Braki formalne skargi kasacyjnej

Usuwanie braków formalnych skargi kasacyjnej stanowi istotny obowiązek strony wnoszącej pismo procesowe, a nie sądu, zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego. W sprawie dotyczącej podziału majątku wspólnego, Sąd Najwyższy zwrócił skargę kasacyjną do uzupełnienia braków formalnych, takich jak brak danych uczestników postępowania i ich adresów. Uzasadnienie Sądu podkreśla, że kontrola spełnienia wymagań formalnych należy głównie do sądów niższej instancji, a skarga kasacyjna inicjuje nowe postępowanie, dlatego istotne jest prawidłowe spełnienie wymogów formalnych na etapie wnoszenia skargi.

Tematyka: skarga kasacyjna, Sąd Najwyższy, braki formalne, wymogi formalne, postępowanie cywilne, uczestnicy postępowania, podział majątku wspólnego, sąd drugiej instancji, kontrola formalna, zastępstwo procesowe

Usuwanie braków formalnych należy do strony wnoszącej pismo procesowe, a nie do sądu - orzekł Sąd
Najwyższy.
Wymogi formalne
W normalnym toku czynności skarga kasacyjna przesłana do Sądu Najwyższego powinna nadawać się do
rozpoznania bez podejmowania dalszych czynności; w przeciwnym razie ustawodawca nie wymagałby, aby braki
formalne każdorazowo uzupełniane były za pośrednictwem sądu drugiej instancji.
Stan faktyczny
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku M.O. przy uczestnictwie S.N. o podział majątku wspólnego, na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej 26.2.2021 r., na skutek skargi kasacyjnej uczestnika, zwrócił skargę kasacyjną wraz
z aktami sprawy Sądowi Okręgowemu w W. celem usunięcia braków skargi w postaci niewskazania uczestników
postępowania i ich adresów oraz numeru PESEL skarżącego (art. 398 4 § 3 zd. 1 i n principio u stawy z 17.11.1964 r.
Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1575; dalej: KPC) w zw. z art. 126 § 1 pkt 2 KPC oraz art.
126 § 2 pkt 1 i 2 KPC), a także wezwania skarżącego do wyjaśnienia wskazanej w skardze wartości przedmiotu
zaskarżenia.
Z uzasadnienia Sądu
Zgodnie z art. 3986 § 1 KPC czuwanie nad tym, by w skardze kasacyjnej nie występowały braki formalne, należy
w zasadzie do sądu drugiej instancji. W art. 3986 § 3 in fine KPC została wprawdzie przewidziana możliwość
zwrócenia skargi kasacyjnej wraz z aktami sprawy przez Sąd Najwyższy w celu usunięcia dostrzeżonych braków,
lecz podejmowanie takich działań powinno mieć charakter wyjątku. Korzystanie z opisanej możliwości, w ujęciu
modelowym, należy ograniczać do rzadkich sytuacji, w których dane uchybienie zostało pominięte przez sąd drugiej
instancji, względnie sąd ten dokonał odmiennej oceny spełnienia określonych wymagań formalnych skargi kasacyjnej
i w przekonaniu o nieistnieniu braków przedstawił sprawę SN do dalszych czynności.
Zasadniczy ciężar kontroli tego, czy wymagania formalne zostały zrealizowane, spoczywa jednak na sądach drugiej
instancji. Wniosek taki wynika z podziału kompetencji między sądami i z ustrojowej pozycji SN, a dodatkowe
potwierdzenie znajduje w wyrażonej w art. 6 § 1 KPC zasadzie szybkości postępowania. Konieczność skorzystania
przez SN z możliwości przewidzianej w art. 3986 § 3 in fine KPC każdorazowo prowadzi bowiem do istotnego
przedłużenia toku postępowania zainicjowanego skargą kasacyjną.
Skarga kasacyjna, jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, inicjuje nowe postępowanie, w nowej (w znaczeniu
procesowym) sprawie. Z tego względu wskazanie w art. 3984 § 3 in principio KPC, że powinna ona czynić zadość
wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego, należy rozumieć jako odesłanie m.in. do art. 126 § 1 i 2 KPC
oraz art. 1261 KPC. Wymaga podkreślenia, że skarga kasacyjna jest pierwszym pismem w sprawie nie tylko
w znaczeniu czysto formalnym - akta dokumentujące postępowanie w toku instancji trafiają do Sądu Najwyższego
wyłącznie na czas trwania postępowania, natomiast tok czynności podejmowanych w postępowaniu ze skargi
kasacyjnej odzwierciedlany jest w aktach własnych prowadzonych przez SN. Z tego względu niedopuszczalne jest,
często spotykane w praktyce, poprzestanie na podaniu przez stronę skarżącą, w ramach rzekomego
zadośćuczynienia wymaganiu wskazania adresów stron, na odesłaniu do akt sprawy głównej, np. przez
zamieszczenie w komparycji skargi sformułowania „adresy stron w aktach”.
Akta postępowania ze skargi kasacyjnej, prowadzone w SN, rozpoczynają się bowiem w zasadzie od odpisu
orzeczenia sądu drugiej instancji, przekazywanego na podstawie art. 398 7 § 2 zd. 2 KPC, a zatem nie figurują w nich
żadne adresy. Rzecz nie tylko w tym, że konieczność kierowania do stron korespondencji występuje nie tylko w toku
postępowania kasacyjnego, lecz nierzadko także już po zwrocie akt głównych do właściwego sądu powszechnego,
kiedy to szczególnie uwidocznia się ratio legis przywołanych wyżej unormowań - lecz w tym, że nie do sądu, w tym
Sądu Najwyższego, powinna należeć weryfikacja, który adres powinien być (zwłaszcza w sytuacji możliwych zmian
adresów) uznamy za realizujący wskazówkę strony co do „adresów w aktach”.
Obciążenie podmiotu inicjującego postępowanie ze skargi kasacyjnej obowiązkiem spełnienia określonych wymagań
formalnych zawiera w sobie istotną funkcję gwarancyjną. To skarżącego obciąża ryzyko wskazania nieprawidłowego
adresu stron lub uczestników postępowania. Ustalanie adresu przez sąd, na podstawie wcześniejszych informacji
zawartych w aktach postępowania przed sądami pierwszej i drugiej instancji, sprawia, że to sąd podejmuje działania,

