Umowa która zakłada sporządzenie protokołu lustracyjnego – to umowa o dzieło

Umowa o dzieło zakłada sporządzenie protokołu lustracyjnego oraz wniosków polustracyjnych, co prowadzi do osiągnięcia z góry określonego rezultatu. NSA analizuje kwestię kwalifikacji umowy jako umowy o dzieło czy o świadczenie usług, co ma wpływ na obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego. Wartościowe orzeczenie NSA dotyczy również rozróżnienia charakteru umowy na gruncie prawa cywilnego i publicznego.

Tematyka: Umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług, protokół lustracyjny, wnioski polustracyjne, obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego, NSA, II GSK 1287/20, normy ius cogens, prawo cywilne, prawo publiczne

Celem działania lustratora nie było więc samo „badanie” działalności kontrolowanego podmiotu, ale
„zbadanie” tej działalności zakończone ostateczną oceną tej działalności materializującą się
w sporządzonym protokole oraz wnioskach polustracyjnych, co prowadzi do w pełni uprawnionego wniosku,
że wykonaniu spornej w sprawie umowy towarzyszyło osiągnięcie z góry określonego rezultatu (umowa
o dzieło).
Stan faktyczny
W omawianym orzeczeniu NSA rozpoznał skargę Prezesa NFZ od wyroku WSA w Warszawie z 3.7.2020 r., VI
SA/Wa 2582/19 w sprawie ze skargi A. na decyzję Prezesa NFZ w przedmiocie ustalenia podlegania obowiązkowi
ubezpieczenia zdrowotnego i oddala skargę kasacyjną.
W sprawie tej Prezes NFZ, po rozpatrzeniu odwołania skarżącej, na m.in. art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z 27.8.2004
r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; dalej:
ŚOZŚrPubU) utrzymał w mocy decyzję Dyrektora Oddziału Wojewódzkiego NFZ, ustalającą, że uczestnik
postępowania w danym okresie 2013 r. podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu wykonywania
pracy na podstawie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy KC dotyczące zlecenia na rzecz
płatnika – skarżącej.
Ocena prawna umowy
Prezes NFZ wskazał w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, że z zawartej przez skarżącą z uczestnikiem umowy
nazwanej „umową o dzieło” wynika, że uczestnik zobowiązał się do sporządzenia protokołu z działalności spółdzielni
mieszkaniowej wraz z projektem wniosków po lustracyjnych. Realizujący umowy wykonywali powtarzalne czynności
faktyczne, do których niezbędne jest staranne działanie zmierzające do ustalenia, czy badana spółdzielnia działa
zgodnie z zasadami legalności, rzetelności i gospodarności. Wysokość wynagrodzenia z tytułu umów
cywilnoprawnych uzależniona była od czasu trwania lustracji, a nie od rezultatu.
Prezes NFZ stwierdził dalej, że umowa dotyczy wykonania określonych czynności. Czynności wykonywane przez
uczestnika w żaden sposób nie zmierzają do powstania nowego bądź zmodyfikowanego, charakterystycznego
i stanowiącego o jego indywidualnym charakterze samoistnego dzieła, które zostało zdefiniowane w momencie
zawierania umowy. Zdaniem organu, w przypadku wykonywanej przez uczestnika pracy, wyżej opisany rodzaj
wymaganego rezultatu nie występuje. Wykonywanie spornej umowy dotyczyło nieoryginalnych czynności faktycznych
związanych z „wypracowaniem oceny działalności spółdzielni”, dokonywanej zgodnie z przepisami prawa oraz
zasadami lustracji organizacji spółdzielczych na podstawie udostępnionej dokumentacji danej spółdzielni. W ocenie
Prezesa NFZ, w przypadku umowy, której przedmiotem jest przeprowadzenie lustracji i sporządzenie protokołu,
rodzaj wykonywanych czynności wyklucza ich indywidualny charakter, a ponadto w ich wyniku nie powstaje
oznaczone dzieło w rozumieniu art. 627 KC.
WSA uchylił zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji przedstawił podstawę prawną zaskarżonej
decyzji oraz prezentowaną w literaturze i orzecznictwie charakterystykę umowy o dzieło i zlecenia i stwierdził, że
sporna umowa spełniała przesłanki art. 627 KC. Jej istotą było bowiem zobowiązanie się przyjmującej zamówienie
do osiągnięcia oznaczonego rezultatu w postaci opracowania konkretnego dokumentu, a zamawiającego – do
zapłaty wynagrodzenia. W ocenie Sądu, organy w tej sprawie nie wyjaśniły, dlaczego sporny protokół nie mógł
stanowić dzieła w rozumieniu art. 627 KC, skoro protokół ten stanowił efekt pracy wykonawcy umowy. Bez
sporządzenia protokołu oraz sformułowania wniosków polustracyjnych, praca wykonawcy umowy nie miałaby
znaczenia, ponieważ nie zostałby osiągnięty cel lustracji. Rezultat przeprowadzonej lustracji stanowi bowiem ocenę
działalności kontrolowanej spółdzielni, w zakresie legalności, rzetelności i gospodarności.
WSA wskazał, że sporządzenie takiego dokumentu wymagało samodzielności i wkładu intelektualnego wykonawcy
dzieła.
Umowa o świadczenie usług
W konkluzji Sąd I instancji stwierdził, że strony umowy określiły w sposób konkretny i jednoznaczny jej przedmiot,
którym miał być konkretny, wymieniony w umowie dokument, spełniający określone wymogi. Nie ma więc podstaw do

