Moc wiążąca wyroku w przypadku powództwa o część roszczenia
W publikacji omawia się problem moc wiążącej wyroku w przypadku powództwa o część roszczenia. Analizowane są wyroki sądów w kontekście rażącej sprzeczności z prawem oraz konsekwencji braku związania orzeczeniem w dalszych sprawach pomiędzy tymi samymi stronami. Przedstawiono także stanowiska Sądu Okręgowego i Sądu Najwyższego oraz ich argumentację dotyczącą mocy wiążącej wyroków w procesach częściowych.
Tematyka: moc wiążąca wyroku, powództwo o część roszczenia, rażąca sprzeczność z prawem, sąd rejonowy, sąd okręgowy, sąd najwyższy, zasada odpowiedzialności pozwanego, jednolitość orzecznictwa, powaga rzeczy osądzonej, uchwała SN
W publikacji omawia się problem moc wiążącej wyroku w przypadku powództwa o część roszczenia. Analizowane są wyroki sądów w kontekście rażącej sprzeczności z prawem oraz konsekwencji braku związania orzeczeniem w dalszych sprawach pomiędzy tymi samymi stronami. Przedstawiono także stanowiska Sądu Okręgowego i Sądu Najwyższego oraz ich argumentację dotyczącą mocy wiążącej wyroków w procesach częściowych.
W rozumieniu art. 365 § 1 KPC wykładnia prawa, która legła u podstaw rozstrzygnięcia w zakończonej prawomocnie sprawie, w której powód dochodził części świadczenia, nie jest objęta mocą wiążącą wyroku w innej sprawie o dalszą część tego świadczenia: pomiędzy tymi samymi stronami, w tym samym stanie faktycznym i prawnym, jeśli jest rażąco sprzeczna z prawem. Opis stanu faktycznego Strona powodowa zawarła ze stroną pozwaną umowę ubezpieczenia z tytułu odpowiedzialności cywilnej za szkody, polegające na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu czynności spedycyjnych. W 2007 r. pomiędzy K. S.A. a stroną powodową została zawarta umowa spedycji, której przedmiotem był przewóz rowerów. Transport rowerów nie dotarł jednak do miejsca przeznaczenia, gdyż towar został przywłaszczony przez rzekomego przewoźnika, który nie został zidentyfikowany. Spółka K. S.A. wezwała stronę powodową do zapłaty w związku z kradzieżą rowerów. Po wypłaceniu spółce K. S.A. odszkodowania jej ubezpieczyciel, E. S.A., wezwał stronę powodową i stronę pozwaną do zapłaty, ale ta pierwsza odmówiła. Wskazała, że szkoda powstała zarówno z winy umyślnej osoby działającej na zlecenie strony powodowej, jak i wskutek rażącego niedbalstwa ubezpieczonego, polegającego na braku weryfikacji podmiotu wykonującego usługę przewozową. Sąd Rejonowy zasądził od powódki na rzecz E. S.A. dochodzoną kwotę i w jego wykonaniu strona powodowa wypłaciła ją, po czym wezwała stronę pozwaną do jej zapłaty z odsetkami, ale bezskutecznie. Strona powodowa wystąpiła przeciwko spółce S. o zapłatę kwoty 10 000,01 zł z odsetkami, jako części roszczenia związanego z zapłatą na rzecz ubezpieczyciela E. Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo. Stanowisko SO Sąd I instancji zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 49 000 zł z ustawowymi odsetkami. Stanął na stanowisku, że w kwestii odpowiedzialności strony pozwanej zostały wydane prawomocne orzeczenia, którymi jest związany. Jednakże w toku procesu Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, czy wykładnia prawa dokonana w sprawie, w której powód dochodził zwrotu spełnionego świadczenia od ubezpieczyciela, jest objęta mocą wiążącą wyroku w innej sprawie pomiędzy tymi samymi podmiotami, w tym samym stanie faktycznym i prawnym, o dalszą część rozdrobnionego świadczenia. Stanowisko SN SN po rozstrzygnięciu przedstawionego zagadnienia prawnego podjął uchwałę. Zgodnie z nią „wykładnia prawa, która legła u podstaw rozstrzygnięcia w zakończonej prawomocnie sprawie, w której powód dochodził części świadczenia, nie jest objęta mocą wiążącą wyroku - w rozumieniu art. 365 § 1 KPC - w innej sprawie o dalszą część tego świadczenia, pomiędzy tymi samymi stronami, w tym samym stanie faktycznym i prawnym, jeśli jest rażąco sprzeczna z prawem”. Istota sprawy sprowadzała się do kwestii związanej z prawomocnością wyroku wydanego w procesie częściowym, czyli w takim, w którym doszło do rozdrobnienia przez powoda roszczeń w oparciu o przyjęte przez niego kryteria. Prawomocność orzeczenia sądu jest podstawą jego mocy wiążącej, która charakteryzuje się tym, że nikt nie może negować faktu istnienia orzeczenia i jego określonej treści. Przepis art. 365 KPC nie określa wprost granic przedmiotowych mocy wiążącej. Oznacza ona, że orzeczenie wchodzi do podstawy faktycznej i prawnej tego zapadłego w procesie, dla rozstrzygnięcia którego orzeczenie jest wiążące. Natomiast w przypadku powagi rzeczy osądzonej orzeczenie to nie może być objęte podstawą faktyczną i prawną rozstrzygnięcia