Ochrona przed skutkami amerykańskich sankcji
Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że w procesie cywilnym można powoływać się na zakaz zastosowania się do sankcji wtórnych nałożonych przez Stany Zjednoczone na Iran, nawet bez konkretnego żądania organu amerykańskiego. Spór dotyczy ważności wypowiedzenia umów między Bankiem Melli Iran a Telekom Deutschland GmbH po wpisaniu BMI do wykazu osób objętych sankcjami. TS interpretuje zakaz w sposób szeroki, umożliwiając wypowiedzenie umowy bez uzasadnienia w przypadku braku upoważnienia. Decyzja TS ma na celu zapewnienie poszanowania przepisów prawnych i ochronę wolności prowadzenia działalności gospodarczej.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości, TS, sankcje wtórne, Stany Zjednoczone, Iran, Bank Melli Iran, Telekom Deutschland GmbH, zakaz zastosowania się do sankcji, rozporządzenie 2271/96/WE, art. 5, art. 11, art. 52 KPP, ochrona działalności gospodarczej, amerykańskie sankcje, C-124/20
Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że w procesie cywilnym można powoływać się na zakaz zastosowania się do sankcji wtórnych nałożonych przez Stany Zjednoczone na Iran, nawet bez konkretnego żądania organu amerykańskiego. Spór dotyczy ważności wypowiedzenia umów między Bankiem Melli Iran a Telekom Deutschland GmbH po wpisaniu BMI do wykazu osób objętych sankcjami. TS interpretuje zakaz w sposób szeroki, umożliwiając wypowiedzenie umowy bez uzasadnienia w przypadku braku upoważnienia. Decyzja TS ma na celu zapewnienie poszanowania przepisów prawnych i ochronę wolności prowadzenia działalności gospodarczej.
Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że w procesie cywilnym można powoływać się na ustanowiony w unijnym prawie zakaz zastosowania się do sankcji wtórnych nałożonych przez Stany Zjednoczone na Iran. Co więcej, zakaz ten obowiązuje nawet jeśli właściwy organ Stanów Zjednoczonych nie zwrócił się z konkretnym żądaniem lub poleceniem. Przy czym ten zakaz nie może wywoływać nieproporcjonalnych skutków ograniczających wolności prowadzenia działalności gospodarczej osoby, której dotyczy. Stan faktyczny Spór między Bank Melli Iran (bank irański mający oddział w Niemczech; dalej: BMI) a Telekom Deutschland GmbH (dalej: T) w przedmiocie ważności wypowiedzenia zawartych między nimi umów dotyczących świadczenia przez T usług telekomunikacyjnych po umieszczeniu BMI w wykazie osób objętych wprowadzonym przez Stany Zjednoczone Ameryki, w związku z programem jądrowym Iranu, systemem sankcji (dalej: sankcje wtórne). Sankcje te dotyczą osób objętych wykazem wyraźnie wskazanych osób, których aktywa zostały zablokowane (dalej: wykaz SDN), w którym ujęto BMI. Na mocy tych sankcji zakazane jest utrzymywanie przez jakikolwiek podmiot stosunków handlowych poza terytorium Stanów Zjednoczonych z osobą lub podmiotem z wykazu SDN. W związku z tym T powiadomił BMI o wypowiedzeniu wszystkich wiążących je umów ze skutkiem natychmiastowym. Natomiast BMI kwestionowało skorzystanie przez T z przysługującego mu prawa do zwykłego wypowiedzenia zawartych między nimi umów bez konieczności podania przyczyny. Stanowisko TS Zakaz Przepis art. 5 ak. 1 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2271/96 z 22.11.1996 r. zabezpieczającego przed skutkami eksterytorialnego stosowania ustawodawstwa przyjętego przez państwo trzecie oraz działaniami opartymi na nim lub z niego wynikającymi (Dz.Urz. UE L z 1996 r. Nr 309, s. 1) zakazuje osobom określonym w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE zastosowania się do wymogu czy zakazu, w tym żądania obcych sądów, bezpośrednio lub pośrednio opartego na załączonych przepisach prawnych lub z nich wynikającego lub związanego z działaniami opartymi na tych przepisach lub z nich wynikającymi. W ocenie TS z treści tego przepisu, a w szczególności z wyrażenia „wymogu czy zakazu opartego na” oraz określenia „w tym”, wynika, że ten przepis, sformułowany w sposób szeroki, ma zastosowanie nawet w przypadku braku wezwania lub polecenia ze strony organu administracyjnego lub sądowego. Trybunał uznał, że ten przepis zakazuje on osobom określonym w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE