Zmiany w Kodeksie cywilnym i w Kodeksie postępowania cywilnego w 2022 r.

Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 2459). Ustawa wprowadza istotne zmiany m.in. w zakresie przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia, wymagania aktu notarialnego dla gruntów rolnych w spółdzielniach produkcyjnych oraz odpowiedzialności pełnoletnich dzieci za długi rodziców z umowy najmu.

Tematyka: zmiany, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego, przedawnienie, akt notarialny, grunt rolny, spółdzielnia produkcyjna, instytucja wyzysku

Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz ustawy Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 2459). Ustawa zawiera między innymi zmiany w zakresie przerwania
i zawieszenia biegu przedawnienia, wymagania aktu notarialnego w przypadku gruntów rolnych, mających
wchodzić w skład rolniczej spółdzielni produkcyjnej, instytucji wyzysku, odpowiedzialności pełnoletnich
dzieci najemców za zobowiązania rodziców wynikające z tytułu umowy najmu.
• Zmiany dotyczą ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.; dalej: KC) i ustawy
z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805 ze zm.; dalej: KPC).
Zmiany dotyczące przerwania i zawieszenia terminu biegu przedawnienia
Ustawodawca zdecydował się na zmiany w przepisach art. 121, 123 i 124 KC związane z przerwaniem
i zawieszeniem biegu terminu przedawnienia. Aktualnie przyjmuje się, że do przerwania biegu terminu przedawnienia
dochodzi między innymi na skutek złożenia pierwszego wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, jako czynności
podjętej przed sądem bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia
roszczenia, jak i wszczęcia pierwszej mediacji pozasądowej. Sporne pozostaje jednak to, czy ten sam skutek
odnoszą także kolejne wezwania do próby ugodowej lub kolejne wszczęcie mediacji. Często bowiem wierzyciele
nadmiernie często składają wnioski o zawezwanie do próby ugodowej czy mediacji, jedynie w celu przerwania biegu
terminu przedawnienia. Jest to sprzeczne z istotą instytucji przedawniania, której celem jest przecież stabilizacja
stosunków prawnych. Poza tym postępowanie takie stoi w sprzeczności z istotą postępowania pojednawczego,
którego celem jest przecież zawarcie ugody. Często wierzyciel w ten sposób przedłuża sobie czas na dochodzenia
roszczenia oraz nie przesądza o istnieniu albo nieistnieniu zobowiązania dłużnika. Ze względu na tego typu
nadużycia wierzycieli, ustawodawca zdecydował się wprowadzić regulację ograniczającą wpływ złożenia wniosku
o zawezwanie do próby ugodowej bądź wszczęcie postępowania mediacyjnego, prowadzonego bez zaangażowania
sądu, na bieg terminu przedawnienia do jego zawieszenia, na czas trwania postępowania pojednawczego bądź
mediacyjnego. Dzięki temu termin przedawnienia ulega przedłużeniu o czas trwania przeszkody w dochodzeniu
roszczenia, a nie biegnie od początku.
Wymaganie aktu notarialnego w przypadku gruntów rolnych, mających wchodzić w skład rolniczej spółdzielni
produkcyjnej
Najnowsza nowelizacja przepisów KC obejmuje również przepisy art. 159 KC wyłączające wymaganie formy aktu
notarialnego w sytuacjach, w których grunty wniesione jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej mają stać się
współwłasnością dotychczasowych właścicieli. Przepisy te są aktualnie stosowane niezwykle rzadko, gdyż do takich
sytuacji niemal obecnie nie dochodzi. Dlatego też przepisy te zostają uchylone. Pozwoli to na zwiększenie pewności
obrotu prawnego nieruchomościami, który będzie odbywał się na zasadach ogólnych, w formie aktu notarialnego,
określonych w przepisie art. 158 KC.
Regulacja instytucji wyzysku
Dotychczas art. 388 KC, który reguluje instytucję wyzysku, dotyczył sytuacji, w których jedna ze stron umowy,
wykorzystując określone niekorzystne położenie drugiej strony, zastrzega dla siebie świadczenie rażąco
przewyższające świadczenie własne. Przepis ten dawał pokrzywdzonej stronie możliwość podjęcia czynności
mających na celu wyrównanie świadczeń lub unieważnienie umowy. W obrocie prawnym nastąpiły jednak
w ostatnich latach znaczące zmiany, które skutkują pojawieniem się nowych praktyk rynkowych prowadzących do
zawierania umów o skutkach analogicznych do wyzysku, ale nie mieszczących się w dotychczas stosowanym
zakresie tej instytucji. Chodzi o takie sytuacje jak:
• „proceder nakłaniania osób starszych, przy zastosowaniu technik marketingowych, do nabywania rzeczy
ruchomych codziennego użytku po zawyżonych cenach – stosowane techniki sprzedaży utrudniają rozważenie
oferty, co skutkuje zawarciem umowy sprzedaży pod wpływem sugestii, bez potrzebnego namysłu”;
• „problem umów o tzw. pożyczki chwilowe, udzielanych przez instytucje parabankowe klientom znajdującym się
w sytuacjach – przynajmniej w pewnym stopniu – przymusowych”;
• „proceder tzw. przewłaszczeń na zabezpieczenie – umów pożyczki, w których zabezpieczeniem niskiej kwotowo
pożyczki jest przeniesienie własności nieruchomości o wielokrotnie wyższej wartości”;

• „zjawisko zawierania umów franczyzy, które zastrzegają nieproporcjonalnie duże świadczenia od franczyzobiorców,
a które również bywają zawierane w sytuacji niepełnej wiedzy franczyzobiorcy o rzeczywistej wartości świadczeń
oferowanych w zamian przez franczyzodawcę”.
Ustawodawca dostrzegł, że w tego typu sytuacjach słabsza strona jest wykorzystywana przez silniejszego i często
nie jest w stanie korzystać z przysługujących jej środków ochrony prawnej lub środki te nie są wystarczające. Dlatego
też zdecydowano się na modyfikację instytucji wyzysku w kierunku poszerzenia możliwości jej stosowania pod
względem zakresu sytuacji objętych dyspozycją normy, zakresu uprawnień wyzyskanego, okresu możliwości ich
wykonywania i skutku upływu tego okresu. Nowelizacja uzupełnia art. 388 KC o przesłankę braku dostatecznego
rozeznania do katalogu przesłanek, których zaistnienie pozwala ocenić sytuację jako stanowiącą wyzysk
w rozumieniu prawa. Nowela KC przyznaje również stronie wyzyskanej prawo wyboru roszczenia pomiędzy
zmniejszeniem swojego świadczenia lub zwiększeniem świadczenia jej należnego a żądaniem unieważnienia
umowy. Ustawodawca zdecydował się także na wydłużenie terminu zawitego do skorzystania z powyższych
uprawnień – w przypadku żądań wynikających z umowy zawartej między przedsiębiorcami przedmiotowe żądania
będą wygasały po upływie trzech lat, zaś dla żądań wynikających z umowy zawartej z konsumentem – po upływie
sześciu lat. Ponadto, w sytuacji, gdy wartość świadczenia jednej ze stron przewyższa co najmniej dwukrotnie wartość
świadczenia wzajemnego, domniemywa się, że niewspółmierność świadczeń ma charakter rażący.
Znowelizowane w ten sposób przepisy będą miały zastosowanie do umów zawartych po wejściu w życie ustawy
nowelizującej.

Nowelizacja dotycząca Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza istotne zmiany w zakresie przerwania biegu przedawnienia, wymagań dotyczących aktu notarialnego dla gruntów rolnych oraz regulacji dotyczących instytucji wyzysku.