Koszty pełnomocników procesowych
Publikacja omawia sytuację, w której konsument wygrał sprawę opierając się na klauzulę abuzywną w umowie kredytu, lecz nie odzyskał kosztów adwokackich. Przepisy państw członkowskich powinny umożliwiać zwrot kosztów w sposób rozsądny i proporcjonalny do kosztów postępowania sądowego, nie zniechęcając konsumentów do korzystania z ochrony prawnej.
Tematyka: konsument, koszty adwokackie, umowa kredytowa, skuteczność, zwrot kosztów, TSUE, dyrektywa 93/13/EWG
Publikacja omawia sytuację, w której konsument wygrał sprawę opierając się na klauzulę abuzywną w umowie kredytu, lecz nie odzyskał kosztów adwokackich. Przepisy państw członkowskich powinny umożliwiać zwrot kosztów w sposób rozsądny i proporcjonalny do kosztów postępowania sądowego, nie zniechęcając konsumentów do korzystania z ochrony prawnej.
Sytuacja, w której konsument wygrał sprawę, w której powoływał się na klauzulę abuzywną w umowie kredytu, ale nie uzyskał od strony przegrywającej zwrotu całego uiszczonego przezeń wynagrodzenia adwokata, co do zasady nie jest sprzeczna z unijną zasadą skuteczności. Przepisy wewnętrzne państw członkowskich powinny jednak umożliwiać konsumentowi uzyskanie zwrotu poniesionych przezeń kosztów w kwocie rozsądnej i proporcjonalnej do kosztu postępowania sądowego, i w ten sposób nie wywierać skutku zniechęcającego do korzystania przez tego konsumenta z ochrony prawnej przyznanej mu na mocy dyrektywy 93/13/EWG. Stan faktyczny W 2016 r. hiszpańscy konsumenci EL i TP wystąpili do sądu z żądaniem stwierdzenia nieważności części umowy kredytu, powołując się na nieuczciwy charakter warunków dotyczących spłaty w walucie obcej (tj. w jenach japońskich). EL i TP wskazali, że jakkolwiek w dniu jego wniesienia pozostała do spłaty kwota kredytu wynosiła 127 269,15 euro, to jednak kwotę dochodzonego roszczenia należy uznać za nieokreśloną (rzeczywista kwota żądania może zostać obliczona dopiero na etapie wykonania orzeczenia stwierdzenia nieważności warunków dotyczących spłaty kredytu). Sąd uwzględnił żądanie powodów i zobowiązał bank do ponownego obliczenia należności pozostałej do spłaty z uwzględnieniem kwoty, która zostałaby już przez konsumentów spłacona, gdyby uiszczone już raty zostały spłacone w euro, a nie w walucie obcej. Postanowieniem z 2019 r. sekretarz ustalił wartość sporu w odniesieniu do kosztów postępowania na kwotę 30 000 euro w celu obliczenia wynagrodzenia adwokata. Zgodnie z hiszpańskim prawem całkowita kwota wynagrodzenia adwokata, do której pokrycia może zostać zobowiązana strona obciążona kosztami postępowania, nie może przekraczać jednej trzeciej kwoty, której dotyczy spór, czyli w tym wypadku 10 000 euro. EL i TP wnieśli skargę rewizyjną na to postanowienie, w związku z którą sąd odsyłający wystąpił z odesłaniem prejudycjalnym w niniejszej sprawie, jako że powziął on wątpliwości co do zgodności z dyrektywą Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L z 1993 r. Nr 95, s. 29) hiszpańskich przepisów regulujących obliczanie kosztów postępowania. Wysokość wynagrodzenia adwokata Z orzecznictwa TSUE wynika, że podział kosztów postępowania sądowego przed sądami krajowymi jest materią objętą autonomią proceduralną państw członkowskich, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności i skuteczności (wyrok TSUE z 16.7.2020 r., C‑ 224/19 i C‑ 259/19, Caixabank i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, pkt 83, 95, sprawy połączone). W odniesieniu do zasady skuteczności TSUE już orzekł, że każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowy przepis proceduralny nie czyni niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowania prawa UE, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca tego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych przed poszczególnymi