których ewentualne niepowodzenie (na przykład w razie przyjęcia nieaktualnego już adresu) może prowadzić do
nieważności postępowania. W toku postępowania kasacyjnego niepotrzebne perturbacje i opóźnienia mogą być
skutkiem wcześniejszej tolerancji sądu w kwestii niewypełniania przez profesjonalnych pełnomocników wymagań
formalnych skargi.
Obowiązek usuwania braków
Jest wprawdzie oczywiste, że niektóre z braków formalnych skargi mogłyby zostać usunięte czynnościami samego
sądu, w pewnych przypadkach na podstawie samej tylko analizy akt głównych, jednak, po pierwsze, takie działanie
byłoby sprzeczne z systemowymi założeniami postępowania cywilnego, zgodnie z którymi usuwanie braków
formalnych należy do strony wnoszącej pismo procesowe, a nie do sądu. Po drugie natomiast, opisana praktyka
pomijałaby, że wymagania formalne mają na celu także zapewnienie określonych gwarancji procesowych
adwersarzowi skarżącego; obowiązek usuwania braków przez stronę wnoszącą skargę kasacyjną nie powinien być
zatem wiązany wyłącznie z celem w postaci usprawnienia wewnętrznej działalności sądu. Określone, progowe
wymagania stawiane skardze kasacyjnej, których wypełnienie poprzedza jej ocenę merytoryczną, obciążają więc
podmiot wnoszący tę skargę. Ich spełnienie w zasadzie nie może być przy tym uznane za istotną barierę dostępu do
wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron
przez profesjonalnych pełnomocników. (…)
Ocena tego, czy dane wymaganie formalne powinno zostać spełnione, czy może być pominięte lub brak zdoła być
usunięty dzięki aktywności samego sądu lub przewodniczącego, nie może zależeć od oceny charakteru konkretnej
sprawy. Jednolitość praktyki wzywania do usuwania braków formalnych jest przejawem równego traktowania stron
lub uczestników postępowania. Systemowe założenia dotyczące usuwania braków formalnych oraz praktyki sądowej,
ukształtowanej w związku z tymi wymaganiami, byłyby więc - w kontekście jednakowego podejścia do stron
(uczestników) postępowania - podważone w razie przyjmowania przez sąd, że uchybienie pełnomocnika wynikłe
z niedopełnienia braków skargi kasacyjnej może być samodzielnie usunięte, w ramach czynności sądu lub
przewodniczącego opartych na własnej ocenie. W pewnych przypadkach praktyka taka mogłaby prowadzić do
poważnych konsekwencji, w razie podejmowania dalszych czynności orzeczniczych na podstawie niewłaściwego
odczytania rzeczywistych intencji stron.

