminie i w wysokości określonej w tytule wykonawczym. Podobnie, gdy dłużnik, po zaginięciu tytułu wykonawczego u wierzyciela, nie zaprzestał zapłaty, należy przyjąć, że nie dał on podstaw do wszczęcia przez wierzyciela postępowania i nie ma obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. W doktrynie natomiast wskazuje się jako przypadki niecelowego wszczęcia egzekucji te sytuacje, gdy postępowanie zostało wszczęte wobec innej niż dłużnik osoby; gdy brak jest podstaw do złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji (np. wierzyciel wykorzystał już tytuł wykonawczy; gdy tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności; wierzyciel skierował egzekucję do innego majątku dłużnika, choć posiadał zastaw gwarantujący mu pełne zaspokojenie; przedłożony dokument nie jest tytułem wykonawczym), gdy ściągnięciu ma podlegać świadczenie niewymagalne, gdy na podstawie wyników poprzedniego postępowania egzekucyjnego albo z innych źródeł wierzyciel wiedział, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów. Postępowanie egzekucyjne jest niecelowe, jeżeli bez wszczęcia tego postępowania wierzyciel uzyskałby świadczenie; podobnie często niecelowe będzie postępowanie, gdy wierzyciel, pomimo złożenia wniosku egzekucyjnego, nie uzyska choćby części świadczenia w danym postępowaniu egzekucyjnym. Zasada kosztów celowych pozostaje bowiem w związku z zasadą egzekucji efektywnej, egzekucji przeprowadzonej w taki sposób, że doprowadza do zaspokojenia roszczenia wierzyciela w całości lub w części przy kosztach niezbędnych do realizacji takiego celu. Rozważane zagadnienie prawne odnosi się w pierwszej kolejności do możliwości oceny przypadków niedopuszczalności egzekucji jako przypadków niecelowego jej wszczęcia w rozumieniu art. 30 KosztKomU. W grupie przesłanek niedopuszczalności postępowania egzekucyjnego, co przekłada się wprost na niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia egzekucji, mieści się, obok niedopuszczalności drogi egzekucji sądowej, m.in. brak zdolności sądowej dłużnika. Zdolności takiej pozbawiona jest osoba zmarła (analogicznie – nieistniejąca osoba prawna), a wszczęciu postępowania egzekucyjnego stoi wówczas na przeszkodzie przeszkoda procesowa o charakterze pierwotnym. Niezależnie od tego, czy brak zdolności sądowej dłużnika (istniejący w dacie złożenia wniosku egzekucyjnego) ujawni się przed wszczęciem postępowania, czy też już po jego wszczęciu, organ egzekucyjny powinien umorzyć postępowanie skierowane przeciwko zmarłemu (art. 824 § 1 pkt 2 KPC). Postępowanie egzekucyjne w takich przypadkach do zaspokojenia wierzyciela doprowadzić nie może. Co do analizy użytego w art. 30 KosztKomU pojęcia „oczywiście” niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego, SN wskazał, że a limine nie może budzić wątpliwości, że użycie kwantyfikatora oczywistości oznacza, iż w ocenie ustawodawcy istnieją przypadki oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego oraz przypadki niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego, której cechy oczywistości nie posiadają. Zgodnie z definicją słownikową „oczywisty” to niebudzący wątpliwości, całkowicie jasny, wyrazisty. „Oczywista niecelowość” to zatem kwalifikowany przypadek niecelowości, który ma miejsce wówczas, gdy dla każdego prawnika, bez potrzeby dokładnej analizy sprawy pod względem faktycznym i prawnym, nie budzi wątpliwości, że nie zachodziła potrzeba wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Tego rodzaju oczywista niecelowość widoczna jest na pierwszy rzut oka, bez głębszej analizy. Wykładnia językowa pojęcia „oczywista niecelowość” nie pozwala w sposób przesądzający rozstrzygnąć, czy ustawodawca miał w tym przypadku na uwadze obiektywnie zachodzące przesłanki niecelowości postępowania egzekucyjnego istniejące w chwili złożenia wniosku egzekucyjnego, czy też uwzględniał elementy subiektywnego nastawienia wierzyciela, który, korzystając z uprawnienia procesowego, w istocie nadużywa go. Komentarz W omawianej uchwale SN odstąpił od stanowiska wyrażone w uchwale z 17.12.2010 r., III CZP 93/10, ale trzeba mieć na uwagę zmianę przepisów dotyczących zasad prowadzenia egzekucji i ponoszenia kosztów tego postępowania. Na gruncie art. 49 ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 790), który stanowił regulację odpowiadającą częściowo obecnie obowiązującej normie z art. 30 KosztKomU, SN wyraził pogląd, że w przypadku skierowania egzekucji przeciwko nieżyjącemu dłużnikowi komornik nie jest uprawniony do obciążenia wierzyciela opłatą egzekucyjną. W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego skierowanego przeciwko podmiotowi pozbawionemu zdolności sądowej nie można mówić o niecelowości wszczęcia egzekucji. W niniejszej sprawie SN uznał, że brak podstaw, by podzielić stanowisko, jakoby znaczenie pojęcia „celowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego” mogłoby być ustalane i rozważane wyłącznie w sytuacjach, w których postępowanie egzekucyjne jest dopuszczalne. Nie tylko postępowanie egzekucyjne, które po wstępnym badaniu wniosku okaże się dopuszczalne ze względu na przesłanki podmiotowe i przedmiotowe, może być wszczęte i prowadzone celowo lub niecelowo. Postępowanie niedopuszczalne – wbrew stanowisku wyrażonemu w uchwale z 17.12.2010 r. – nie tylko może podlegać ocenie pod kątem jego celowości, ale wręcz powinno zostać uznane z założenia za niecelowe, skoro nigdy nie może prowadzić do realizacji celu postępowania egzekucyjnego. Uchwała SN z 27.1.2022 r., III CZP 36/22,
Uchwała SN podkreśla konieczność restrykcyjnej interpretacji przepisu dotyczącego niecelowości egzekucji. Analizuje również kwestie niedopuszczalności egzekucji w przypadku zmarłego dłużnika oraz zagadnienie oczywistej niecelowości. Publikacja stanowi wartościowe źródło informacji dla praktyków prawa zainteresowanych problematyką egzekucji w kontekście postanowień ustawy o kosztach komorniczych.