Zgodny rozwód przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego

Tematyka: rozwód, decyzja administracyjna, kierownik urzędu stanu cywilnego, postępowanie administracyjne, kodeks rodzinny, zmiany legislacyjne, tryb odwoławczy, procedura rozwodowa, porozumienie małżonków

Zamiast wyroku sądu okręgowego w sprawie orzekającej rozwód – decyzja administracyjna wydawana przez
kierownika urzędu stanu cywilnego – kierunek zmian w powyższym kształcie stanowi istotę przedstawionego
przez posłów Lewicy projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych
innych ustaw, który wpłynął do Sejmu 30.11.2020 r. Scedowanie części spraw niespornych między
małżonkami na drogę postępowania administracyjnego miałoby przyczynić się do odciążenia sądów
powszechnych i orzekających w nich sędziów od spraw bagatelnych. Zgodne oświadczenia woli małżonków
składane na urzędowym formularzu pozwoliłby ponadto na przyspieszenie procesu rozwiązania małżeństwa,
ograniczając ich nakłady sił oraz środków.
• Zgodnie z przedstawionym uzasadnieniem do projektu, rokrocznie do polskich sądów wpływa około 90
tysięcy spraw o rozwód (stanowiąc ok. 0,5% ogólnego wpływu wszystkich spraw do sądów powszechnych
i około 7% spraw rodzinnych i nieletnich załatwianych przez te sądy), z czego w ponad 70% przypadkach
strony wnoszą, by sąd nie orzekał o winie rozkładu pożycia małżeńskiego, a tylko w 5 % od ogłoszonych
wyroków składane są apelacje.
• Projekt inspirowanymi rozwiązaniami prawnymi obowiązującymi w innych porządkach europejskich,
w szczególności prawie estońskim czy portugalskim, w którym sprawy o rozwód załatwiane są w trybie
administracji publicznej, miałby na stałe zakorzenić się również w polskim systemie – wejście w życie
postulowanych regulacji miałoby się odbyć wraz z upływem 6 miesięcy od dnia ogłoszenia uchwalonej
ustawy.
Uproszczona procedura za zgodną wolą małżonków
Przeniesienie spraw rozwodowych z cywilnej drogi procesowej na procedurę administracyjną miałoby być możliwe
pod warunkiem, że małżonkowie byliby zgodni co do woli rozwiązania małżeństwa oraz nie posiadali wspólnych,
małoletnich dzieci. Te zaś z par, które doczekały się potomstwa również mogłyby skorzystać z uproszczonego trybu
rozwodowego, o ile jednak przedłożyłyby porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, utrzymywaniu
kontaktów z dzieckiem po rozwodzie oraz wysokości, w jakiej każdy z małżonków byłby obowiązany do ponoszenia
kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Porozumienie to musiałoby zostać pozytywnie zaopiniowane przez
publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w myśl ustawy z 14.12.2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021
r. poz. 1082 ze zm.). Dokumenty wszczynające procedurę należałoby w następnej kolejności złożyć do urzędu stanu
cywilnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub miejsce pobytu jednego z małżonków, na podstawie
to których, kierownik urzędu, bez konieczności badania, czy pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład
pożycia zgodnie z art. 56 § 1 ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359)
orzekłby rozwód w drodze decyzji administracyjnej. Kierownik zobligowany byłby jednocześnie do zatwierdzenia
przedstawionego porozumienia oraz do jego wykonania.
W drodze decyzji administracyjnej – nie tylko orzeczenie rozwodu
Małżonkowie, jeśli nie byliby sprzeczni co do podziału lub sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania, mogliby
uzyskać sposobność uzyskania rozstrzygnięcia także co do tych aspektów. Wystarczyłoby przedłożenie zgodnych
porozumień – co do sposobu korzystania z zajmowanego wspólnie mieszkania przez czas wspólnego w nim
zamieszkiwania bądź porozumienia o podziale wspólnego mieszkania, czy też o przyznaniu mieszkania jednemu
z małżonków wraz ze zgodą drugiego małżonka na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego
i pomieszczenia zastępczego. Ucieleśnienie w formie pisemnej takich uzgodnień małżonków pozwoliłoby na ich
zatwierdzenie przez kierownika urzędu stanu cywilnego w decyzji orzekającej rozwód. Kierownik zobowiązałby się do
ich wykonania, o ile byłyby zgodne z zasadami współżycia społecznego. Gdyby z określonych przyczyn kwestie
będące przedmiotem porozumień nie zostały uwzględnione w decyzji, każdy z małżonków po uprawomocnieniu się
decyzji, mógłby wystąpić z powództwem do sądu powszechnego i zażądać stosownego rozstrzygnięcia.
Szczególny tryb administracyjny
W nowej formule, do rozwiązania małżeństwa zastosowanie miałyby wprost przepisy ustawy z 14.6.1960 r. Kodeks
postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.; dalej: KPA), choć z pewnymi modyfikacjami
wynikającymi z materialnoprawnej specyfiki spraw o rozwód. Stronami postępowania byliby jedynie małżonkowie,
wyłączony byłby udział organizacji społecznej jako podmiotu na prawach strony oraz możliwość zawarcia ugody
administracyjnej. Kierownicy urzędu stanu cywilnego byliby w obowiązku przesłuchać strony przed wydaniem decyzji
oraz sporządzić uzasadnienie. Decyzja nie mogłaby zostać wzruszona w trybach nadzwyczajnych, włączone
zostałyby jednak szczególne przesłanki umorzenia postępowania. Mając jednocześnie na względzie ekonomikę

