Nowe zasady egzekucji wobec rolników

Od 10.1.2022 r. obowiązuje ustawa z 2.12.2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, przenosząca wyłączenia spod egzekucji skierowanej do osób prowadzących gospodarstwa rolne z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości do KPC. Zmiany te budzą wątpliwości natury konstytucyjnej, ponieważ ograniczenia w egzekucji powinny być ustanawiane tylko w ustawie, a nie na poziomie rozporządzenia. Na mocy nowych przepisów katalog wyłączeń spod egzekucji został rozszerzony, ale brakuje regulacji analogicznej do tej z poprzedniego stanu prawnego, co może skutkować negatywnymi konsekwencjami dla sektora rolniczego.

Tematyka: egzekucja, gospodarstwo rolne, zmiany prawne, Kodeks postępowania cywilnego, rolnictwo, sektor rolniczy, ustawodawca, postępowanie upadłościowe

Od 10.1.2022 r. obowiązuje ustawa z 2.12.2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, przenosząca wyłączenia spod egzekucji skierowanej do osób prowadzących gospodarstwa rolne z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości do KPC. Zmiany te budzą wątpliwości natury konstytucyjnej, ponieważ ograniczenia w egzekucji powinny być ustanawiane tylko w ustawie, a nie na poziomie rozporządzenia. Na mocy nowych przepisów katalog wyłączeń spod egzekucji został rozszerzony, ale brakuje regulacji analogicznej do tej z poprzedniego stanu prawnego, co może skutkować negatywnymi konsekwencjami dla sektora rolniczego.

Od 10.1.2022 r. obowiązuje ustawa z 2.12.2021 r. o zmianie o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 2289, dalej: ZmKPC21(2)). Jej celem było przeniesienie do KPC wyłączeń spod
egzekucji skierowanej do osób prowadzących gospodarstwa rolne, które dotychczas znajdowały się
w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, wydanym na podstawie art. 830 KPC.
Dotychczasowy stan prawny
Art. 830 KPC zawierał delegację do określenia w rozporządzeniu, jakie przedmioty należące do rolnika
prowadzącego gospodarstwo nie podlegają egzekucji. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 5.7.2017 r.
w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji
(Dz.U. z 2017 r. poz. 1385, dalej: WyłączEgzPrzRolR), w § 1 WyłączEgzPrzRolR zawierało szeroki katalog wyłączeń
spod egzekucji prowadzonej wobec rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne. Katalog ten obejmował m.in.
inwentarz żywy, rodziny pszczele, zwierzęta futerkowe, szereg maszyn rolniczych, a także różnego rodzaju budynki
gospodarcze i grunty rolne, niezbędne do hodowli zwierząt w proporcji uzależnionej od wielkości stada
podstawowego i niezbędnej nadwyżki inwentarza. Generalnie, katalog wyłączeń spod egzekucji był na tyle szeroki,
że obejmował on w zasadzie wszystko, z czego może składać się typowe gospodarstwo rolne. Niemniej, zgodnie z §
5 WyłączEgzPrzRolR, jego przepisy nie znajdowały zastosowania wówczas, gdy egzekucję skierowano do
wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego prowadzonego przez egzekwowanego
dłużnika.
Uregulowanie tak daleko idących ograniczeń w egzekucji wobec osób prowadzących gospodarstwo rolne na
poziomie rozporządzenia budziło wątpliwości natury konstytucyjnej. Zgodnie bowiem z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP,
ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie.
Wyłączenia spod egzekucji, będącej postępowaniem, w toku którego dochodzi się zaspokojenia swoich
wierzytelności, czyli ochrony praw majątkowych gwarantowanych w art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, powinny w związku
z tym podlegać regulacji na poziomie ustawowym.
Zmiany
Na mocy ZmKPC21(2) cała materia regulowana WyłączEgzPrzRolR została przeniesiona do KPC i obecnie zawarta
jest w art. 8291 – 8294 KPC. WyłączEgzPrzRolR zostało z kolei uchylone. Zachowany został ten sam, szeroki katalog
wyłączeń spod egzekucji (art. 8291 KPC). Pozostawiono możliwość rozszerzenia tych wyłączeń także na nadwyżkę
inwentarza żywego ponad stado podstawowe oraz przedmioty, o których mowa w art. 8291 pkt 6, 8, 9, 11–13 i 15
KPC, ponad ilości wymienione w tych przepisach, jeżeli komornik, po zasięgnięciu opinii izby rolniczej właściwej ze
względu na położenie gospodarstwa rolnego dłużnika, uzna je za niezbędne do prowadzenia tego gospodarstwa (art.
8292 § 1 KPC; w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego, wydłużono – z 14 do 21 dni – termin na wydanie
wskazanej opinii przez izbę rolniczą). Podobnie jak poprzednio, zakres ochrony gospodarstwa rolnego przed
egzekucją podlega pewnemu ograniczeniu w sprawach o egzekucję alimentów lub renty mającej charakter
alimentów, jak również w sprawach o egzekucję należności powstałych w związku z pracą zarobkową, wykonywaną
w gospodarstwie rolnym dłużnika – w tych wypadkach nie stosuje się przepisów art. 8291 pkt 1, 3–5 i 14 KPC oraz
art. 8292 KPC, chyba że egzekucja dotyczy świadczeń zaległych za okres dłuższy niż 6 miesięcy. Natomiast
w porównaniu do dotychczasowego stanu prawnego, w KPC nie zawarto regulacji analogicznej do tej z § 5
Rozporządzenia. W konsekwencji, wyłączenia spod egzekucji, określone w art. 8291 KPC, obowiązują nawet
wówczas, gdy egzekucja zostanie skierowana do wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa
rolnego prowadzonego przez dłużnika.
Ocena zmian
Zmiany wprowadzone na mocy ZmKPC21(2) należy ocenić negatywnie, a przyczyna takiego stanu rzeczy tkwi
w rezygnacji ustawodawcy z zamieszczenia w KPC przepisu, który odpowiadałby § 5 WyłączEgzPrzRolR.
Konsekwencją przyjęcia przez ustawodawcę takiego kierunku zmian legislacyjnych w praktyce jest zablokowanie
możliwości prowadzenia egzekucji z majątku tworzącego gospodarstwo rolne, co niewątpliwie nie jest zjawiskiem
pożądanym.
Brak możliwości prowadzenia egzekucji z gospodarstwa rolnego w praktyce obróci się przeciwko całemu sektorowi
rolnemu. Osoby zajmujące się wyłącznie prowadzeniem gospodarstw rolnych zostaną pozbawione finansowania.
Banki nie będą bowiem skore do udzielania rolnikom finansowania, skoro ich wierzytelności, wynikające
z udzielonego finansowania, zostaną pozbawione ochrony egzekucyjnej. Bezużyteczne będą także zabezpieczenia
wierzytelności bankowych, ustanowione na aktywach tworzących gospodarstwo rolne, w szczególności hipoteki bądź



