Dopuszczalność drogi sądowej w sprawie o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego należności podatkowej

W sprawie z wniosku gminy o złożenie do depozytu sądowego należności podatkowej podlegającej zwrotowi, drogą sądową jest dopuszczalne. Sprawa dotyczy wątpliwości co do nastęstwa prawnego podmiotu, na rzecz którego ma nastąpić zwrot, oraz związanej z tym procedury. SN podjął uchwałę w tej sprawie, uwzględniając publicznoprawny charakter zobowiązania oraz brak unormowania w przepisach podatkowych dotyczących złożenia świadczenia do depozytu sądowego.

Tematyka: depozyt sądowy, należność podatkowa, zezwolenie, zwrot podatku, wątpliwości prawne, droga sądowa, Sąd Najwyższy, Ordynacja podatkowa, postępowanie administracyjne, nadpłata podatku

W sprawie z wniosku gminy o złożenie do depozytu sądowego należności podatkowej podlegającej zwrotowi,
wskazującego na wątpliwości co do następstwa prawnego podmiotu, na którego rzecz ma nastąpić zwrot,
drogą sądową jest dopuszczalne.
Stan faktyczny
SN w sprawie Gminy przy uczestnictwie Spółki Akcyjnej o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego, po
rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy: „Czy dopuszczalna jest droga sądowa
w sprawie z wniosku gminy o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego należności podatkowej stanowiącej jej
dochód, a podlegającej zwrotowi na rzecz następcy prawnego podatnika, gdy podstawą wniosku są twierdzenia
o wątpliwościach organu podatkowego co do wykazania następstwa prawnego przez podmiot, na rzecz którego zwrot
miałby nastąpić?” podjął uchwałę o treści jak wyżej.
W sprawie tej Gmina wystąpiła z wnioskiem o zezwolenie na złożenie do depozytu sadowego kwoty ponad 23 mln zł
oraz zastrzeżenie jako warunków wydania tego depozytu przedstawienia wyroku sądu powszechnego, z którego
sentencji lub uzasadnienia będzie wynikało następstwo prawne Spółki Akcyjnej po określonych podmiotach
w zakresie uprawnienia do otrzymania nadpłaty podatku od nieruchomości zapłaconego za lata 2004-2008,
względnie prawomocnego wyroku sądu powszechnego stwierdzającego w sentencji lub uzasadnieniu, że zasądzona
należność stanowi nadpłatę podatku od nieruchomości zapłaconego za lata 2006-2008.
W uzasadnieniu wskazała, że należność, której dotyczy wniosek, stanowi podatek wyegzekwowany na podstawie
decyzji Prezydenta Miasta, które zostały uchylone prawomocnymi wyrokami WSA z uwagi na przedawnienie
zobowiązań podatkowych. W zawiązku z dokonanym podziałem Spółki Akcyjnej istnieją wątpliwości co do podmiotu
przejmującego nieruchomości, których dotyczył wymierzony podatek oraz podmiotu uprawnionego do żądania jego
zwrotu. Wnioskodawca wystąpił do Sądu Okręgowego z pozwem o ustalenie – na podstawie art. 1891 KPC –
nieistnienia prawa pozwanej do majątku podzielonej spółki; ustalenie to pozwoli stwierdzić, czy uczestniczka
postępowania (pozwana Spółka akcyjna) jest uprawniona do odbioru nadpłaconego podatku.
Sąd Rejonowy, na skutek skargi uczestniczki postępowania na orzeczenie referendarza sądowego uwzględniającego
wniosek odrzucił wniosek. Uznał, że kwestia zwrotu nadpłaconego podatku stanowi element stosunku prawno-
podatkowego i jest rozstrzygana na gruncie ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.
1540 ze zm.; dalej: OrdPU). W takim przypadku droga sądowa jest niedopuszczalna a ewentualny brak działania
organu podatkowego może być przedmiotem skargi na jego bezczynność w postępowaniu administracyjnym.
W zażaleniu na to postanowienie Gmina wniosła o jego uchylenie, zarzucając, że o tym, czy sprawa ma charakter
sprawy cywilnej decydują okoliczności faktyczne przytoczone przez wnioskodawcę i wskazane przez niego przepisy
prawa cywilnego mające uzasadniać udzielenie oczekiwanej ochrony prawnej. Podniosła również, że
w postępowaniu depozytowym sąd nie bada, czy złożenie do depozytu jest uzasadnione pod względem
materialnoprawnym, zaś stwierdzenie bezczynności organu nie rozwiązuje problemu podstaw czynności
podejmowanych w wykonaniu obowiązku zwrotu podatku.
Sąd Okręgowy, przystępując do rozpoznania zażalenia wnioskodawcy, powziął wątpliwości, którym dał wyraz
w zagadnieniu prawnym przedstawionym SN.
Stanowisko SN
Zgodnie z art. 1 KPC, kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków
z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw
szczególnych. Sprawy te są sprawami cywilnymi, rozpoznawanymi przez sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy,
chyba że przepisy szczególne przekazują je do właściwości sądów szczególnych lub innych organów (art. 2 § 1 i 3
KPC).
Zgodnie z art. 467 KC, poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć przedmiot
świadczenia do depozytu sądowego m.in. wtedy, gdy wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności,
nie wie, kto jest wierzycielem albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela, a także w razie powstania