co do istoty sprawy w innym procesie, gdyż stanowiłoby to naruszenie zasady powagi rzeczy osądzonej. Podlega badaniu formalnemu jako przesłanka dopuszczalności procesu. Z punktu widzenia prawomocności materialnej art. 366 KPC ma szerszy i bardziej szczegółowy zakres, gdyż odwołuje się nie tylko do samego prawomocnego orzeczenia, lecz także do tego, co stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Poszukując racji jurydycznych dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego, SN uznał, że dopuszczenie do możliwości odmiennego oceniania przez sądy o zasadności poszczególnych części tego samego roszczenia, pomiędzy tymi samymi stronami, w tzw. procesach częściowych, w niezmienionych okolicznościach, stanowi zaprzeczenie społecznie oczekiwanych reguł ochrony prawnej i naruszenie zasady zaufania do organów wymiaru sprawiedliwości, a tym samym - stabilności orzeczeń sądowych i bezpieczeństwa obrotu prawnego. Stabilność i jednolitość orzecznictwa, implikujące też jego przewidywalność, są wartościami samymi w sobie i sprzyjają kreowaniu bezpieczeństwa prawnego. Stanowisko prowadzi do relatywizacji i niepewności w tym względzie. Dlatego wykluczenie związania prawomocnym rozstrzygnięciem w procesie o kolejną część roszczenia nie jest przekonywające nie tylko z powodów praktycznych i społecznych, lecz także normatywnych. Jeśli zasada odpowiedzialności pozwanego jest niepodzielna, to sąd w procesie o część świadczenia pieniężnego, które jest podzielne, musi w istocie orzec o całej niepodzielnej zasadzie roszczenia. O rzeczenie zasądzające część świadczenia wynikającego z niepodzielnej zasady zawiera w sobie implicite przesądzenie tej zasady. Dopuszczenie możliwości odmiennych, przeciwstawnych rozstrzygnięć o zasadzie roszczenia w procesach o poszczególne jego części, w niezmienionych okolicznościach faktycznych i stanie prawnym, prowadziłoby do rozczepienia niepodzielnej zasady odpowiedzialności pozwanego. Związanie prawomocnym orzeczeniem w tzw. procesie częściowym, na podstawie art. 365 § 1 KPC, o dalszą część prawomocnie zasądzonego roszczenia może więc dotyczyć rozstrzygnięcia wyłącznie o zasadzie roszczenia. Należy bowiem odróżniać zasadę odpowiedzialności pozwanego i jej zakres. Moc wiążąca nie rozciąga się na wysokość roszczenia jako całości, skoro prawomocne rozstrzygnięcie nie odnosi się do tej części, tj. zakresu jego rozmiaru, która nie była przedmiotem prawomocnego rozstrzygnięcia. Dlatego zakres roszczenia, tj. jego dochodzona wysokość w kolejnym procesie podlega nieskrępowanemu przez ten przepis badaniu i ocenie prawnej. Uwzględniając bowiem powództwo co do części roszczenia, sąd nie wypowiada się co do tego, czy powód może domagać się dalszych sum. Na wysokość roszczenia mogą mieć wpływ zdarzenia, które wystąpią w procesie o kolejną część roszczenia. Nie może być mowy o związaniu, gdy w procesie o pozostałą część roszczenia nastąpi zmiana okoliczności faktycznych lub stanu prawnego. Z tą ostatnią sytuacją należy zrównać przypadek, gdy w zakończonym prawomocnie procesie o część roszczenia sąd nie uwzględnił, niezależnie od przyczyn, wszystkich istotnych dowodów. Pominął także przepisy prawa materialnego, mające wpływ na rozstrzygnięcie istoty sprawy, które przecież sąd obowiązany jest zastosować z urzędu: bez względu na inicjatywę w tej materii samych stron. Komentarz Uchwała dotyczy związania sądu rozpoznającego sprawę wyrokiem innego sądu w sytuacji, w której powód dochodzi kolejnej lub pozostałej części roszczenia, które mu przysługuje, a co do którego wcześniej zapadło prawomocne orzeczenie. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że sytuacja, gdy analogiczne stany faktyczne zostaną odmiennie ocenione przez różne sądy, nie jest pożądana. Jednocześnie wyraźnie podkreślił, że ograniczenie swobody jurysdykcyjnej sądu oraz odstąpienie od zasady bezpośredniości i stosownej oceny dowodów nie znajduje podstawy w art. 365 § 1 KPC. Z tego względu przy niezmiennym układzie podmiotowym, tych samych okolicznościach faktycznych oraz tożsamym stanie prawnym możliwe jest odmienne rozstrzygnięcie. Konieczne jest stwierdzenie wystąpienia rażącej sprzeczności z prawem dokonanej uprzednio wykładni. Uchwała SN z 27.10.2021 r., III CZP 109/20,
Publikacja podsumowuje, że moc wiążąca wyroku w sprawach o część roszczenia jest ograniczona do zasadniczej zasady odpowiedzialności pozwanego, nie obejmując wysokości roszczenia. Sąd Najwyższy wskazuje na konieczność zapewnienia jednolitości orzecznictwa oraz przestrzegania zasad powagi rzeczy osądzonej. Uchwała SN z 27.10.2021 r., III CZP 109/20, stanowi istotne źródło praktyki sądowej w tym zakresie.