Komentarz
W analizowanej sprawie skarżący wniósł skargę kasacyjną, w której nie tylko nie wskazano adresów, ale nawet nie
oznaczono samych uczestników postępowania. Zgodzić się więc należy z Sądem Najwyższym, że tak daleko idące
odejście od wymagań formalnych skargi kasacyjnej nie znajduje żadnego usprawiedliwienia. Sąd kasacyjny słusznie
zauważył, że w sprawie o podział majątku wspólnego zwykle nie powstają problemy z ustaleniem, komu przysługuje
status uczestnika postępowania, jednak nie zwalnia to ani skarżącego, ani sądu drugiej instancji, od obowiązków -
odpowiednio - prawidłowego skonstruowania skargi kasacyjnej oraz kontroli nad tym, czy skarżący zadośćuczynił
wymaganiom formalnym wniesionego środka zaskarżenia. U podstaw takiego zapatrywania Sądu Najwyższego leżał
pogląd, że zasady postępowania powinny być jednakowe względem wszystkich podsądnych. W uzasadnieniu
orzeczenia Sąd kasacyjny słusznie zwrócił uwagę na konieczność rygorystycznego przestrzegania wymogów
formalnych. Błędy formalne w sporządzonej skardze kasacyjnej dziwią tym bardziej, że zgodnie z przepisem art. 871
§ 1 KPC, w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców
prawnych, a w sprawach własności intelektualnej także przez rzeczników patentowych. Zaakcentować także należy,
że zastępstwo to dotyczy również czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym,
podejmowanych przed sądem niższej instancji. Przepis art. 87 1 § 1 KPC ogranicza więc zdolność postulacyjną stron
przed Sądem Najwyższym, wprowadzając przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu przed tym sądem, co
uzasadnione jest szczególnymi, wysokimi wymaganiami formalnymi, które muszą spełniać środki prawne wnoszone
do Sądu kasacyjnego, wśród których wskazać można na skargę kasacyjną, czy też skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Postanowienie SN z 26.2.2021 r., I CSK 384/20,

Sąd Najwyższy podkreślił konieczność rygorystycznego przestrzegania wymogów formalnych skargi kasacyjnej, nawet w sytuacjach, gdzie identyfikacja uczestników postępowania wydaje się oczywista. Braki formalne mogą prowadzić do nieważności postępowania oraz opóźnień, dlatego obowiązek usuwania ich spoczywa na stronie wnoszącej skargę. Zgodnie z zasadami równego traktowania stron, Sąd Najwyższy podkreślił konieczność jednolitego podejścia do usuwania braków formalnych, niezależnie od charakteru konkretnej sprawy.