sądami krajowymi. Zdaniem TSUE z tej perspektywy należy rozważyć w razie potrzeby zasady leżące u podstaw krajowego systemu sądownictwa, takie jak ochrona prawa do obrony, zasada pewności prawa i prawidłowy przebieg postępowania (wyrok TSUE z 26.6.2019 r., C-407/18, Addiko Bank, pkt 48, ). Rzecznik generalny stwierdził w pkt 52 opinii, że zasada skuteczności nie stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby konsument ponosił pewne koszty sądowe, gdy wnosi powództwo o stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku umownego. Trybunał uznał, że uregulowanie przewidujące stawki ryczałtowe w odniesieniu do zwrotu wynagrodzenia adwokata mogłoby co do zasady być uzasadnione pod warunkiem, że zmierza do zapewnienia rozsądnego charakteru kosztów, jakie mają zostać zwrócone, z uwzględnieniem czynników takich jak: przedmiot sporu, jego wartość lub praca, jaką należy wykonać w celu obrony danego prawa. Trybunał stwierdził, że w sytuacji, gdy w ramach swej autonomii proceduralnej państwa członkowskie wprowadzają system zwrotu wynagrodzenia adwokata przewidujący ograniczenie co do kwoty, to do państw członkowskich należy określenie, jaką kwotę powinien zapłacić przedsiębiorca obciążony kosztami, oraz limitu umożliwiającego konsumentowi uzyskanie zwrotu poniesionych przezeń kosztów w kwocie rozsądnej i proporcjonalnej do kosztu postępowania sądowego w przedmiocie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego. Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy zatem ustalenie, czy tak właśnie jest w rozpatrywanej sprawie. Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, odczytywane w świetle zasady skuteczności, należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w ramach ustalania kosztów związanych z powództwem dotyczącym nieuczciwego charakteru warunku umownego przewiduje ograniczenie wysokości wynagrodzenia adwokata, podlegającego zwrotowi na rzecz konsumenta, który wygrał sprawę co do istoty, przez przedsiębiorcę obciążonego kosztami postępowania pod warunkiem, że ograniczenie to umożliwia konsumentowi uzyskanie z tego tytułu zwrotu kwoty rozsądnej i proporcjonalnej do kosztów, jakie obiektywnie musiał on ponieść, aby wytoczyć tego rodzaju powództwo. Test skuteczności Trybunał podkreślił, że skuteczność ochrony przewidzianej w dyrektywie 93/13/EWG powinna zostać zapewniona poprzez zagwarantowanie konsumentom zwrotu poniesionych przez nich kosztów w wysokości rozsądnej i proporcjonalnej do kosztu wynagrodzenia adwokata w postępowaniu sądowym w przedmiocie stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego. Trybunał stwierdził, że zadaniem sądu krajowego, do którego należy ostateczne ustalenie kosztów, jest zatem upewnienie się, że badane przepisy krajowe nie czynią niemożliwym ani nadmiernie utrudnionym korzystania przez konsumenta z praw, które wywodzi on z dyrektywy 93/13/EWG. W niniejszym przypadku ustalenie wartości sporu na 30 000 euro na etapie ustalania kosztów świadczy o tym, że sąd dysponuje zakresem uznania niezbędnym do dokonania oceny wartości przedmiotu danego sporu, przy czym uwzględnia on jednocześnie przewidziane w przepisach prawa ograniczenie kosztów podlegających zwrotowi do jednej trzeciej tej wartości. Trybunał wskazał, że sąd krajowy, właściwy do ostatecznego ustalenia kosztów postępowania, powinien upewnić się na etapie dokonywania tych obliczeń, że koszty, które mają zostać faktycznie zwrócone z uwzględnieniem tego ograniczenia przewidzianego w przepisach prawa, odpowiadają kwocie rozsądnej i proporcjonalnej w stosunku do kosztów wynagrodzenia adwokata, jakie konsument obiektywnie musiał ponieść w celu wytoczenia powództwa w danej sprawie. Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, odczytywane w świetle zasady skuteczności, należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, w myśl którego wartość przedmiotu sporu, stanowiąca podstawę ustalenia kosztów podlegających zwrotowi na rzecz konsumenta, który wygrał sprawę w ramach powództwa dotyczącego nieuczciwego charakteru warunku umownego, powinna zostać wskazana w pozwie. W przypadku braku jej wskazania w pozwie powinna być ustalona na podstawie tego uregulowania bez możliwości jej zmiany w późniejszym czasie pod warunkiem, że sąd właściwy do ostatecznego ustalenia kosztów zachowa możliwość określenia wartości przedmiotu sporu w sposób realistyczny z punktu widzenia konsumenta, dzięki czemu zapewni on temu konsumentowi rzeczywiste prawo do uzyskania zwrotu kwoty rozsądnej i proporcjonalnej do kosztów, jakie obiektywnie musiał on ponieść w celu wytoczenia takiego powództwa. Komentarz Przedstawiony wyrok dotyczy nie tyle nieuczciwych warunków (niedozwolonych postanowień umownych) umowy kredytu (ponieważ w postępowaniu krajowym uznano, że ta umowa zawiera nieuczciwe warunki) ale możliwości odzyskania przez konsumenta kosztów sądowych (opłat adwokackich/radcowskich) po wygraniu sprawy dotyczącej kredytu denominowanego do waluty obcej. W świetle dotychczasowego orzecznictwa TSUE nie budzi wątpliwości, że podział kosztów postępowania sądowego przed sądami krajowymi jest objęty autonomią proceduralną państw członkowskich. Jednakże TSUE niezmiennie podkreśla, że takie regulacje krajowe powinny być zgodne z zasadami równoważności i skuteczności. W niniejszym wyroku Trybunał dokonał analizy wyłącznie pod kątem drugiej z tych zasad. Trybunał konsekwentnie uznaje, że przepisy proceduralne, które powodują zbyt wysokie koszty dla konsumenta, mogłyby prowadzić do tego, że zostałby on zniechęcony do wniesienia powództwa ze względu na stosunek kosztów, jakie wiążą się z dochodzeniem praw w postępowaniu sądowym, do kwoty spornego zadłużenia, lub do interweniowania w użyteczny sposób w obronie swoich praw przed sądem, przed którym przedsiębiorca wytoczył przeciwko niemu powództwo. Z niniejszego wyroku wynika, że koszty sądowe, których zwrot konsument wygrywający sprawę powinien być w stanie uzyskać od strony przegrywającej, muszą być zatem na tyle wysokie w stosunku do całkowitego kosztu postępowania sądowego, aby nie wywierały one skutku zniechęcającego do korzystania przez tego konsumenta z ochrony prawnej przyznanej mu na mocy dyrektywy 93/13/EWG. Trybunał wskazuje, że to sąd krajowy powinien dokonać testu skuteczności, i w razie potrzeby interpretować właściwe krajowe przepisy proceduralne w myśl reguły wykładni zgodnej z prawem Unii (wykładni prounijnej). Prezentowane w niniejszym wyroku stanowisko Trybunału ma również zastosowanie w przypadku polskich reguł wynagradzania pełnomocników procesowych w sprawach, w których konsument powołuje się na przepisy dyrektywy 93/13/EWG. Tym samym polski sąd, przyznając w takich sprawach pełnomocnikowi wyższą stawkę niż minimalna, i stosując wykładnię zgodną z prawem UE, powinien uwzględnić kryterium przedstawione w niniejszym wyroku, a mianowicie zapewnić konsumentowi rzeczywiste prawo do uzyskania zwrotu kwoty rozsądnej i proporcjonalnej do kosztów, jakie obiektywnie musiał on ponieść w celu wytoczenia takiego powództwa - por. zwłaszcza § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U z 2015 r. poz. 1800) oraz § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U z 2018 r. poz. 265). Wyrok TSUE z 7.4.2022 r., C-385/20, (Caixabank)
Trybunał Europejski podkreśla konieczność zapewnienia konsumentom zwrotu kosztów w sposób rozsądny i proporcjonalny. Sądy krajowe powinny interpretować przepisy w świetle zasady skuteczności, aby nie utrudniać korzystania z ochrony prawnej. Uregulowania krajowe dotyczące zwrotu kosztów adwokackich powinny być zgodne z zasadami równoważności i skuteczności.