Bezprawne uprowadzenie dziecka obywateli państwa trzeciego
Trybunał Sprawiedliwości UE podjął decyzję dotyczącą sytuacji, w której jeden z rodziców uprowadza dziecko z państwa zamieszkania do innego państwa członkowskiego. TSUE zanegował kwalifikację tej sytuacji jako "bezprawnego uprowadzenia" zgodnie z rozporządzeniem 1347/2000/WE. Sprawa dotyczyła obywateli państwa trzeciego - ojca i matki małoletniego dziecka, których spór został rozpatrzony w kontekście decyzji o przekazaniu dziecka na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości UE, TSUE, rozporządzenie 1347/2000/WE, rozporządzenie 604/2013/UE, uprowadzenie dziecka, obywatele państwa trzeciego, decyzja o przekazaniu
Trybunał Sprawiedliwości UE podjął decyzję dotyczącą sytuacji, w której jeden z rodziców uprowadza dziecko z państwa zamieszkania do innego państwa członkowskiego. TSUE zanegował kwalifikację tej sytuacji jako "bezprawnego uprowadzenia" zgodnie z rozporządzeniem 1347/2000/WE. Sprawa dotyczyła obywateli państwa trzeciego - ojca i matki małoletniego dziecka, których spór został rozpatrzony w kontekście decyzji o przekazaniu dziecka na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE.
Trybunał uznał, że sytuacja, w której jedno z rodziców, bez zgody drugiego, uprowadza dziecko z państwa zamieszkania do innego państwa członkowskiego, które jest państwem odpowiedzialnym na podstawie decyzji o przekazaniu podjętej zgodnie z rozporządzeniem 604/2013/UE, należy do spraw cywilnych w rozumieniu rozporządzenia 1347/2000/WE. Jednakże TSUE zanegował możliwość kwalifikacji tej sytuacji jako „bezprawnego uprowadzenia” w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE. Stan faktyczny Spór pomiędzy A i B (obywatele państwa trzeciego) odpowiednio ojcem i matką małoletniego dziecka, dotyczył złożonego przez ojca, na podstawie Konwencji Haskiej z 25.101980 r. z dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528; dalej: UprowDziecK) wniosku o powrót dziecka do Szwecji w następstwie przekazania dziecka i jego matki do Finlandii w ramach wykonania decyzji, wydanej na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 604/2013 z 26.6.2013 r. w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca (Dz.Urz. UE L z 2013 r. Nr 180, s. 31; dalej: rozporządzenie 604/2013/UE). Stanowisko TSUE Z art. 1 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1 ze zm.; dalej: rozporządzenie 1347/2000/WE wynika, że to rozporządzenie jest stosowanie, bez względu na rodzaj sądu, w sprawach cywilnych dotyczących w szczególności przyznawania, wykonywania, przekazywania i pełnego lub częściowego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej. Trybunał uznał, że w tym kontekście pojęcia „sprawy cywilne” nie należy interpretować zbyt restrykcyjnie, ale jako pojęcie autonomiczne prawa UE, obejmujące w szczególności wszystkie pozwy lub wnioski, środki i orzeczenia w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, zgodnie z celem przywołanym w motywie 5 rozporządzenia 1347/2000/WE (wyrok TSUE z 21.10.2015 r., C‑ 215/15, Gogowa, ). Pojęcie „odpowiedzialność rodzicielska” zostało w art. 2 ust. 7 rozporządzenia 1347/2000/WE zdefiniowane szeroko i oznacza ono ogół praw i obowiązków, które zostały przyznane osobie fizycznej lub prawnej orzeczeniem, z mocy prawa lub poprzez prawnie wiążące porozumienie, dotyczących osoby lub majątku dziecka. Ponadto TSUE wskazał, że chociaż art. 1 ust. 2 rozporządzenia 1347/2000/WE zawiera wyliczenie dziedzin objętych zakresem rozporządzenia jako należących do zakresu „odpowiedzialności rodzicielskiej”, to nie jest ono wyczerpujące, lecz ma charakter