stwierdzenia, aby tak określony przedmiot umowy nie poddawał się sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych,
według kryteriów obiektywnych i powszechnie sprawdzalnych, ani aby nie był samoistnym rezultatem materialnym,
obiektywnie osiągalnym i w konkretnych warunkach pewnym. Sąd stwierdził, że organy niewłaściwie zastosowały
przepisy prawa przyjmując, że łącząca strony umowa była umową o świadczenie usług, a nie umową o dzieło w myśl
art. 627 KC, mimo że specyfika tej umowy wskazuje na wszelkie cechy umowy o dzieło. Powyższe doprowadziło do
naruszenia art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e) ŚOZŚrPubU polegającego na uznaniu, że wykonawca podlegał obowiązkowi
ubezpieczenia zdrowotnego w związku ze świadczeniem pracy na podstawie spornej umowy.
Wyrok został zaskarżony przez Prezesa NFZ.
Stanowisko NSA
NSA wskazał na wstępie, że sporna była kwestia kwalifikacji danej umowy jako umowy o dzieło bądź umowy
o świadczenie usług (umowy zlecenie), co z kolei miało znaczenia dla ustalenia obowiązku ubezpieczenia
zdrowotnego. Według organów administracji do umowy należało stosować przepisy dotyczące umowy zlecenia, nie
zaś umowa o dzieło, co miałoby w konsekwencji prowadzić do wniosku, że z tytułu wykonywania tej umowy
uczestniczka postępowania w okresie wskazanym w kontrolowanej decyzji podlegała obowiązkowi ubezpieczenia
zdrowotnego.
Według Sądu I instancji zarówno przedmiot spornej w sprawie umowy, jak i okoliczności towarzyszące jej wykonaniu,
w tym zwłaszcza jej rezultat materializujący się w sporządzonym protokole oraz wnioskach polustracyjnych,
jednoznacznie oraz wbrew stanowisku organu administracji przekonują o tym, że wymieniona umowa była umową
o dzieło.
NSA podzielił ustalenia i ocenę prawną WSA.
NSA w uzupełniającej, ale obszernej argumentacji powyżej już zaprezentowanej, odnosząc się do zarzutów skargi
kasacyjnej wskazał, że błędnie zarzucono Sądowi I instancji niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 1 i 2 KC.
Przepis KC nie może stanowić adekwatnego wzorca kontroli zgodności z prawem zaskarżonego wyroku, przez co
omawiany zarzut należy uznać za niezasadny i tym samym za nieskuteczny.
Jeżeli bowiem Sąd I instancji kontrolował zgodność z prawem decyzji administracyjnej wydanej w przedmiocie
ustalenia podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, to siłą rzeczy nie był zobowiązany – zwłaszcza, że
byłoby to również nieprzydatne z punktu widzenia istoty oraz przedmiotu sprawy, a także istoty sądowo
administracyjnej kontroli działalności administracji, a w tym kontekście instrumentów oraz kryteriów, którymi może
operować sąd administracyjny – aby legalność wymienionej decyzji kontrolować z pozycji oraz przy uwzględnieniu
kryteriów, o których mowa w art. 65 § 1 i 2 KC, a mianowicie zasad współżycia społecznego, ustalonych zwyczajów,
czy też zgodnego zamiaru stron umowy oraz jej celu. Zwłaszcza, gdy podkreślić, że przecież przywołana regulacja
prawna jednoznacznie i wprost odnosi się do reguł wykładni oświadczeń woli, co jakkolwiek ma swoje uznane
i ustalone znaczenie dla potrzeb rozstrzygania sporów prawnych na gruncie prawa cywilnego (w tym zwłaszcza,
jeżeli nie przede wszystkim między stronami zawartej umowy, co w rozpatrywanej sprawie nie ma przecież miejsca,
albowiem spór przebiega na innej zupełnie płaszczyźnie), to jednak – zdaniem NSA – pozbawione jest tego
znaczenia w sprawach ustalenia podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego, a więc w sprawach zupełnie
innej, bo publicznoprawnej natury.
Przedstawione podejście koresponduje również ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie SN (por. wyroki
SN: z 2.9.2020 r., I UK 96/19,
; z 2.6.2017 r., III UK 147/16,
; z 10.1.2017 r., II UK 518/15,
) –
które Sąd w składzie orzekającym w rozpatrywanej sprawie podzielił – a mianowicie, że zasada podlegania ex lege
ubezpieczeniom społecznym należy do norm o charakterze ius cogens, co prowadzi do wniosku o podleganiu
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z mocy prawa i z tej przyczyny czynność prawna nie może zniwelować
powstających na tym tle obowiązków publicznoprawnych. Oznacza to też, że w kontekście podlegania
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym decydującej wagi nie można przypisać treści oświadczeń woli stron,
zwłaszcza że sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są sprawami cywilnymi jedynie w ujęciu formalnym (art. 1
KPC), w ujęciu materialnym mają natomiast charakter spraw z zakresu prawa publicznego, a nie prywatnego, co
wyklucza możliwość stosowania do relacji prawnych regulowanych prawem ubezpieczeń społecznych przepisów
prawa prywatnego (np. KC).
Sporna umowa zakładała wykonanie przez uczestniczkę postępowania konkretnego rezultatu w postaci
przeprowadzenia lustracji i sformułowania określonych w treści umowy rezultatów świadczonej pracy, a mianowicie
protokołu lustracyjnego wraz z projektem wniosków po lustracyjnych, co w relacji do przywołanej powyżej regulacji
prawnej prowadzi do wniosku, że niezależnie od nakładu pracy uczestniczki postępowania, bez sporządzenia
protokołu i wniosków po lustracyjnych jej wysiłek nie miałby żadnego znaczenia. Celem działania lustratora nie było
więc samo „badanie” działalności kontrolowanego podmiotu, ale „zbadanie” tej działalności zakończone ostateczną
oceną tej działalności materializującą się w sporządzonym protokole oraz wnioskach po lustracyjnych, co prowadzi

