Stwierdzenie braku jurysdykcji w sprawach spadkowych

Publikacja omawia kwestię stwierdzenia braku jurysdykcji w sprawach spadkowych przez sądy państw członkowskich UE. Przedstawiono analizę orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz interpretację przepisów rozporządzenia 650/2012/UE dotyczących jurysdykcji sądów w sprawach spadkowych, szczególnie art. 6 lit. a i art. 7 lit. a. Zwrócono uwagę na konsekwencje stwierdzenia braku jurysdykcji oraz zasady wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych.

Tematyka: jurysdykcja, spadkowe, sądy państw członkowskich, rozporządzenie 650/2012/UE, TSUE, stwierdzenie braku jurysdykcji, wzajemne uznawanie orzeczeń

Publikacja omawia kwestię stwierdzenia braku jurysdykcji w sprawach spadkowych przez sądy państw członkowskich UE. Przedstawiono analizę orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz interpretację przepisów rozporządzenia 650/2012/UE dotyczących jurysdykcji sądów w sprawach spadkowych, szczególnie art. 6 lit. a i art. 7 lit. a. Zwrócono uwagę na konsekwencje stwierdzenia braku jurysdykcji oraz zasady wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych.

Sądy państwa członkowskiego, którego prawo wybrał zmarły, mają jurysdykcję do orzekania w sprawie
spadkowej, jeżeli sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, stwierdził brak swojej jurysdykcji w tej samej
sprawie. Orzeczenie w którym sąd stwierdza brak własnej jurysdykcji, wiąże sądy innych państw
członkowskich i nie może być kontrolowane przez ten drugi sąd w zakresie spełnienia przesłanek
określonych w art. 6 lit. a, art. 7 lit. a oraz art. 39 rozporządzenia 650/2012/UE.
Stan faktyczny
Po śmierci męża, obywatela Niemiec, która nastąpiła w 2017 r., C.R. wniosła do sądu w Düren (RFN) o wydanie
krajowego poświadczenia spadkowego oraz europejskiego poświadczenia spadkowego na podstawie testamentu
wzajemnego sporządzonego po niemiecku w 1990 r., na mocy którego C.R. i jej mąż wyznaczyli siebie nawzajem
jako jedynych spadkobierców.
Brat zmarłego, zakwestionował jurysdykcję niemieckich sądów wskazując, że w chwili śmierci miejsce zwykłego
pobytu zmarłego znajdowało się w Hiszpanii a ww. testament nie zawierał wyraźnego wyboru prawa regulującego
dziedziczenie. Sąd rozpoznający odwołanie uwzględnił je i stwierdził, że sąd w Düren nie miał jurysdykcji aby
rozstrzygnąć w przedmiocie wniosku, ponieważ zastosowanie łącznika „miejsca zwykłego pobytu” zmarłego prowadzi
do przyznania jurysdykcji wyłącznie sądom hiszpańskim. Natomiast hiszpański sąd, do którego wystąpiła C.R.
odstąpił od orzekania uznając, że niemieckie sądy państwa są lepiej sytuowane do orzekania co do tego spadku oraz
ze względu na okoliczności praktyczne, takie jak miejsce zwykłego pobytu wnioskodawcy oraz położenie istotnej
części spadku. Przy czym ten sąd nie stwierdził braku własnej jurysdykcji w sposób wyraźny.
Stanowisko TSUE
Forma stwierdzenia braku jurysdykcji
W hiszpańskiej wersji językowej istnieje różnica pomiędzy treściami art. 6 lit. a oraz art. 7 lit. a rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 650/2012/UE z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania
i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz
w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 201, s. 107 ze zm.;
dalej: rozporządzenie 650/2012/UE), która nie występuje w innych wersjach językowych. W hiszpańskiej wersji
językowej w art. 6 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE posłużono się bowiem sformułowaniem „abstenerse de
conocer”, a w art. 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE użyto czasownika „inhibirse”. Natomiast w innych wersjach
językowych przepisy stosują wyrażenia nawiązujące wyraźnie do stwierdzenia braku własnej jurysdykcji. Tytułem
przykładu, jeśli chodzi o te dwa przepisy, niemiecka wersja językowa używa wyrażenia „für unzuständig erklären”,
angielska „decline jurisdiction”, francuska „décliner sa compétence”, a włoska „dichiarare la propria incompetenza”.
W niniejszej sprawie hiszpański sąd użył sformułowania zawartego w hiszpańskiej wersji językowej art. 6 lit.
a rozporządzenia 650/2012/UE. Okoliczność, że posłużono się w niej w tym przepisie sformułowaniem odmiennym
niż w art. 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE oraz że hiszpański sąd posłużył się sformułowaniem nawiązującym do
treści pierwszego z tych przepisów, zdaniem TSUE, nie ma wpływu na ważność stwierdzenia braku jurysdykcji
w rozumieniu tych dwóch przepisów.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem unijne przepisy należy interpretować i stosować w sposób jednolity, w świetle
wersji sporządzonych we wszystkich językach UE. W przypadku rozbieżności pomiędzy różnymi wersjami
językowymi tekstu prawa Unii dany przepis należy interpretować z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu
uregulowania, którego stanowi on część (wyrok TSUE z 8.10.2020 r., C-235/19, United Biscuits (Pensions Trustees)
i United Biscuits Pension Investments, 
).
Z treści art. 6 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE wynika, że stwierdzenie braku własnej jurysdykcji zakłada
wystąpienie szeregu przesłanek wymienionych w tym przepisie i jest oparte na ocenie okoliczności związanych
z dziedziczeniem, dokonywanej przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, która to ocena ma doprowadzić
do decyzji, czy sądy państwa, którego prawo zostało wybrane jako właściwe zgodnie z art. 22 rozporządzenia
650/2012/UE, są lepiej sytuowane do orzekania w danej sprawie spadkowej.
Artykuł 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE dotyczy z kolei jurysdykcji sądów państwa członkowskiego, którego
prawo zostało wybrane, i przewiduje, że mają one jurysdykcję do orzekania w sprawie spadkowej w przypadku
stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej jurysdykcji na ich rzecz w rozumieniu
art. 6 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE.