wyłącznie przykładowy, na co wskazuje użycie wyrażenia „w szczególności”. Z postanowienia odsyłającego wynika, że ojciec dziecka złożył do sądu odsyłającego pozew w celu doprowadzenia do niezwłocznego powrotu dziecka do Szwecji na podstawie UprowDziecK. Tak więc, skoro przedmiot takiego pozwu jest związany z odpowiedzialnością rodzicielską, TSUE stwierdził, że rozporządzenie 1347/2000/WE powinno być stosowane w tej sprawie. Z treści art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE wynika, że uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka jest bezprawne, jeżeli doszło do niego z naruszeniem prawa do pieczy nad dzieckiem wynikającego z orzeczenia sądowego, z mocy prawa lub prawnie wiążącego porozumienia zgodnie z prawem państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Jednakże pod warunkiem że prawo pieczy nad dzieckiem było, wspólnie lub samodzielnie, faktycznie wykonywane w czasie uprowadzenia lub zatrzymania dziecka lub byłoby wykonywane, gdyby uprowadzenie lub zatrzymanie nie nastąpiło. Trybunał wskazał, że powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w celu rozporządzenia 1347/2000/WE. Rozporządzenie to bowiem zmierza do utworzenia przestrzeni sądowniczej w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych poprzez określenie zasad rządzących jurysdykcją, uznawaniem i wykonywaniem orzeczeń w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Podczas gdy przedmiotem UprowDziecK jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z umawiających się państw. Trybunał stwierdził, że istnieje ścisły związek między tymi dwoma aktami, których wspólnym celem jest co do zasady zniechęcanie do uprowadzania dzieci z jednego państwa członkowskiego do drugiego, a w przypadku gdy do takiego uprowadzenia dojdzie – spowodowanie niezwłocznego powrotu dziecka do państwa jego zwykłego pobytu (wyrok TSUE z 19.9.2018 r., C‑ 325/18 PPU i C‑ 375/18 PPU, C.E. i N.E., (sprawy połączone)). Procedura powrotowa przewidziana w UprowDziecK i w rozporządzeniu1347/2000/WE zmierza do tego, aby jedno z rodziców nie mogło wzmocnić swej pozycji w zakresie pieczy nad dzieckiem, uchylając się, w drodze faktów dokonanych, od jurysdykcji sądów wyznaczonych co do zasady, zgodnie z regułami przewidzianymi w szczególności w tym rozporządzeniu, do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności rodzicielskiej za dziecko (wyrok TSUE z 23.12.2009 r., C‑ 403/09 PPU, Detiček, ). Zastosowanie się do decyzji o przekazaniu, która była wiążąca dla rodzica i dziecka, którego sprawa dotyczy, jako że w dniu przekazania – w którym to dniu nie była ona ani zawieszona, ani uznana za nieważną – miała ona charakter wykonalny, należy, zdaniem TSUE, uznać za zwykłą konsekwencję prawną tej decyzji. Podobnie nie można uznać, że pozostawanie na terytorium państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej stanowi niezgodne z prawem zachowanie, nawet po stwierdzeniu nieważności decyzji o przekazaniu, w sytuacji gdy wobec rodzica i dziecka, którego sprawa dotyczy, nie została wydana – przez organy państwa członkowskiego, które przeprowadziło przekazanie – decyzja o wtórnym przejęciu na podstawie art. 29 ust. 3 rozporządzenia 604/2013/UE po dacie przekazania i gdy nie zezwolono im na przebywanie w tym ostatnim państwie członkowskim. W takiej sytuacji zatrzymanie dziecka stanowi bowiem zwykłą konsekwencję jego sytuacji administracyjnej, która wynika z wykonalnych decyzji państwa członkowskiego, w którym miało ono zwykły pobyt. Ponadto zdaniem TSUE wykładnia, zgodnie z którą osoba ubiegająca się o ochronę międzynarodową, taka jak B, powinna powstrzymać