Dłużnik może skutecznie domagać się zwrotu depozytu, tylko jeśli wierzyciel nie zażądał jego wydania

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dłużnik może skutecznie domagać się zwrotu depozytu tylko wtedy, gdy wierzyciel nie zażądał jego wydania przed lub równocześnie z wnioskiem dłużnika. Przytoczono interpretację art. 469 KC oraz art. 69311 § 1 KPC, wyjaśniając, że decydujący moment to chwila złożenia wniosku o wydanie depozytu.

Tematyka: Sąd Najwyższy, depozyt, dłużnik, wierzyciel, zwrot, art. 469 KC, art. 69311 KPC, uchwała, III CZP 21/21

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że zwrot depozytu sądowego na żądanie dłużnika nie jest możliwy, jeśli przed lub
równocześnie z wnioskiem dłużnika wierzyciel złoży do sądu żądanie wydania mu depozytu.
Wniosek dłużnika o zwrot depozytu
Zgodnie z art. 469 KC, dopóki wierzyciel nie zażąda wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik
może odebrać złożony przedmiot. Jeżeli to zrobi, to złożenie do depozytu uważa się za niebyłe. W jednej ze spraw
Sąd I instancji stwierdził, że jeśli wierzyciel zażąda wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, to
wówczas nie ma możliwości uwzględnienia wniosku dłużnika o zwrot depozytu. W ocenie Sądu z wykładni językowej
art. 469 KC oraz art. 69311 § 1 KPC wynika, że nawet w sytuacji, gdy wniosek wierzyciela wpłynął później od wniosku
dłużnika, to jeśli do tego momentu nie zapadła decyzja w sprawie zwrotu przedmiotu depozytu, sąd nie może już
uwzględnić żądania dłużnika. Jak wyjaśniono, dobrowolne zaofiarowanie i złożenie przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego stanowi prawidłowe zachowanie dłużnika. Ma ono bowiem na celu wykonanie zobowiązania.
Jednak może to nastąpić dopiero wówczas, gdy wierzyciel zacznie współdziałać i zażąda wydania depozytu.
W konsekwencji, jeśli wierzyciel wyrazi taką wolę, to dłużnik traci możliwość odbioru depozytu. Nie może też wycofać
się przy normalnym wykonaniu zobowiązania.
Pytanie prawne
Sąd II instancji przedstawił SN do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: Czy żądanie wierzyciela
wydania mu przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego czyni bezskutecznymi wcześniejsze żądanie
dłużnika o zwrot depozytu sądowego, gdy nie zapadło jeszcze orzeczenie sądu o dokonaniu zwrotu i depozyt
do momentu złożenia wniosku przez wierzyciela nie został zwrócony dłużnikowi?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że skorzystanie przez dłużnika z przyznanego mu prawa do odebrania
rzeczy z depozytu rozpoczyna się od złożenia oświadczenia woli przez dłużnika. Należy jednak odróżnić pojęcie
czynności prawnej od oświadczenia woli, które jest istotnym i koniecznym elementem czynności prawnej, ale nie
zawsze jedynym. W skład treści czynności prawnej mogą wchodzić również inne wymagane prawem elementy, takie
jak wydanie rzeczy czy wpis do księgi wieczystej. Sąd wskazał, że poza oświadczeniem woli ustawodawca nie
przewidział żadnych dodatkowych elementów czynności prawnej dłużnika, polegającej na odebraniu przedmiotu
świadczenia z depozytu. To dlatego akurat ta czynność prawna dokonuje się i wywiera skutki prawne w następstwie
samego złożenia oświadczenia woli przez dłużnika.
Na gruncie postępowania cywilnego odebranie przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego nie jest jednak prostą
czynnością faktyczną, lecz zespołem czynności procesowych rozciągniętych w czasie. Zwrot przedmiotu świadczenia
z depozytu sądowego dłużnikowi jest realizowany w ramach postępowania uregulowanego w art. 69311 § 1 KPC, art.
69311 § 2 KPC i następnych. Zgodnie z art. 69311 § 1 KPC na żądanie dłużnika sąd zwróci mu depozyt, jeżeli
wierzyciel nie zażądał jego wydania. W konsekwencji istnieje możliwość, że rozpoznawany przez sąd wniosek
dłużnika trafi na konkurencyjny wniosek wierzyciela. W ocenie Sądu nie jest jednak jasne, kiedy następuje końcowy
moment dopuszczalności zwrotu depozytu dłużnikowi: czy wyznacza go złożenie wniosku przez wierzyciela, wydanie
postanowienia przez sąd, czy też faktyczny zwrot przedmiotu świadczenia złożonego do depozytu. Zdaniem Sądu
zastosowanie wykładni językowej oraz funkcjonalnej art. 693 11 KPC może prowadzić do konkluzji, że jeśli wniosek
dłużnika nie został jeszcze rozpoznany, a w międzyczasie wpłynął wniosek wierzyciela, sąd powinien rozpoznać te
wnioski według kolejności ich wniesienia. Jak podkreślono, żądaniem w rozumieniu art. 69311 § 1 KPC nie jest to
w znaczeniu materialnoprawnym, lecz żądanie procesowe zawarte w złożonym wniosku. Za kluczowy moment
można więc przyjąć chwilę złożenia wniosku. Uznanie jednak, że decydujące znaczenie ma nie moment złożenia
wniosku, lecz chwila faktycznego odebrania przedmiotu z depozytu oznacza, iż nawet późniejsze złożenie
dokumentu przez wierzyciela wpływa na decyzję w przedmiocie wcześniej złożonego wniosku dłużnika.
W uzasadnieniu pytania prawnego stwierdzono, że przyjęcie poglądu wyrażonego przez Sąd I instancji oznaczałoby,
iż skutki czynności prawnej uzależnione zostałyby de facto od czasu rozpatrywania wniosku przez sąd. W przypadku
szybkiego rozpoznania wniosku dłużnika i faktycznego zwrotu przedmiotu świadczenia złożenie do depozytu uznano
by za niebyłe. Przeciągnięcie się w czasie rozpoznania tego wniosku powodowałoby również konieczność
rozpoznania wniosku wierzyciela, mimo że wniosek dłużnika wpłynął wcześniej. Sąd II instancji podkreślił, że
z zasady pewności prawa oraz równości wobec niego wynika nakaz, aby w sprawach jednego rodzaju przyjmować
jednolite reguły rozstrzygnięcia.

Stanowisko SN
Sąd Najwyższy w uchwale z 9.12.2021 r., III CZP 21/21,
uznał, że zwrot depozytu sądowego na żądanie
dłużnika następuje w razie braku wniosku wierzyciela o wydanie mu depozytu. Jeśli jednak przed lub
równocześnie ze złożeniem wniosku przez dłużnika wierzyciel także złoży do sądu żądanie wydania mu
depozytu, to zwrot tego depozytu dłużnikowi nie jest możliwy.
Uchwała SN z 9.12.2021 r., III CZP 21/21,

Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 21/21 stwierdził, że zwrot depozytu dłużnikowi jest możliwy tylko w przypadku braku wniosku wierzyciela o jego wydanie. Rozważano kwestię złożenia wniosków przez obie strony oraz wpływu tego na decyzję sądu w sprawie zwrotu depozytu.