Pełnomocnik z urzędu musi wskazać od kogo żąda pokrycia kosztów

Wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie kosztów pomocy prawnej od Skarbu Państwa budzi pytanie o ewentualne żądanie zasądzenia tych kosztów od strony przeciwnej. Sąd Okręgowy w Toruniu zwrócił się do Sądu Najwyższego w tej sprawie, analizując podstawy prawne dotyczące wynagrodzenia adwokata z urzędu. Uzasadnienie postanowienia podkreśla istotę odpowiedzialności za wynik procesu oraz finansowania pomocy prawnej z urzędu.

Tematyka: pełnomocnik z urzędu, koszty pomocy prawnej, Skarb Państwa, rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego, wniosek o zasądzenie kosztów

Wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej nie zawiera implicite żądania zasądzenia kosztów procesu na rzecz reprezentowanej przez
niego wygrywającej strony od strony przeciwnej.
Pytanie prawne
Sąd Okręgowy w Toruniu zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie:
1. Czy wniosek pełnomocnika z urzędu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej stronie postępowania zawiera implicite żądanie zasądzenia tych kosztów od strony
przeciwnej przegrywającej sprawę, czy żądania takiego nie obejmuje? W przypadku pozytywnej odpowiedzi na
pierwsze pytanie:
2. Czy wynagrodzenie adwokata ustanowionego z urzędu, zasądzone na rzecz strony reprezentowanej przez tego
pełnomocnika od strony przeciwnej podlega ustaleniu na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800; dalej:
TAdwR), czy na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016 r. w sprawie
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu
(t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 18)?
W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że jedną z fundamentalnych zasad postępowania cywilnego jest
odpowiedzialność za wynik procesu, natomiast bezpłatna pomoc prawna ma charakter szczególny. Koszty pomocy
prawnej z urzędu, w razie wygrania sprawy przez podmiot korzystający z tej pomocy, ponosi przeciwnik procesowy.
Z art. 122 § 1 KPC wynika, że pełnomocnikowi przysługuje prawo ściągnięcia sumy należnej mu tytułem
wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na rzecz tej strony od przeciwnika. Natomiast koszty
pomocy udzielonej z urzędu, których nie pokrywa przeciwnik strony korzystającej z tej pomocy, ani ona sama, ponosi
Skarb Państwa, który jest zobowiązany świadczyć je bezpośrednio pełnomocnikowi na jego wniosek.
Jedno ze stanowisk prezentowanych w orzecznictwie opiera się na założeniu, że w razie przegranej strona
postępowania powinna liczyć się z obowiązkiem poniesienia kosztów poniesionych przez stronę przeciwną lub
nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej jej przez pełnomocnika z urzędu. Podkreśla się też, że należy
uwzględnić usprawiedliwiony interes pełnomocnika z urzędu. W rezultacie przyjmuje się, że wykładnia zgłoszonego
przez niego żądania co do przyznania kosztów powinna być dokonywana z uwzględnieniem celu złożonego w tym
zakresie oświadczenia, czyli zasądzenia na jego rzecz należnego wynagrodzenia.
Drugi pogląd kładzie nacisk na fakt, że sąd orzeka o kosztach postępowania tylko na właściwy wniosek strony
reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Należy zauważyć, że inne podmioty są
zobowiązanym i uprawnionym do zwrotu kosztów, obejmujących także koszty pomocy prawnej z urzędu, w razie gdy
obowiązek ich poniesienia spoczywa na przeciwniku strony zastępowanej przez pełnomocnika z urzędu, a inne,
kiedy nie ma podmiotu zobowiązanego do pokrycia tych kosztów i obciążają one Skarb Państwa, który powinien je
świadczyć bezpośrednio uprawnionemu pełnomocnikowi. Przyjmuje się, że wniosek o zwrot kosztów pomocy
prawnej z urzędu powinien uwzględniać te niuanse i konkretyzować zarówno zobowiązanego, jak i uprawnionego,
szczególnie z uwagi na fakt, że jest on formułowany przez profesjonalistę (zob. postanowienie SN z 11.1.2019 r., II
CSK 379/18,
; postanowienie SN z 9.11.2017 r., I CZ 94/17,
; postanowienie SN z 18.9.2017 r., V CSK
677/16,
).
Sąd przedstawiając pytanie drugie – uzasadnił rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych. Prezentowane są
trzy linie orzecznicze: sądy orzekają na podstawie przepisów dotyczących pełnomocników z wyboru, inne ustalają
wynagrodzenie na podstawie rozporządzeń dotyczących kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, a część sądów
korzysta z obu rozporządzeń w przypadku częściowej wygranej strony reprezentowanej przez pełnomocnika
z urzędu i zastosowaniu art. 100 KPC.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że zgodnie z art. 98 § 1 i 3 KPC strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić
przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Do niezbędnych
kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki
opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez
sąd osobistego stawiennictwa strony. Jeśli pełnomocnik z urzędu reprezentuje stronę wygraną, koszty pomocy
prawnej z urzędu ponosi przeciwnik procesowy, a jeśli reprezentowana przez niego strona przegrywa –

Skarb Państwa. Ponieważ żądanie zwrotu tych kosztów jest wnoszone przez profesjonalnego pełnomocnika,
musi ono być sformułowane precyzyjnie. Oznacza to, że sam wniosek o zasądzenie na rzecz pełnomocnika
od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej nie zawiera domyślnie żądania zasądzenia
kosztów procesu na rzecz reprezentowanej przez niego strony, jako wygrywającej, od strony przeciwnej.
Jednocześnie SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uchwała SN z 7.10.2021 r., III CZP 51/20,

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że koszty pomocy prawnej z urzędu ponosi Skarb Państwa w przypadku przegranej strony reprezentowanej przez pełnomocnika z urzędu. Precyzyjne sformułowanie wniosku o zasądzenie kosztów jest kluczowe w kontekście zwrotu tych kosztów. Uchwała SN z 7.10.2021 r. podkreśliła istotę tego zagadnienia, nie podejmując jednak decyzji w innych kwestiach.