Skarga nadzwyczajna może zostać złożona od orzeczenia kończącego postępowanie

Orzeczenie sądu dotyczące oddalenia lub uwzględnienia wniosku o wznowienie postępowania na podstawie art. 540 § 2 KPK nie kończy postępowania odszkodowawczego ani nie tworzy nowej sytuacji prawnej. Brak możliwości złożenia skargi nadzwyczajnej od tego rodzaju orzeczenia. Publikacja omawia zadośćuczynienie za represje w stanie wojennym oraz skargę nadzwyczajną w kontekście naruszenia zasad demokratycznego państwa prawnego i zasady sprawiedliwości społecznej.

Tematyka: skarga nadzwyczajna, postępowanie sądowe, zadośćuczynienie, represje, stan wojenny, Sąd Najwyższy, Sąd Apelacyjny, art. 540 § 2 KPK

Orzeczenie sądu oddalające lub uwzględniające wniosek o wznowienie postępowania na podstawie art. 540 §
2 KPK, ani nie dotyczy głównego przedmiotu postępowania odszkodowawczego, ani nie tworzy nowej,
trwałej sytuacji prawnej. Ponieważ orzeczenie takie nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie
nie można wnieść od niego skargi nadzwyczajnej.
Zadośćuczynienie za represje w stanie wojennym
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z 2009 r. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz S.S. 16 tys. zł tytułem
zadośćuczynienia za kilkumiesięczne internowanie od 13.12.1981 r., na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z 23.2.1991 r.
o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U. z 1991 r. Nr 34, poz. 149; dalej: UznOrzNiewU91). S.S. wniósł do Sądu
Apelacyjnego w L. wniosek o wznowienie postępowania zakończonego wyrokiem z 2009 r. domagając się
zasądzenia dodatkowo kwoty 60 tys. zł. Jako podstawę wniosku o wznowienie postępowania wskazał wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 1.3.2011 r., P 21/09,
, w którym orzeczono o niekonstytucyjności art. 8 ust. 1a
UznOrzNiewU91. Sąd Apelacyjny w L. w 2018 r. oddalił wniosek uznając, że niekonstytucyjność przepisów
UznOrzNiewU91 nie przesądza o podjęciu postępowania sądowego w sprawach, których przedmiotem rozpoznania
było roszczenie odszkodowawcze i zadośćuczynienie za represje związane z działalnością na rzecz niepodległego
bytu Państwa Polskiego. Dodatkowo wskazał, że w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki skutecznego
wystąpienia z wnioskiem o wznowienie na podstawie art. 540 § 2 KPK.
Skarga do SN
Prokurator Generalny działając na podstawie art. 89 § 2 w zw. z art. 115 § 1 i § 1a ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie
Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.154; dalej: SNU) wniósł skargę nadzwyczajną od postanowienia Sądu
Apelacyjnego w L., zarzucając mu naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady sprawiedliwości
społecznej wyrażonych w art. 2 Konstytucji RP poprzez nieuwzględnienie słusznych argumentów wnioskodawcy
dotyczących rozmiaru szkód i krzywd, których doznał w okresie internowania, oraz zasady godności wyrażonej w art.
30 Konstytucji RP, będącej źródłem wolności i praw człowieka i obywatela, która ma być chroniona i szanowana
przez organy władzy publicznej, poprzez uniemożliwienie dochodzenia zadośćuczynienia w pełnej wysokości,
zgodnie z wytycznymi wynikającymi z wyroku TK z 1.3.2011 r., P 21/09,
. W jego ocenie, zachodziła oczywistą
sprzeczność ustaleń Sądu w zakresie odpowiedniej wysokości zasądzonego na rzecz wnioskodawcy
zadośćuczynienia, podczas gdy z treści zebranego materiału dowodowego wynika, że rozmiar krzywd i szkód
doznanych przez S.S., obligował Sąd do umożliwienia mu uzyskania adekwatnego zadośćuczynienia, które czyniłoby
zadość wymogom poczucia sprawiedliwości społecznej.
Sąd Najwyższy pozostawił skargę nadzwyczajną bez rozpoznania. Zgodnie z art. 89 § 1 SNU, jeżeli jest to
konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego
zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu
wojskowego kończącego postępowanie w sprawie może być wniesiona skarga nadzwyczajna, o ile
orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji RP lub
orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub
zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału
dowodowego, a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków
zaskarżenia.
Brak podstaw skargi nadzwyczajnej
Sąd Najwyższy stwierdził, że zaskarżone orzeczenie Sądu Apelacyjnego w L. z 2018 r. nie jest orzeczeniem
kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 89 § 1 SNU. W uzasadnieniu postanowienia wyjaśniono, że
na gruncie postępowania cywilnego pojęcie postanowienia kończącego postępowanie w sprawie odnoszone jest
m.in. do postanowień zamykających drogę do wydania orzeczenia sądu danej instancji, rozstrzygającego istotę
sprawy w procesie (wyrokiem) lub postępowaniu nieprocesowym (postanowieniem), a ponadto postanowień, które
kończą sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd, a więc dotyczące całości sprawy, a będące ostatnimi
orzeczeniami wydanymi w postępowaniu (zob. uchwała SN [7] z 6.10.2000 r., III CZP 31/00,
). Natomiast na
gruncie postępowania karnego akcentowany jest głównie kończący charakter orzeczenia, prowadzący do stworzenia
trwałej (stabilnej) sytuacji prawnej po przeprowadzeniu postępowania (zob. uchwała Pełnego Składu Izby Karnej SN

z 9.10.2000 r., I KZP 4/00,
). W rezultacie należy stwierdzić, że orzeczeniem kończącym postępowanie
w sprawie był wyrok Sądu Okręgowego w L. z 2009 r.
W ocenie SN zarówno orzeczenie sądu oddalające wniosek o wznowienie postępowania na podstawie art.
540 § 2 KPK, jak i orzeczenie uwzględniające taki wniosek stanowią jedynie instrument lub odpowiednio
przeszkodę do wznowienia postępowania zasadniczego w sprawie o przyznanie odszkodowania za
internowanie. Orzeczenie oddalające wniosek o wznowienie postępowania nie dotyczy głównego przedmiotu
postępowania odszkodowawczego i nie tworzy nowej, trwałej sytuacji prawnej.
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że przyjęcie odmiennego stanowiska pozostawałoby w sprzeczności
zarówno z literalnym brzmieniem art. 89 § 1 SNU, jak i powodami wprowadzenia skargi nadzwyczajnej do polskiego
porządku prawnego. W każdej bowiem sytuacji, gdy upłynął termin na wniesienie skargi nadzwyczajnej
wystarczające byłoby spowodowanie wydania jakiegokolwiek orzeczenia, także oddalającego skargę lub wniosek,
w jakiejkolwiek sprawie o charakterze ubocznym w stosunku do sprawy głównej, by terminy na wniesienie skargi
nadzwyczajnej zaczęły biec od nowa.
Postanowienie SN z 27.5.2021 r., I NSNk 11/20

Sąd Najwyższy stwierdził brak podstaw do skargi nadzwyczajnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego. Orzeczenie nie spełniało warunków koniecznych do złożenia skargi nadzwyczajnej, gdyż nie było orzeczeniem kończącym postępowanie. Decyzja Sądu Najwyższego podkreśliła, że orzeczenia odrzucające wniosek o wznowienie postępowania nie mają wpływu na postępowanie główne.