do w pełni uprawnionego wniosku, że wykonaniu spornej w sprawie umowy towarzyszyło osiągnięcie z góry
określonego rezultatu.

Komentarz
Orzeczenie NSA to kolejne ważne orzeczenie, także dla prawa cywilnego, w zakresie ustalenia kiedy mamy do
czynienia z umową o dzieło, a kiedy z umowę o świadczenie usług (umową zlecenie). NSA wskazał także wyraźnie
na rozdzielność ustaleń charakteru umowy na gruncie przepisów prawa cywilnego – gdzie obowiązuje m.in. zasady
swobody umów i stosowne reguły wykładni oświadczeń woli oraz na gruncie prawa publicznego – gdzie normy
w zakresie ubezpieczeń społecznych są normami ius cogens. Z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych
ustalenie woli stron zawierających umowę w zasadzie nie ma znaczenia dla kwalifikacji prawnej tej umowy.

Wyrok NSA z 19.2.2021 r., II GSK 1287/20,

Orzeczenie NSA (II GSK 1287/20) stanowi istotne wyjaśnienie kwalifikacji umowy o dzieło oraz o świadczenie usług, wpływając na obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego. NSA podkreśla znaczenie norm ius cogens w przypadku ubezpieczeń społecznych, niezależnie od woli stron umowy.