Zmiany w postępowaniu przed Sądem Najwyższym

Najnowsza nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym wprowadza nową regułę orzekania i przepisy dotyczące tworzenia, przetwarzania oraz archiwizowania akt sądowych. Zmiany obejmują także usprawnienia w organizacji Sądu Najwyższego i wydłużenie terminu wniesienia skargi nadzwyczajnej. Nowe zasady postępowania mają na celu zapewnienie jednolitości orzecznictwa oraz uregulowanie sposobu postępowania z aktami sądowymi.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postępowanie sądowe, orzekanie, akta sądowe, zmiany ustawy, wniesienie skargi, reguły postępowania, transparentność, organizacja sądu

Najnowsza nowelizacja ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 154 ze zm., dalej:
SNU) wprowadza nową regułę orzekania przed Sądem Najwyższym związaną z ustaleniem reguł
postępowania w przypadku ujawnienia rozbieżności w orzecznictwie sądów wojskowych lub sądów
powszechnych. Ustanawia również przepisy niezbędne do formalnego uregulowania sposobu tworzenia,
przetwarzania oraz archiwizowania bądź niszczenia akt sądowych w sprawach rozpoznawanych przez Sąd
Najwyższy. W ustawie z 30.3.2021 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 611) znalazły
się także zmiany usprawniające organizację Sądu Najwyższego oraz przepisy wydłużające termin wniesienia
skargi nadzwyczajnej.
• Nowela wprowadza proceduralne zmiany w postępowaniu dotyczące ustanowienia nowej reguły orzekania przed
Sądem Najwyższym w przypadku ujawnienia rozbieżności w orzecznictwie sądów wojskowych i sądów
powszechnych.
• Ustanowiono nowe zasady postępowania przy tworzeniu, przetwarzaniu, archiwizowaniu i niszczeniu akt
sądowych.
Zmiany w postępowaniu przed Sądem Najwyższym w przypadku ujawnienia rozbieżności w orzecznictwie
sądów wojskowych i sądów powszechnych
Nowa reguła postępowania przed Sądem Najwyższym zawarta została w zmienionym art. 83 SNU. Zgodnie
z nowymi zasadami, w przypadku przedstawienia przez uprawnione podmioty wniosku o rozstrzygnięcie zagadnienia
prawnego, jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się
rozbieżności w wykładni przepisów prawa będących podstawą ich orzekania i zachodzi potrzeba zapewnienia
jednolitości orzecznictwa, do przydziału takiego wniosku oraz wyznaczenia składu orzekającego, jak również do
kolejności rozpoznawania wniosku, znajdą odpowiednie zastosowanie przepisy wyznaczające w Sądzie Najwyższym
ogólne zasady przydziału i rozpoznawania spraw wpływające do Sądu. Zasady te określone są w przepisach art. 80
SNU. Co do zasady więc, skład orzekający wyznaczy prezes kierujący właściwą izbą Sądu Najwyższego.
W wyjątkowych sytuacjach przydziału wniosku, wyznaczenia składu orzekającego i określenia kolejności rozpoznania
sprawy dokona Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Stanie się tak w przypadku rozpoznania wniosku, który został
przedstawiony przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego albo wniosku o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego
w pełnym składzie Sądu Najwyższego albo składzie połączonych izb przedstawionego przez podmiot wskazany
w art. 83 § 2 SNU. W tym ostatnim przypadku chodzi o takie podmioty jak Prokurator Generalny, Rzecznik Praw
Obywatelskich, a także – w zakresie swojej właściwości – Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej,
Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Rady Dialogu Społecznego, Przewodniczący
Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy oraz Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców).
Termin wniesienia skargi nadzwyczajnej
Nowelizacja przepisów SNU wydłużyła także termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego
w trybie art. 115 § 1 SNU. Dotyczy on możliwości wniesienia skargi nadzwyczajnej od prawomocnych orzeczeń
kończących postępowania w sprawach, które uprawomocniły się po 17.10.1997 r., a przed wejściem w życie SNU
8.12.2017 r. Termin ten wydłużono do 3.4.2023 r.
Nowe zasady postępowania przy tworzeniu, przetwarzaniu, archiwizowaniu i niszczeniu akt sądowych Sądu
Najwyższego
Dotychczas w przepisach SNU brakowało przepisów dotyczących sposobu tworzenia, przetwarzania oraz
archiwizowania bądź niszczenia akt sądowych w sprawach rozpoznawanych przez Sąd Najwyższy. Brak tych
regulacji dziwił, gdyż tak jak sądy powszechne, administracyjne czy wojskowe, również Sąd Najwyższy zakłada
i prowadzi akta spraw, do których składa się m.in. odpis zaskarżonego orzeczenia, skargi kasacyjnej lub innego
środka zaskarżenia lub pisma wszczynającego właściwe postępowanie, jak również inne dokumenty wytworzone
w sprawie, np. zarządzenia przewodniczącego, zawiadomienia stron lub uczestników postępowania o wyznaczeniu
posiedzenia, zwrotne potwierdzenia odbioru pism itp. Zaznaczyć przy tym trzeba, że akta spraw Sądu Najwyższego
są aktami całkowicie odrębnymi od akt spraw sądów powszechnych i wojskowych, które przedstawia się wraz ze
środkiem zaskarżenia lub innym środkiem prawnym, do którego rozpoznania jest właściwy Sąd Najwyższy. To Sąd
Najwyższy jest wyłącznym dysponentem tych akt. Nie są one ani łączone z aktami spraw sądów administracyjnych
czy wojskowych, ani też nie są zwracane do tych sądów po rozpoznaniu sprawy przez Sąd Najwyższy.