sporu co do tego, kto jest wierzycielem. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego pełni rolę
zastępczego spełnienia przez dłużnika ciążącego na nim obowiązku świadczenia (art. 470 KPC). W postępowaniu
o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd nie bada prawdziwości twierdzeń wnioskodawcy;
ogranicza się wyłącznie do oceny, czy w świetle okoliczności przytoczonych we wniosku złożenie świadczenia do
depozytu sądowego jest prawnie uzasadnione (art. 693 1 KPC).
W sprawie, na kanwie której powstało przedstawione zagadnienie prawne, wnioskodawca wskazał, że żądanie
zezwolenia na złożenie do depozytu sądowego dotyczy nadpłaty podatku, podlegającemu zwrotowi podatnikowi
w związku z uchyleniem decyzji, na podstawie których wyegzekwowano tę należność, w sytuacji, w której zachodzą
wątpliwości co do następstwa prawnego podmiotu, na rzecz którego zwrot miałby nastąpić. Źródłem wątpliwości
Sądu Okręgowego w zakresie dopuszczalności drogi sądowej w sprawie zainicjowanej tym wnioskiem jest
publicznoprawny charakter zobowiązania, przy wykonywaniu którego ma nastąpić złożenie przedmiotu do depozytu
sądowego oraz brak wyraźnego wskazania możliwości skorzystania z tej ścieżki ochrony prawnej w przepisach
OrdPU. Przedmiotem świadczenia ma być bowiem wierzytelność o charakterze publicznoprawnym określona w art.
77 § 1 pkt 3 OrdPU, której zwrot następuje w trybie postępowania administracyjnego przewidzianego w art. 72-80
OrdPU.
W orzecznictwie istotnie dominuje pogląd o publicznoprawnym charakterze należności z tytułu nadpłaty
zobowiązania podatkowego.
Wyrażane jest jednak również zapatrywanie dopuszczające w wyjątkowych wypadkach stosowanie do tego rodzaju
należności przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 i n. KC), pod warunkiem braku unormowania
konkretnej materii w przepisach prawa publicznego i stwierdzenia przekonujących przesłanek aksjologicznych,
z uwzględnieniem specyfiki należności publicznoprawnych uzasadniających uzupełnienie stwierdzonej luki
przepisami kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Nie podejmując próby oceny trafności przytoczonych zapatrywań, zbędnej dla rozstrzygnięcia przedstawionego
zagadnienia prawnego, należy zauważyć, że – w świetle ugruntowanego stanowiska SN – ocena charakteru
sprawy w płaszczyźnie art. 1 KPC jest dokonywana z uwzględnieniem roszczenia w ujęciu procesowym, a nie
materialnoprawnym. Zależy ona od przedmiotu sprawy, a wiec przedstawionego pod osąd roszczenia oraz
przytoczonego przez powoda (wnioskodawcę) stanu faktycznego, na którym zostało oparte to roszczenie.
O dopuszczalności drogi sądowej nie decyduje obiektywne istnienie prawa podmiotowego, lecz twierdzenie
strony o jego istnieniu. Jeżeli więc powód (wnioskodawca) twierdzi, że między nim a pozwanym (uczestnikiem
postępowania) istnieje stosunek cywilnoprawny, z którego wywodzi swoje żądanie, to sąd ma obowiązek dokonać
merytorycznej oceny tego żądania nawet wtedy, gdy jego nieuwzględnienie jawi się jako oczywiste.
Sąd Okręgowy trafnie zauważył, ze przepisy OrdPU nie regulują sytuacji, w której zachodzi wątpliwość lub spór co do
następcy prawnego podmiotu uprawnionego do odbioru nadpłaconego podatku. W takiej sytuacji wszczęcie
postępowania o zezwolenie na złożenie należności podlegającej zwrotowi do depozytu sądowego należy uznać za
dopuszczalne, tym bardziej, że – ze wskazanych wyżej przyczyn – nie jest wyłączona droga sądowa do dochodzenia
od wnioskodawcy zwrotu nadpłaconego podatku przez potencjalnego następcę prawnego podatnika, jak również
w toczącej się już przeciwko uczestniczce postępowania sprawie o ustalenie nieistnienia nadpłaty.

Komentarz
W omawianej uchwale SN wskazał na kryteria oceny dopuszczalności drogi sądowej. Publicznoprawny charakter
należności nie powoduje, że cywilnoprawna droga sądowa jest niedopuszczalna. Podstawą kwalifikacji roszczenia
jako dopuszczalnego do dochodzenia w postępowaniu cywilnym jest ujęcie procesowe – a nie materialnoprawne.

Uchwała SN z 20.1.2022 r., III CZP 30/22,

Uchwała SN wskazała, że publicznoprawny charakter należności nie wyklucza drogi sądowej. Decydujące jest ujęcie procesowe roszczenia, a nie jego charakter materialnoprawny. SN podkreślił konieczność uwzględnienia wątpliwości co do podmiotu uprawnionego do odbioru zwrotu podatku przy złożeniu należności do depozytu sądowego.