Wytyk sędziowski związany z rozpoznawaną sprawą

Sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu sprawy oczywistą obrazę przepisów, poucza sędziego lub asesora sądowego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień. Pytanie prawne dotyczy terminów w jakich sąd apelacyjny może wytykać uchybienia oraz procedury związanej z tym postępowania. W uzasadnieniu postanowienia wskazano na konieczność zapewnienia członkom składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień i wytknięcia uchybień, co jest istotne dla prawidłowego funkcjonowania sądownictwa.

Tematyka: sąd odwoławczy, wytyk sędziowski, uchybienie, wyjaśnienia, terminy procesowe, Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny, SN, postępowanie wytykowe

Sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu sprawy oczywistą obrazę przepisów, w dniu wydania
orzeczenia poucza sędziego lub asesora sądowego biorącego udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia
o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w terminie 7 dni. Postanowienie zawierające wytknięcie
uchybienia powinno być wydane niezwłocznie po złożeniu wyjaśnień lub upływie terminu do ich złożenia –
wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Pytanie prawne
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Kielcach zostało przekazane do rozstrzygnięcia
powiększonemu składowi Sądu Najwyższego:
W jakim terminie sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu
sprawy oczywistą obrazę przepisów, poucza sędziego, asesora sądowego wchodzących w skład sądu
orzekającego o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień, o jakiej mowa w art. 40 § 1 ustawy z 27.7.2001 r.
Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072; dalej: PrUSP) i w jakim terminie po
złożeniu wyjaśnień może być wydane postanowienie zawierające wytknięcie uchybienia?
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że w pierwotnym brzmieniu art. 40 § 1 PrUSP nie zapewniono członkowi
składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień do wytknięcia sądowi uchybienia. Trybunał Konstytucyjny
zakwestionował wskazaną regulację uznając przepis w tym zakresie za niezgodny z art. 2 Konstytucji RP (zob. wyrok
TK z 15.1.2009 r., K 45/07,
. TK uznał, że ustawodawca w postępowaniu wytykowym pominął zasadę audiatur
et altera pars. Obowiązująca wówczas regulacja zawierała uprawnienie sądu odwoławczego do żądania wyjaśnień
od przewodniczącego posiedzenia a nie możliwość wysłuchania sędziego orzekającego w pierwszej instancji
i zajęcia przez niego stanowiska w tej sprawie. Jak podkreślono następstwa wytyku odnoszą się do konkretnych praw
i mają materialne konsekwencje, dlatego otwarcie określonej drogi wyjaśniającej dla członków składu jest konieczne.
Wytknięcie sądowi uchybienia
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 40 § 1 PrUSP, sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy,
w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, niezależnie od innych
uprawnień, wytyka uchybienie właściwemu sądowi. Przed wytknięciem uchybienia poucza się sędziego,
asesora sądowego wchodzących w skład sądu orzekającego w pierwszej instancji o możliwości złożenia na
piśmie wyjaśnień w terminie 7 dni. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy.
O wytknięciu uchybienia sąd apelacyjny lub sąd okręgowy, zawiadamia prezesa właściwego sądu, a w przypadkach
poważniejszych uchybień - także Ministra Sprawiedliwości. Od postanowienia zawierającego wytknięcie uchybienia
przysługuje odwołanie do SN. Do akt osobowych sędziego lub asesora sądowego załącza się odpis prawomocnego
postanowienia zawierającego wytknięcie uchybienia, ja również złożone przez niego wyjaśnienia oraz odwołanie.
Możliwość złożenia wyjaśnień
W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że art. 40 § 1 PrUSP nie uwzględnia cezury czasowej, wyznaczonej
datą orzekania w przedmiocie środka odwoławczego. Sama procedura wytyku judykacyjnego jest rozciągnięta
w czasie i obejmuje kilka etapów. Rozpoczyna się w toku narady nad wyrokiem, gdy sędzia sprawozdawca lub inny
członek składu orzekającego zwraca uwagę na wadę orzeczenia sądu I instancji. Jeśli pozostali członkowie składu
orzekającego podzielą to stanowisko, musi ono następnie znaleźć odzwierciedlenie w pisemnych motywach wyroku
sądu II instancji. Po podpisaniu uzasadnienia orzeczenia podejmowane są kolejne czynności. W orzecznictwie
wyrażono pogląd, że prawidłowym działaniem jest zwrócenie się przez sąd II instancji do sędziego z informacją
o możliwości złożenia wyjaśnień na piśmie w dniu doręczenia pełnomocnikowi strony uzasadnienia. A po złożeniu
wyjaśnień wydanie postanowienie w przedmiocie wytyku w terminie 14 dni (zob. wyrok SN z 12.12.2018 r., III PO
10/18,
). Drugie stanowisko zakłada konieczność wydania, już w chwili orzekania w przedmiocie środka
zaskarżenia przez sąd odwoławczy, postanowienia w przedmiocie uruchomienia procedury określonej w art. 40 § 1
PrUSP. Natomiast niezwłocznie po wpłynięciu wyjaśnień lub upływie terminu do ich złożenia sąd odwoławczy jest
zobowiązany do wydania postanowienie dotyczącego wytknięcia uchybienia (zob. wyrok SN z 28.8.2019 r., II KO
56/19,
).
W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że mechanizm gwarancyjny wprowadzony po wyroku TK powoduje,
iż postanowienie w przedmiocie wytyku będzie zawsze wydane nie „przy”, ale „po” rozpoznaniu sprawy przez sąd II
instancji. Jednak ustawodawca nie określa terminów czynności procesowych podejmowanych przez sąd w ramach
procedury wytyku. W przepisach precyzyjnie uregulowano jedynie terminy, w jakich sędzia lub asesor może

skorzystać z gwarancji procesowych przez złożenie wyjaśnień i wniesienia odwołania. SN wskazał również na
hipotetyczną możliwość nadużywania tej instytucji i wpływania za jej pomocą na niezawisłość sędziów. Praktyka
orzecznicza wskazuje, że wykładnia art. 40 ust. 1 PrUSP jest rozbieżna, a terminy, o jakich mowa w tym przepisie,
stosowane są przez sądy dowolnie. Zazwyczaj obejmują one okresy od kilku do kilkunastu dni, natomiast w skrajnych
przypadkach, tak jak w rozpoznawanej sprawie, nawet do kilku miesięcy.
Stanowisko SN
SN uznał, że sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy, stwierdzając przy rozpoznaniu sprawy
oczywistą obrazę przepisów, poucza sędziego, asesora sądowego, wchodzących w skład sądu orzekającego
o możliwości złożenia na piśmie wyjaśnień w dniu wydania orzeczenia. Postanowienie zawierające
wytknięcie uchybienia powinno być wydane niezwłocznie po złożeniu wyjaśnień lub upływie terminu do ich
złożenia. SN podkreślił, że zapewnienie standardu konstytucyjnego wymaga, aby wdrożenie procedury
wytyku miało ścisły związek funkcjonalny i czasowy z rozpoznaniem sprawy.
Uchwała SN (7) z 16.12.2021 r., III CZP 99/20,

SN uznał, że zapewnienie standardu konstytucyjnego wymaga ścisłego związku czasowego między procedurą wytyku a rozpoznaniem sprawy. Uchwała SN z 16.12.2021 r. wprowadza wytyk judykacyjny jako istotny element postępowania. Praktyka orzecznicza wskazuje na rozbieżności w wykładni art. 40 § 1 PrUSP oraz dowolność sądów w stosowaniu terminów procesowych.