Zmiana stanu prawnego uniemożliwia wydanie uchwały

Sąd Najwyższy nie podejmie uchwały, jeśli po przedstawieniu mu zagadnienia prawnego, nastąpiła zmiana stanu prawnego, która ma wpływ na treść zadanego pytania. W konsekwencji, Sąd II instancji jest zobowiązany do dokonania wykładni nowych regulacji i oceny ich znaczenia dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego.

Tematyka: Sąd Najwyższy, zmiana stanu prawnego, uchwała, pytanie prawne, postępowanie zabezpieczające, skład sądu, zażalenie, rozpoznanie, KPC, Regulamin urzędowania sądów powszechnych

Sąd Najwyższy nie podejmie uchwały, jeśli po przedstawieniu mu zagadnienia prawnego, nastąpiła zmiana
stanu prawnego, która ma wpływ na treść zadanego pytania.
Pytanie prawne
Sąd Okręgowy w W. w sprawie o rozwód uwzględnił wniosek powódki o zabezpieczenie zaspokojenia potrzeb
rodziny. Pozwany, pomimo tego, że nie złożył wniosku o doręczenie uzasadnienia tego postanowienia, wniósł
zażalenie do innego składu sądu I instancji. SO w W. uznał, że w sprawie istnieje zagadnienie wymagające
rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy i przedstawił mu pytanie prawne:
1. Czy postanowienie o odrzuceniu zażalenia przysługującego do innego składu sądu I instancji niedopuszczalnego
z mocy ustawy winno nastąpić w składzie jednego sędziego, czy w składzie trzech sędziów?
2. W przypadku udzielenia odpowiedzi, że postanowienie to winno być wydane w składzie jednego sędziego, to czy
postanowienie to wydaje przewodniczący wydziału czy przewodniczący składu orzekającego wyznaczonego za
pośrednictwem Systemu Losowego Przydziału Spraw na podstawie przepisów Działu III Rozdziału 1 Oddziału 1
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 18.6.2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (t.j. Dz.U.
z 2021 r. poz. 2046; dalej: RegSądR)?
Wątpliwość Sądu wynika ze sformułowania zawartego w treści art. 397 § 1 KPC w brzmieniu nadanym ustawą
z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz.
1469; dalej: ZmKPC19). W świetle literalnej wykładni art. 397 § 1 KPC odrzucenie zażalenia powinno następować
każdorazowo w składzie trzyosobowym jako innym składzie sądu I instancji. Sąd wskazał jednak na systematykę
KPC oraz względy celowościowe, które na tle pojęcia „rozpoznania” środka odwoławczego uzasadniają rozróżnienie
etapu kontroli formalnej oraz etapu merytorycznego orzekania o tym środku. W rezultacie można przyjąć, że
wyrażona w art. 397 § 1 KPC zasada składu trzyosobowego jako reguła składu sądu do rozpoznania zażalenia
powinna być stosowana wyłącznie do merytorycznego rozpoznania środka zaskarżenia, a nie sytuacji, w której
zachodzi podstawa do odrzucenia środka zaskarżenia.
Zmiana przepisów
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały wyjaśniając, że jest to niedopuszczalne z uwagi na zmianę stanu
prawnego już po przedstawieniu SN zagadnienia budzącego wątpliwości. To Sąd II instancji powinien
w pierwszej kolejności dokonać wykładni nowych regulacji i oceny ich znaczenia dla rozstrzygnięcia
przedstawionego zagadnienia prawnego. Podjęcie uchwały w takich okolicznościach stanowiłoby narzucenie
sądowi II instancji określonej wykładni nowych przepisów, co do których sąd ten nie wyraził żadnego
stanowiska. A w konsekwencji prowadziłoby do nieuzasadnionego rozszerzenia wyjątku jaki instytucja pytań
prawnych stanowi w odniesieniu do zasady podlegania sędziów tylko Konstytucji i ustawom.
SN wskazał, że po wydaniu przez SO w W. postanowienia, w związku z pandemią 3.7.2021 r. zmieniono treść art.
15zzs1 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem
i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r.
poz. 1842; dalej: KoronawirusU). Zgodnie z art. 15zzs1 pkt 4 KoronawirusU w okresie obowiązywania stanu
zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania
ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów KPC, w I i II instancji sąd rozpoznaje sprawy
w składzie jednego sędziego; prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli
uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. Przepis ten stosuje
się, również do postępowań wszczętych i niezakończonych przed 3.7.2021 r. Sprawy, które przed 3.7.2021 r. sąd
rozpoznawał w składzie innym niż jednego sędziego, w dalszym ciągu prowadzone są przez tego sędziego, któremu
sprawa została przydzielona jako referentowi, do zakończenia sprawy w danej instancji. Zmiana stanu prawnego
wymaga więc wykładni tych przepisów i ustalenia, czy mają one zastosowanie także do postępowania zażaleniowego
toczącego się przed SO w W.
Zmianie uległ także stan prawny na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7.9.2020 r. zmieniającego
rozporządzenie – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1640) w ten sposób, że
dodano § 81a RegSądR. Na podstawie tej regulacji w przypadku zażalenia podlegającego rozpoznaniu na podstawie
art. 3941a § 1 KPC czynności w postępowaniu odwoławczym wykonuje referent sprawy, w której wydano zaskarżone
orzeczenie, a wyznaczenie składu do rozpoznania zażalenia następuje po wykonaniu tych czynności. Zmieniony stan
prawny ma bezpośrednie znaczenie dla rozstrzygnięcia drugiego zagadnienia prawnego.