Trybunał stwierdził, że treści art. 6 i art. 7 rozporządzenia 650/2012/UE nie zawierają żadnego odesłania do formy,
w jakiej sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, miałby stwierdzić brak swojej jurysdykcji i w konsekwencji
do konieczności wyraźnego stwierdzenia tego rodzaju przez ów sąd – nawet jeśli poszanowanie zasady pewności
prawa implikuje w istocie, by tego rodzaju uznanie się przez sąd za niewłaściwy wynikało w wyraźny sposób ze
stwierdzenia owego sądu, do którego wcześniej wniesiono sprawę, w celu uniknięcia konfliktu kompetencyjnego
pomiędzy tym ostatnim sądem a sądem, którego jurysdykcja wynikałaby z art. 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE.
W ocenie TSUE powyższa wykładnia jest zgodna z celem polegającym na ułatwieniu dostępu do wymiaru
sprawiedliwości, gwarantowanym w szczególności przez zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych,
która leży u podstaw stosowania przepisów rozporządzenia 650/2012/UE.
Trybunał orzekł, że art. 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten sposób, że dla celów
stwierdzenia braku jurysdykcji w rozumieniu art. 6 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE – oznaczającego
rezygnację z rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo wybrał jako
właściwe zmarły – nie jest konieczne wyraźne stwierdzenie przez sąd, do którego wcześniej wniesiono
sprawę, braku własnej jurysdykcji, lecz konieczne jest, aby intencja ta wynikała jednoznacznie z orzeczenia
wydanego przez ów sąd w tym zakresie.
Uprawnienia sądu
Trybunał podkreślił, że stwierdzenie braku jurysdykcji stanowi „orzeczenie” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. g
rozporządzenia 650/2012/UE i w konsekwencji przepisy rozdziału IV tego rozporządzenia dotyczące uznawania,
wykonalności i wykonywania orzeczeń, a mianowicie art. 39–58 rozporządzenia 650/2012/UE, mają do niego
zastosowanie. W związku z tym TSUE uznał, że orzeczenie, w którym sąd państw członkowskiego stwierdza brak
własnej jurysdykcji, wiąże sądy innych państw członkowskich zarówno jako orzeczenie dotyczące rezygnacji
z rozpoznania sprawy przez ten sąd zgodnie z art. 6 rozporządzenia 650/2012/UE, jak i w odniesieniu do
stwierdzenia, że spełnione są przesłanki wymienione w tym przepisie (wyrok TSUE z 15.11.2012 r., C-456/11,
Gothaer Allgemeine Versicherung i in., 
). Zdaniem TSUE każda inna wykładnia mogłaby podważyć cele
wzajemnego uznawania i wzajemnego zaufania, leżące u podstawy systemu ustanowionego przez analizowane
rozporządzenie. Ponadto powyższa wykładnia przyjęta przez TSUE, pozwala uniknąć negatywnego konfliktu
kompetencyjnego, który mógłby doprowadzić do powstania ryzyka pozbawienia prawa do sądu.
Trybunał orzekł, że art. 6 lit. a, art. 7 lit. a oraz art. 39 rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten
sposób, że sąd państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę po tym, jak inny sąd stwierdził brak
własnej jurysdykcji, nie jest uprawniony do kontrolowania, czy zostały spełnione określone w tych
przepisach przesłanki stwierdzenia przez sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, braku własnej
jurysdykcji.
Przepisy przejściowe
Zgodnie z art. 83 ust. 4 rozporządzenia 650/2012/UE, jeżeli rozrządzenie na wypadek śmierci dokonane przed
17.8.2015 r. jest ważne zgodnie z prawem, które zmarły mógł wybrać zgodnie z tym rozporządzeniem, to prawo
uważa się za wybrane jako prawo właściwe dla dziedziczenia. Przepis ten ustanawia mianowicie dla okresu
poprzedzającego wejście w życie rozporządzenia 650/2012/UE domniemanie wyboru prawa właściwego dla
dziedziczenia, które ma ten sam skutek co wybór prawa dokonany zgodnie z przepisami owego rozporządzenia.
Trybunał orzekł, że art. 6 lit. a i art. 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE należy interpretować w ten sposób, że
zawarte w nich przepisy jurysdykcyjne znajdują zastosowanie również wtedy, gdy w testamencie
sporządzonym przed dniem 17.8.2015 r. zmarły nie dokonał wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia i gdy
wskazanie tego prawa właściwego wynika jedynie z art. 83 ust. 4 rozporządzenia 650/2012/UE.