W związku z tym, że do akt sądowych Sądu Najwyższego nie miały dotychczas zastosowania przepisy odnoszące do
się akt sądowych sądów powszechnych i wojskowych, stosowane były wobec nich przepisy ustawy z 14.7.1983 r.
o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. z 2020 r. poz. 164). W oczywisty sposób nie uwzględniały one
jednak specyfiki akt sądowych. Dlatego też konieczne okazało się uzupełnienie przepisów ustawy o Sądzie
Najwyższym o reguły tworzenia i postępowania z aktami sądowymi. Nowe zasady tworzenia i postępowania z aktami
sądowymi Sądu Najwyższego wzorowano na istniejących już przepisach art. 12a ustawy z 30.8.2002 r. Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.). Z tym, że postanowiono, że
akta sądowe Sądu Najwyższego będą miały formę papierową, a nie elektroniczną. Zasada ta zawarta została
w nowym art. 96a § 1 SNU. W kolejnych paragrafach zapisano, że akta sądowe będą przetwarzane w postaci
papierowej oraz z wykorzystaniem systemu elektronicznego zarządzania dokumentacją w rozumieniu przepisów
o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Akta wszystkich zakończonych prawomocnie spraw sądowych Sądu
Najwyższego przechowywane będą w Sądzie Najwyższym przez okres niezbędny ze względu na rodzaj i charakter
sprawy oraz znaczenie materiałów zawartych w aktach jako źródła informacji. Po okresie przechowywania w Sądzie
Najwyższym akta sprawy podlegają przekazaniu do właściwych archiwów państwowych albo zniszczeniu.
Szczegółowy sposób tworzenia i przetwarzania akt, warunki i tryb przechowywania i przekazywania akt spraw
sądowych Sądu Najwyższego oraz warunki i tryb niszczenia akt spraw sądowych Sądu Najwyższego po upływie
okresu ich przechowywania określić ma Prezydent w drodze specjalnego rozporządzenia. Ma przy tym uwzględnić
w szczególności warunki elektronicznego zarządzania dokumentacją, rodzaje spraw oraz właściwe zabezpieczenie
akt przed dostępem osób nieuprawnionych, utratą tych akt lub ich zniszczeniem.
Nowe przepisy dotyczące akt sądowych Sądu Najwyższego realizują również obowiązującą we wszystkich
postępowaniach przed Sądem Najwyższym zasadę jawności wewnętrznej. Wyraża się ona w prawie stron
i uczestników postępowania do przeglądania akt sprawy oraz uzyskiwania z nich odpisów, kopii lub wyciągów (art.
96a § 3 SNU).
Okres obowiązywania zmian
Opisywane zmiany w ustawie o Sądzie Najwyższym dotyczące zmian w zasadach postępowania w przypadku
ujawnienia rozbieżności w orzecznictwie sądów wojskowych obowiązują od 16.4.2021 r. Zmiany dotyczące sposobu
tworzenia, przetwarzania oraz archiwizowania bądź niszczenia akt sądowych w sprawach rozpoznawanych przez
Sąd Najwyższy wejdą w życie 2.2.2021 r.

Nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym wprowadza istotne zmiany w postępowaniu przed tym sądem. Reguluje ona m.in. orzekanie w przypadku rozbieżności w orzecznictwie, tworzenie i przetwarzanie akt sądowych oraz wydłuża termin wniesienia skargi nadzwyczajnej. Nowe przepisy mają na celu usprawnienie działania Sądu Najwyższego i zapewnienie transparentności postępowania.