Odrzucenie zażalenia w przedmiocie zabezpieczenia – skład sądu
SN wskazał, że Sąd przedstawiający zagadnienia prawne nie dostrzegł, iż wniosek przedmiocie
zabezpieczenia potrzeb rodziny zgłoszony w toku postępowania o rozwód jest rozstrzygany według
przepisów o postępowaniu zabezpieczającym. Oznacza to, że skład orzekający jest wyznaczany zgodnie
z art. 741 § 2 KPC. Już po przedstawieniu zagadnień prawnych Sąd Najwyższy podjął w innej sprawie
uchwałę, w której stwierdził, że z ażalenie na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia
odrzuca sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, w składzie trzech sędziów (zob. uchwała SN z 1.7.2021 r.,
III CZP 36/20,
). W jej uzasadnieniu podkreślono, że przyczyny odrzucenia zażalenia nie ograniczają się do
zagadnień o stricte formalnym charakterze, dlatego o tym, czy zażalenie podlega odrzuceniu, nie da się także orzec
z góry w chwili jego złożenia.
Poza tym sąd kontroluje dopuszczalność zażalenia nie tylko we wstępnej fazie jego rozpoznawania, lecz jest
obowiązany je odrzucić bez względu na to, kiedy ujawniły się powody jego niedopuszczalności. Konieczność
przekazywania sprawy do składu jednoosobowego po to tylko, by zażalenie zostało odrzucone w tym składzie, nie
służyłaby sprawności i szybkości postępowania zażaleniowego, której zwiększenie stanowiło jeden z celów
ZmKPC19. SN zwrócił również uwagę na zasadę niezmienności składu kolegialnego od chwili jego wyłonienia
w drodze losowania (zob. uchwała SN z 5.12.2019 r., III UZP 10/19,
). Dlatego kompleksowa oceny zażalenia,
zarówno w aspekcie jego dopuszczalności i zasadności, należy do tego samego 3-osobowego składu sądu, co służy
wzmocnieniu zaufania do przyjętej konstrukcji ustawowej, osłabiając konsekwencje braku dewolutywności.
W przypadku gdy zażalenie odrzuca sąd II instancji, orzekanie w składzie kolegialnym pozwala uniknąć sytuacji,
w której zażalenie podlegałoby odrzuceniu przez sąd w składzie jednego sędziego bez możliwości dalszej kontroli.
Należy bowiem pamiętać, że zażalenie przysługuje jedynie na postanowienie o odrzuceniu zażalenia wydane przez
sąd I instancji (art. 3941a § 1 pkt 12 KPC).
Postanowienie SN z 20.8.2021 r., III CZP 40/20,

SN wskazał, że odrzucenie zażalenia w przedmiocie zabezpieczenia powinno być rozpatrywane przez skład trzyosobowy sądu I instancji, co zapewnia kompleksową ocenę zarówno dopuszczalności, jak i zasadności zażalenia. Wprowadzone zmiany prawa wymagają szczegółowej analizy i wykładni.