Kto poniesie opłatę stosunkową: dłużnik czy wierzyciel?

Jeśli postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone z inicjatywy wierzyciela przed 1.1.2019 r., a następnie komornik po tym dniu stwierdził umorzenie z mocy prawa, to opłata stosunkowa obciąża dłużnika. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie dotyczące kosztów postępowania egzekucyjnego w kontekście zmiany przepisów. Zasadnicza kwestia dotyczyła zastosowania art. 29 ustawy o kosztach komorniczych w sytuacji umorzenia postępowania na skutek bezczynności wierzyciela. Sąd wyjaśnił, że wprowadzone zmiany miały na celu eliminację nadużyć ze strony wierzycieli, a interpretacja przepisów intertemporalnych powinna respektować zasadę fair play.

Tematyka: postępowanie egzekucyjne, opłata stosunkowa, art. 823 KPC, art. 29 KosztKomU, art. 49 ust 2 KomSEgzU, zmiana przepisów, koszty postępowania egzekucyjnego, zasada fair play, Sąd Najwyższy, interpretacja prawa, umorzenie postępowania

Jeśli postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone z inicjatywy wierzyciela przed 1.1.2019 r., a następnie
komornik po tym dniu stwierdził umorzenie z mocy prawa, to opłata stosunkowa obciąża dłużnika.
Pytanie prawne
Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie
prawne:
Czy w sytuacji złożenia wniosku o zawieszenie postępowania egzekucyjnego przez wierzyciela przed
31.12.2018 r. i wydania przez komornika sądowego postanowienia o umorzeniu postępowania egzekucyjnego
na podstawie art. 823 KPC po 31.12.2018 r. do rozstrzygnięcia w zakresie kosztów postępowania
egzekucyjnego znajdzie zastosowanie przepis art. 29 ustawy z 28.2.2018 r. o kosztach komorniczych (t.j.
Dz.U. z 2021 r. poz. 210; dalej: KosztKomU) czy też przepis art. 49 ust 2 ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1309; dalej: KomSEgzU)?