zastawy rejestrowe – dwa najpopularniejsze rodzaje zabezpieczeń (znowelizowane przepisy KPC nie przyznają
przywilejów egzekucyjnych wierzycielom, którzy posiadają zabezpieczenia rzeczowe na aktywach wskazanych w art.
8291 KPC).
Zmiany nie pozostaną obojętne również dla przebiegu potencjalnych postępowań upadłościowych rolników –
w zakresie, w jakim postępowania te są dopuszczalne (art. 6 pkt 5 PrUpad, art. 491 1 PrUpad). Wszak zgodnie z art.
63 ust. 1 pkt 1 PrUpad, mienie wyłączone od egzekucji według przepisów KPC nie wchodzi w skład masy upadłości.
Aktualnie mieniem takim jest m.in. mienie wymienione w art. 8291 KPC.
Jak zatem widać, ZmKPC21(2) wprowadziła zmiany wkraczające w różne obszary życia gospodarczego. Nie są to
zmiany pozytywne. Ustawodawca na szczęście dostrzegł związane z tym problemy. Przedmiotem prac legislacyjnych
jest senacki projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o restrukturyzacji
zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwa rolne (druk numer 1938), mocą którego do KPC dodany zostanie
art. 8295 KPC. Przepis ten będzie odpowiednikiem § 5 Rozporządzenia. Jego uchwalenie (wg stanu na dzień
oddania niniejszego opracowania do publikacji, rzeczony projekt został uchwalony przez Sejm i oczekuje na
rozpoznanie przez Senat) powinno rozwiązać problemy wynikające z uchwalenia ZmKPC21(2).







Zmiany wprowadzone przez ZmKPC21(2) mogą prowadzić do blokady egzekucji z majątku gospodarstw rolnych, co zagraża finansowaniu rolnictwa i bezpieczeństwu wierzytelności bankowych. Ponadto, zmiany te mogą mieć wpływ na postępowania upadłościowe rolników. Ustawodawca rozważa wprowadzenie dodatkowych zmian w KPC, które mają na celu rozwiązanie problemów wynikających z obowiązujących przepisów.