procesu, jego prostotę i konieczność szybkiej finalizacji – w sprawach nie odbywałyby się rozprawy, a oświadczenia
i porozumienia sporządzane byłyby na urzędowych formularzach.
Przesłanki umorzenia postępowania
Nie każda jednak sprawa poddana pod jurysdykcję kierownika urzędu stanu cywilnego będzie mogła skończyć się
pozytywnym zwieńczeniem. Kierownik, przed wydaniem decyzji, według obecnie nadanego wektora zmian
legislacyjnych, miałby zostać zobowiązany do przesłuchania stron – jeśli więc w ich toku stwierdziłby, że orzeczenie
rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, winien byłby umorzyć postępowanie oraz przekazać
sprawę do rozpoznania właściwemu sądowi w postępowaniu w sprawach małżeńskich zgodnie z działem I tytułem
VII ustawy z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; dalej: KPC). Umorzenie
procedury byłoby również konieczne w sytuacji, gdy jedno z małżonków cofnęłoby oświadczenie o woli rozwiązania
małżeństwa przez rozwód, zażądało orzeczenia rozwodu lub separacji przez sąd, a także, jeżeli przed sądem
toczyłoby się między małżonkami postępowanie w tej samej sprawie (jeśli zaś prowadzone byłoby już przed
złożeniem przez małżonków dokumentów w urzędzie – kierownik musiałby odmówić wszczęcia takiego
postępowania administracyjnego).
Tryb odwoławczy
Postępowanie w sprawie o rozwód, które miałoby miejsce przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, byłoby
w założeniu jednoinstancyjne. Od decyzji administracyjnej, formalnie przypieczętowującej rozwiązanie węzła
małżeńskiego, każda ze stron mogłaby się odwołać do sądu powszechnego w terminie miesiąca od dnia jej
doręczenia. Wniesienie odwołania skutkowałoby przeniesieniem właściwości – sąd cywilny po rozpoznaniu sprawy
mógłby środek zaskarżenia oddalić albo zmienić decyzję tj. rozstrzygnąć merytorycznie zgodnie z przepisami KPC
dotyczącymi postępowania w sprawach małżeńskich. Postępowanie zakończone decyzją orzekającą rozwód
wznawiane byłoby tylko w przypadku określonym w art. 145 § 1 pkt 1 KPA, chyba że jedno z małżonków zawarło już
małżeństwo. Co więcej, jeśli wymagałoby tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy byłby władny zmienić orzeczenie
o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź
unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym pochodzenie dziecka, albo w zatwierdzonym decyzją porozumieniu.

Postępowanie w sprawie o rozwód, które miałoby miejsce przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, byłoby w założeniu jednoinstancyjne. Od decyzji administracyjnej, formalnie przypieczętowującej rozwiązanie węzła małżeńskiego, każda ze stron mogłaby się odwołać do sądu powszechnego w terminie miesiąca od dnia jej doręczenia. Wniesienie odwołania skutkowałoby przeniesieniem właściwości – sąd cywilny po rozpoznaniu sprawy mógłby środek zaskarżenia oddalić albo zmienić decyzję tj. rozstrzygnąć merytorycznie zgodnie z przepisami KPC dotyczącymi postępowania w sprawach małżeńskich.