Zgodnie z art. 823 KPC, postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy samego prawa, jeżeli wierzyciel w ciągu roku
nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego
postępowania. Termin ten biegnie od dnia dokonania ostatniej czynności egzekucyjnej, a w razie zawieszenia
postępowania – od ustania przyczyny zawieszenia. W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że na gruncie
poprzednio obowiązujących przepisów w razie umorzenia postępowania na skutek bezczynność wierzyciela to
dłużnik był obciążany opłatą stosunkową w wysokości 5% wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania –
art. 49 ust 2 KomSEgzU. Aktualnie ustawodawca zdecydował się na zobowiązanie wierzyciela do uiszczenia tej
opłaty – art. 29 KosztKomU. Sąd wyjaśnił, że wprowadzona zmiana miała na celu wyeliminowanie negatywnej
praktyki wierzycieli polegającej na szykanowaniu dłużników przez wielokrotne wszczynanie postępowań na
podstawie tego samego tytułu wykonawczego, bez obowiązku ponoszenia jakichkolwiek kosztów. Na mocy art. 52
ust. 1 KosztKomU do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy
stosuje się przepisy dotychczasowe. Jednak art. 52 ust. 1 KosztKomU przewiduje wyjątek, bowiem do postępowań,
o których mowa w art. 52 ust. 1, przepisy art. 29 i art. 30 KosztKomU stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy.
Pierwsza z możliwych wykładni opiera się na założeniu, że brak wzmianki w art. 29 KosztKomU o umorzeniu
postępowania wobec bezczynności wierzyciela, gdy ze względu na chwilę jego wszczęcia ma jeszcze zastosowanie
art. 823 KPC, jest jedynie skutkiem przeoczenia ustawodawcy. Dlatego lukę w regulacji intertemporalnej należy
uzupełnić w drodze analogii także w przypadku stwierdzenia przez komornika umorzenia postępowania z mocy
prawa na podstawie art. 823 KPC. Wykładnia ta jest uzasadniana tym, że różnicowanie sytuacji prawnej wierzycieli
dopuszczających się bezczynności w postępowaniu egzekucyjnym, w zależności od chwili wszczęcia postępowania
egzekucyjnego, narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa.
Pogląd przeciwny wyklucza możliwość stosowania art. 29 ust. 1 KosztKomU w razie umorzenia postępowania na
podstawie art. 823 KPC, przede wszystkim z uwagi na wykładnię językową. Wskazuje się też, że sposób
oddziaływania nowej ustawy na sprawy będące w toku w chwili jej wejścia w życie może być ukształtowany na różne
sposoby. Art. 52 ust. 1 KosztKomU wprowadza zasadę kontynuacji, czyli prowadzenia postępowania według
przepisów obowiązujących w okresie, w którym zostało wszczęte. Natomiast art. 52 ust. 2 KosztKomU jest wyjątkiem
wprowadzającym zasadę aktualizacji, której konsekwencją jest poddawanie czynności procesowej prawu formalnemu
obowiązującemu w chwili jej dokonywania. Wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco a zasada niedziałania
prawa wstecz jest jedną z podstawowych zasad prawnych, która powinna być uwzględniana w procesie wykładni.
W ocenie Sądu przedstawiającego pytanie prawne, przy rozstrzygnięciu tego zagadnienia należy też rozważyć, czy
stosowanie w drodze analogii tak istotnej zmiany w zakresie podmiotu zobowiązanego do poniesienia kosztów
postępowania egzekucyjnego nie narusza zasady uczciwości. Może się bowiem okazać, że czynnikiem decydującym
o reżimie prawnym, a tym samym o sytuacji finansowej stron, mogą być okoliczności niezależne i niezawinione przez
wierzyciela, który został obciążony opłatą.
SN – obowiązuje zasada kontynuacji
Sąd Najwyższy uznał, że do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania egzekucyjnego zawieszonego na
skutek wniosku wierzyciela przed 31.12.2018 r., którego umorzenie z mocy prawa zostało stwierdzone przez
komornika sądowego postanowieniem wydanym po 31.12.2018 r., ma zastosowanie art. 49 ust. 2 KomSEgzU.
Jeśli ustawodawca decyduje się na tak zasadniczą zmianę zasad rozstrzygania o kosztach postępowania

egzekucyjnego to w procesie wykładni stosowania prawa intertemporalnego powinno się w pełni respektować zasadę
fair play Wprowadzona nowelizacją i bezpośrednio stosowana zmiana jest niekorzystna dla wierzycieli – zmniejsza
standard ochrony ich praw i ingeruje w prawa majątkowe stron postępowania egzekucyjnego, które w sposób
dostateczny zostały ukształtowane pod rządem KomSEgzU (zob. uchwała SN z 27.2.2020 r., III CZP 62/19,
).
W orzecznictwie TK wskazuje się, że tworzenie norm retroaktywnych w dziedzinie prawa daninowego jest
zdecydowanie niewskazane, co również należy uwzględnić, jako istotną dyrektywę interpretacyjną przy wykładni art.
52 ust. 2 KosztKomU (zob. wyrok TK z 15.3.1995 r., K 1/95,
). W ocenie SN, racjonalizacja zasad ponoszenia
kosztów komorniczych i eliminacja nadużyć jest pożądana, jednak interpretacja regulacji intertemporalnych
dotyczących ich przyjęcia nie może abstrahować od zastanych stosunków prawnych.
Uchwała SN z 7.10.2021 r., III CZP 52/20,

Sąd Najwyższy uznał, że w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na skutek wniosku wierzyciela przed 31.12.2018 r. i stwierdzenia tego po 31.12.2018 r. zastosowanie ma art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Wskazano, że zmiany w zasadach rozstrzygania o kosztach postępowania egzekucyjnego powinny być interpretowane z poszanowaniem zasad prawa i mają zapobiegać nadużyciom.