się od zastosowania się do decyzji o przekazaniu ze względu na to, że jej zachowanie mogłoby zostać uznane za bezprawne w myśl rozporządzenia 1347/2000/WE, naruszałoby zasadę pewności prawa i zagrażałoby realizacji celów rozporządzenia 604/2013/UE. Reasumując TSUE orzekł, że art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE należy interpretować w ten sposób, iż bezprawnego uprowadzenia lub bezprawnego zatrzymania w rozumieniu tego przepisu nie może stanowić sytuacja, w której jedno z rodziców, bez zgody drugiego rodzica, zostaje, w ramach wykonania decyzji o przekazaniu wydanej przez pierwsze państwo członkowskie na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE, doprowadzone do zabrania dziecka z jego państwa zwykłego pobytu do innego państwa członkowskiego, a następnie do pozostania w tym drugim państwie członkowskim, gdy została stwierdzona nieważność decyzji o przekazaniu, a organy pierwszego państwa członkowskiego nie zdecydowały o wtórnym przejęciu przekazanych osób lub wydaniu im zezwolenia na pobyt. Komentarz W niniejszym wyroku TSUE wyjaśnił konsekwencje decyzji o przekazaniu dziecka i jego matki, wydanej na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE, dla zakwalifikowania „uprowadzenia albo zatrzymania jako bezprawne” w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE. Przede wszystkim należy wskazać, że, odwołując się do dotychczasowego orzecznictwa, Trybunał konsekwentnie prezentuje szeroką wykładnię pojęcia „sprawy cywilne” podkreślając, że jest to pojęcie autonomiczne unijnego prawa. W związku z tym TSUE włączył również do pojęcia „sprawy cywilne” środki ochronne, które także z punktu widzenia prawa państw członkowskich należą do instrumentów prawa publicznego. Zatem odnosząc się do okoliczności rozpatrywanej sprawy, w których przekazanie dziecka, które nastąpiło na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE, Trybunał przyjął, że jest ona objęta zakresem stosowania rozporządzenia 1347/2000/WE. Z niniejszego wyroku wynika również, że na podstawie analizowanego art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE, kwalifikacja uprowadzenia lub zatrzymania dziecka jako bezprawnego wymaga spełnienia dwóch przesłanek, a mianowicie, po pierwsze, uprowadzenia z naruszeniem prawa do pieczy przyznanego na podstawie prawa państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt, co wymaga ustalenia zwykłego pobytu dziecka przed jego uprowadzeniem. Po drugie zaś, faktycznego wykonywania prawa do pieczy lub które byłoby tak wykonywane, gdyby bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie nie nastąpiło. Pod dokonaniu szczegółowej analizy tych przesłanek TSUE przyjął, że okoliczność, iż rodzic, któremu przysługuje prawo do pieczy nad dzieckiem, przemieszcza się wraz z tym dzieckiem do państwa członkowskiego innego niż państwo, w którym dziecko miało zwykły pobyt, w celu zastosowania się do decyzji o przekazaniu (dotyczącej zarówno tego rodzica, jak i jego dziecka, wydanej przez właściwe organy krajowe na podstawie rozporządzenia 604/2013/UE), nie może zostać uznana za zachowanie bezprawne w rozumieniu art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE. Wyrok TSUE z 2.8.2021 r., C-262/21 PPU,
Wyrok TSUE z 2.8.2021 r. wskazał, że zachowanie rodzica, który przenosi się z dzieckiem do innego państwa członkowskiego w celu zastosowania się do decyzji o przekazaniu, nie może być uznane za bezprawne uprowadzenie zgodnie z art. 2 pkt 11 rozporządzenia 1347/2000/WE. Decyzja ta wprowadza istotne wyjaśnienia dotyczące pojęcia "bezprawnego uprowadzenia" i jego zastosowania w kontekście prawa UE.