zastosowania się do wymogów lub zakazów przewidzianych w załączonych przepisach prawnych, nawet w braku polecenia ze strony organów administracyjnych lub sądowych państw trzecich, które przyjęły te przepisy prawne, mającego na celu zapewnienie ich poszanowania. Uzasadnienie wypowiedzenia Trybunał podkreślił, że zakaz uregulowany w art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE, został sformułowany w sposób jasny, precyzyjny i bezwarunkowy, zatem osoby określone w art. 11 w ramach prowadzenia swojej działalności, w szczególności handlowej, w tym poprzez ewentualne decyzje o wypowiedzeniu umów, mogą konkretyzować skutki eksterytorialne załączonych przepisów prawnych, czemu to rozporządzenie ma właśnie przeciwdziałać. Ponadto, jedyne odstępstwo od tego zakazu przewidziano w art. 5 ak. 2 rozporządzenia 2271/96/WE, umożliwiającym osobom określonym w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE wystąpienie o upoważnienie do niezastosowania się do tego zakazu. Trybunał stwierdził, że ponieważ do sądów krajowych należy zagwarantowanie pełnej skuteczności rozporządzenia 2271/96/WE, konieczne jest wyegzekwowanie poszanowania zakazu ustanowionego w art. 5 ak. 1 w ramach procesu cywilnego, takiego jak postępowanie główne, zainicjowanego przez jedną osobę przeciwko osobie, do której ten zakaz jest skierowany (wyrok Muñoz i Superior Fruiticola, pkt 30). Trybunał orzekł, że art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby osoba określona w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE, która nie dysponuje upoważnieniem w rozumieniu art. 5 ak. 2 rozporządzenia 2271/96/WE, mogła wypowiedzieć umowy zawarte z osobą ujętą w wykazie SDN, bez podania uzasadnienia takiego wypowiedzenia. Niemniej jednak art. 5 ak. 1 wymaga, aby w ramach procesu cywilnego dotyczącego zarzucanego naruszenia zakazu ustanowionego w tym przepisie – jeżeli ogół dowodów, którymi dysponuje sąd krajowy, wskazuje prima facie, że osoba określona w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE, nie dysponując upoważnieniem w tym względzie, zastosowała się do załączonych przepisów prawnych – to do tej osoby należało wykazanie w sposób wymagany prawem, iż jej zachowanie nie miało na celu zastosowania się do tych przepisów. Prawo do wypowiedzenia W niniejszej sprawie gdyby okazało się, że zwykłe wypowiedzenie przez T umów zawartych z BMI zostało dokonane z naruszeniem art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE, podczas gdy jest bezsporne, że nie wystąpił on o upoważnienie w rozumieniu art. 5 ak. 2, to z przepisów niemieckiego KC wynikałoby, że to wypowiedzenie jest nieważne, a zatem pozbawione skutków prawnych. Przy czym TS wskazał, że takie stwierdzenie nieważności może prowadzić do ograniczenia wolności prowadzenia działalności gospodarczej ustanowionej w art. 16 KPP. W odniesieniu do przesłanki dotyczącej proporcjonalności ograniczenia – w zakresie, w jakim działalność gospodarcza T poza Unią jest narażona na sankcje przewidziane przez Stany Zjednoczone wobec osób naruszających sankcje wtórne nałożone przez to państwo trzecie na Iran – TS stwierdził, że sąd odsyłający jest zobowiązany do dokonania oceny, czy te pierwsze sankcje mogłyby wywołać nieproporcjonalne skutki dla tego przedsiębiorstwa w świetle celów rozporządzenia 2271/96/WE obejmujących ochronę ustanowionego porządku prawnego i interesów Unii w ogólności i tym samym osiągnięcie celu polegającego na swobodnym przepływie kapitału między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Niemniej do sądu odsyłającego należy – zdaniem TS – wyważenie w ramach tego badania proporcjonalności dążenia do osiągnięcia celów rozporządzenia 2271/96/WE, któremu to dążeniu służy stwierdzenie nieważności wypowiedzenia naruszającego zakaz przewidziany w art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE, oraz prawdopodobieństwa, że T byłby narażony na straty gospodarcze, a także ich rozmiaru w przypadku, gdyby przedsiębiorstwo to nie mogło zakończyć stosunków handlowych z osobą ujętą w wykazie SDN. W ramach tego badania proporcjonalności istotna jest również okoliczność, że T – z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd krajowy – nie złożył do Komisji wniosku o przyznanie odstępstwa od zakazu ustanowionego w art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE i w ten sposób pozbawił się możliwości zapobieżenia ograniczeniu przysługującej mu wolności prowadzenia działalności gospodarczej, jakim skutkowałoby stwierdzenie nieważności wypowiedzenia rozpatrywanych umów zawartych z BMI, wynikające z ewentualnego naruszenia tego zakazu. Trybunał orzekł, że rozporządzenie 2271/96/WE, a w szczególności jego art. 5 i 9, w związku z art. 16 i art. 52 ust. 1 KPP należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ono na przeszkodzie stwierdzeniu nieważności wypowiedzenia umów dokonanego przez osobę określoną w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE w celu zastosowania się do wymogów lub zakazów opartych na załączonych przepisach prawnych, mimo że nie dysponuje ona upoważnieniem w rozumieniu art. 5 ak. 2 rozporządzenia 2271/96/WE, o ile to stwierdzenie nieważności nie wywołuje nieproporcjonalnych skutków dla tej osoby w świetle celów tego rozporządzenia obejmujących ochronę ustanowionego porządku prawnego oraz interesów Unii w ogólności. W ramach tego badania proporcjonalności należy wyważyć dążenie do osiągnięcia celów, któremu służy stwierdzenie nieważności wypowiedzenia umów naruszającego zakaz przewidziany w art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE, oraz prawdopodobieństwo, że zainteresowana osoba byłaby narażona na straty gospodarcze, a także ich rozmiar w przypadku, gdyby nie mogła ona zakończyć stosunków handlowych z osobą ujętą w wykazie osób objętych rozpatrywanymi sankcjami wtórnymi wynikającymi z załączonych przepisów prawnych. Komentarz W następstwie podjętej w 2018 r. przez ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, decyzji o wycofaniu się z porozumienia jądrowego z Iranem, USA wprowadziły nowe sankcje, co przysporzyło znacznych trudności niektórym dużym przedsiębiorstwom europejskim (najbardziej znana sprawa dotyczy BNP Paribas). Aby zapobiec negatywnym skutkom UE dodała do wykazu obcego prawodawstwa objętego zakresem stosowania unijnego aktu blokującego amerykańskie przepisy prawne dotyczące programu sankcji wobec Iranu. W niniejszym wyroku Trybunał, orzekający w składzie wielkiej izby, dokonał wykładni językowej, systemowej i celowościowej art. 5 ak. 1 rozporządzenia 2271/96/WE. W wyniku tej wykładni TS uznał, że zakaz zastosowania się do wymogów lub zakazów przewidzianych w niektórych przepisach prawnych przyjętych przez państwo trzecie z naruszeniem prawa międzynarodowego stosuje się nawet w przypadku braku konkretnego żądania lub polecenia ze strony organu administracyjnego lub sądowego, mającego na celu zapewnienie ich poszanowania. Ponadto Trybunał stwierdził, że zakaz przewidziany w analizowanym przepisie został sformułowany w sposób jasny, precyzyjny i bezwarunkowy, dlatego można się na niego powołać w procesie cywilnym, takim jak w postępowaniu głównym. Co więcej, zdaniem TS, zgodne z art. 5 i 95 rozporządzenia 2271/96/WE, interpretowanych w świetle art. 16 i art. 52 KPP, jest stwierdzenie nieważności wypowiedzenia umów, jeśli to stwierdzenie nieważności nie powoduje nieproporcjonalnych skutków, zwłaszcza gospodarczych, dla zainteresowanej osoby. Z niniejszego wyroku wynika również, że osoba określona w art. 11 rozporządzenia 2271/96/WE, która nie dysponuje upoważnieniem w rozumieniu art. 5 ak. 2 rozporządzenia 2271/96/WE, może wypowiedzieć umowy zawarte z osobą ujętą w wykazie SDN, i to bez konieczności podania uzasadnienia takiego wypowiedzenia. Wyrok TS z 21.12.2021 r., C-124/20, (Bank Melli Iran przeciwko Telekom Deutschland GmbH)
Trybunał Sprawiedliwości w wyroku C-124/20 rozstrzygnął spór między Bankiem Melli Iran a Telekom Deutschland GmbH, dotyczący skutków amerykańskich sankcji na Iran. Wyrok analizuje zakaz zastosowania się do sankcji wtórnych nałożonych przez USA. TS potwierdza możliwość wypowiedzenia umów bez konieczności podawania uzasadnienia, jeśli nie narusza to przepisów prawa. Decyzja TS ma na celu ochronę interesów Unii Europejskiej i swobodny przepływ kapitału między państwami członkowskimi.