W razie wątpliwości sąd nie może wydać nakazu zapłaty

Jeśli z treści pozwu wynika niejasność co do spadkobiercy dłużnika, sąd nie może wydać nakazu zapłaty, lecz musi wyznaczyć rozprawę - tak orzekł Sąd Najwyższy uwzględniając skargę nadzwyczajną. Sprawa dotyczyła pożyczki udzielonej przez SKOK w G., której spadkobiercy mieli zwrócić ponad 24 tys. zł. Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną, argumentując wątpliwości co do prawidłowości podstawy faktycznej pozwu. Sąd Najwyższy uchylił nakaz zapłaty, podkreślając obowiązek wykazania przez wierzyciela nabycia spadku po dłużniku.

Tematyka: nakaz zapłaty, spadkobierca, skarga nadzwyczajna, Sąd Najwyższy, odpowiedzialność spadkobiercy, wyrok SN

Jeśli z treści pozwu wynika, że nie ma pewności kto jest spadkobiercą dłużnika, sąd nie może wydać nakazu
zapłaty, tylko jest zobowiązany do wyznaczenia rozprawy – stwierdził Sąd Najwyższy uwzględniając skargę
nadzwyczajną.
Nakaz zapłaty
Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa w G. udzieliła W.B. pożyczkę w wysokości 14 tys. zł. Dwa miesiące
po zawarciu umowy dłużnik zmarł i roszczenie o zwrot pożyczki stało się natychmiast wymagalne. Na wniosek
wierzyciela Sąd Rejonowy w S. nakazem zapłaty zobowiązał żonę i dzieci pożyczkobiorcy, w tym jedno małoletnie,
do solidarnej zapłaty ponad 24,7 tys. zł wraz z umownymi odsetkami. Sąd podkreślił, że zgodnie z art. 922 § 1 KC
prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób dziedziczących po
nim stosownie do odpowiednich przepisów KC. Natomiast z art. 924 i 925 KC wynika, że spadek otwiera się z chwilą
śmierci spadkodawcy i z tą też chwilą spadkobierca go nabywa. Mając to na uwadze oraz fakt, że zgodnie
z postanowieniem Sądu Rejonowego w S. spadek po W.B. na podstawie ustawowego porządku dziedziczenia nabyli
z dobrodziejstwem inwentarza pozwani, to jako spadkobiercy byli obowiązani do zwrotu pożyczki powodowi.
Skarga nadzwyczajna
Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną twierdząc, że z treści pozwu i dołączonych do niego dokumentów
wynikało, iż przytoczone okoliczności budzą wątpliwości. Powód wskazał pozwanych, w tym małoletniego, jako
następców prawnych dłużnika, mimo że następstwo to nie zostało wykazane, zaś już z samej treści pozwu wynikało,
iż nabycie spadku na rzecz pozwanych, jeżeli nastąpiło, to z dobrodziejstwem inwentarza. Prokurator podkreślił, że
zgodnie z art. 499 § 1 pkt 2 KPC nakaz zapłaty nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu przytoczone
okoliczności budzą wątpliwości, jakakolwiek więc wątpliwość co do prawdziwości podstawy faktycznej powództwa
uniemożliwia wydanie nakazu zapłaty. W skardze zarzucono również naruszenie art. 319 KPC przez pominięcie
w nakazie zapłaty zastrzeżenia, że pozwanym przysługuje prawo do powoływania się w toku postępowania
egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność. SKOK w G. wskazał, że nie przeprowadzono postępowania
spadkowego po W.B., a Sąd samodzielnie dokonał w tym zakresie ustaleń, sporządzając notatkę o wydaniu
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez osoby wskazane w pozwie.
Pomimo tych ustaleń w zaskarżonym nakazie zapłaty Sąd nie umieścił zastrzeżenia o możliwości powołania się
przez pozwanych na ograniczenie odpowiedzialności w postaci nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Kiedy można wydać nakaz zapłaty
Sąd Najwyższy uchylił w całości zaskarżony nakaz zapłaty i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Rejonowemu w S. podkreślając, że w procesie o wykonanie zobowiązania należącego do długów
spadkowych, powód-wierzyciel ma obowiązek wykazać, że pozwany nabył spadek po zmarłym dłużniku (zob.
wyrok SN z 19.10.2007 r., I CNP 51/07,
). Nie można bowiem rozumieć art. 6 KC w taki sposób, że to
pozwany ma wykazać, iż dłużnikiem nie jest. Zgodnie z art. 1025 § 1 KC, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku
może złożyć każda osoba, która ma w tym interes, również wierzyciel spadkodawcy, gdyż w ten sposób zostaje
definitywnie wskazany dłużnik, od którego może domagać się spełnienia świadczenia. SN wyjaśnił, że wierzyciel nie
musi jednak przedstawiać sądowi postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i może okoliczność następstwa
prawnego danej osoby po spadkodawcy udowadniać wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi. Jednak jeśli
wierzyciel nie dysponuje stwierdzeniem nabycia spadku powinien nie tylko wykazać, że dana osoba należy do kręgu
spadkobierców ustawowych, ale także że spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu.
Sąd Najwyższy podkreślił, że w świetle art. 499 § 1 pkt 2 KPC to treść pozwu jest punktem odniesienia dla
oceny, czy nakaz zapłaty może być wydany. W realiach tej sprawy wątpliwości uniemożliwiające to istniały,
gdyż sam powód twierdził, że nie zostało przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Nie
było więc pewne, kto jest spadkobiercą, a w rezultacie pozwanym, mimo że, jak się później okazało, powód
wskazał właściwe osoby. Powód mógł wykazać, że pozwani są domniemanymi spadkobiercami W.B., ponieważ
w chwili złożenia pozwu od kilku miesięcy było prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku przez
pozwanych wydane na wniosek innego banku. W rezultacie należy stwierdzić, że powód nie wykazał, kto jest
pozwanym w sprawie, zaś wątpliwości usunął dopiero w trakcie postępowania referendarz sądowy, co nie zmienia
oceny, że w świetle pozwu okoliczności, kto jest pozwanym, budziły wątpliwości, co stało na przeszkodzie wydaniu
nakazu.
Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy

Odnosząc się do zarzutu rażącego naruszenia art. 319 KPC, SN stwierdził, że ograniczenie odpowiedzialności
dłużnika, o którym mowa w tym przepisie, dotyczy m.in. odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe
w wypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza tylko do wartości ustalonego w wykazie
inwentarza albo w spisie inwentarza stanu czynnego spadku. W ocenie Sądu Najwyższego zastrzeżenie takie
jest obligatoryjne i dokonywane przez sąd z urzędu. Dlatego, jeśli sąd nie zastrzegł w wyroku, że pozwany
ponosi odpowiedzialność z określonych składników albo do wysokości ich wartości pomimo istnienia
takiego obowiązku, pozwany może złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku.
W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że istotne znaczenie w tej sprawie mają okoliczności wskazujące, że
zaskarżenie kwestionowanego orzeczenia zmierza do urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej. W.B.
w chwili zawierania umowy o pożyczkę był już skazany za znęcanie się nad żoną i dziećmi, sąd zastosował wobec
niego m.in. środek karny w postaci obowiązku opuszczenia wspólnego mieszkania oraz wydał zakaz kontaktowania
się z pokrzywdzonymi, co wskazuje na drastyczny sposób działania sprawcy. W ciągu kilku miesięcy 2007 r. W.B.
zaciągnął kilka kredytów w różnych bankach, wszystkie bez wiedzy i zgody małżonki. W związku z roszczeniami
kierowanymi do pozwanych przez inne banki przeprowadzone zostało postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku
na rzecz pozwanych z dobrodziejstwem inwentarza, którego spis wykazał, że skład i wartość tego majątku była
minimalna, znacznie niższa niż dochodzona przez powoda kwota. W ocenie SN okoliczności sprawy wskazują, że
obarczenie pozwanych długiem ponad zakres odpowiedzialności wynikającej z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem
inwentarza byłoby sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Wyrok SN z 3.8.2021 r., I NSNc 24/20,

Sąd Najwyższy podkreślił, że treść pozwu jest kluczowa dla wydania nakazu zapłaty. W tym przypadku wątpliwości co do spadkobiercy uniemożliwiły wydanie orzeczenia. Wskazano także na konieczność zastrzeżenia w wyroku ograniczonej odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Wyrok SN z 3.8.2021 r., I NSNc 24/20, jest istotny dla kwestii odpowiedzialności spadkobiercy.