Komentarz
W niniejszymi wyroku Trybunał rozpatrzył zagadnienia prawne związane z wykładnią art. 6 lit. a i art. 7 lit.
a rozporządzenia 650/2012/UE. Z interpretacji dokonanej przez TSUE wynika dążenie do osiągnięcia celu tych
przepisów, jakim jest ustanowienie zbieżności prawa właściwego i jurysdykcji sądu. Na podstawie art. 6 lit. a w zw.
z art. 7 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE sądy państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane przez
zmarłego, mają jurysdykcję do orzekania, jeżeli sąd, do którego wcześniej wniesiono sprawę, stwierdził brak swojej
jurysdykcji na wniosek jednej ze stron postępowania. W niniejszymi wyroku TSUE przyjął, że wyraźne stwierdzenie
braku jurysdykcji nie jest konieczne, o ile z odstąpienia od orzekania w sprawie przez sąd, do którego wcześniej
wniesiono sprawę w rozumieniu art. 6 lit. a rozporządzenia 650/2012/UE jednoznacznie wynika, że rezygnuje on
z rozpatrzenia sprawy na rzecz sądów państwa członkowskiego, którego prawo zostało wybrane przez zmarłego,
a które to sąd uznał za lepiej sytuowane do orzekania w danej sprawie spadkowej.
W niniejszym wyroku Trybunał jednoznacznie wykluczył również możliwość weryfikowania przez sąd państwa
członkowskiego, do którego wniesiono sprawę po tym, jak inny sąd stwierdził brak własnej jurysdykcji, czy przesłanki
określone w art. 6 lit a rozporządzenia 650/2012/UE są spełnione, i ewentualnie odmowy uznania orzeczenia, za




pomocą którego ten sąd innego państwa stwierdził brak własnej jurysdykcji.

Wyrok TSUE z 9.9.2021 r., C-422/20, 








Trybunał podkreślił, że stwierdzenie braku jurysdykcji wiąże sądy innych państw członkowskich i nie może być kontrolowane przez sąd, do którego wniesiono sprawę. Orzeczenie TSUE przyjęło jednolitą interpretację przepisów dotyczących stwierdzenia braku jurysdykcji, mając na uwadze cele wzajemnego uznawania i zaufania w Unii Europejskiej.