Postanowienie o zabezpieczeniu wydane na podstawie KPC nie może być podstawą umieszczenie w ośrodku w Gostyninie

W postępowaniu na podstawie PostZabPsychU przepisy art. 730 § 1 i art. 755 § 1 KPC nie mogą być podstawą umieszczenia osoby w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym - Sąd Najwyższy stwierdził brak podstawy prawnej dla takiego zabezpieczenia. Rzecznik Praw Obywatelskich wnioskuje o rozstrzygnięcie rozbieżności w interpretacji prawa. Sąd Najwyższy podkreśla fundamentalne znaczenie wolności osobistej człowieka w porządku konstytucyjnym.

Tematyka: KPC, PostZabPsychU, Sąd Najwyższy, wolność osobista, zabezpieczenie, Ośrodek, Rzecznik Praw Obywatelskich, konstytucyjność, pozbawienie wolności, uchwała SN

W postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy z 22.11.2013 r. o postępowaniu wobec osób
z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób
(t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1346; dalej: PostZabPsychU), przepisy art. 2 ust. 3 PostZabPsychU w zw. z art. 730 §
1 i art. 755 § 1 KPC nie stanowią podstawy prawnej udzielenia zabezpieczenia przez umieszczenie osoby,
której dotyczy to postępowanie, w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym –
stwierdził Sąd Najwyższy.
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie istniejących
w orzecznictwie sądowym rozbieżności w wykładni przepisów prawa:
Czy w postępowaniu toczącym się na podstawie PostZabPsychU przepisy art.2 ust. 3 PostZabPsychU w zw.
z art. 730 § 1 w zw. z art. 755 § 1 KPC mogą stanowić podstawę udzielenia zabezpieczenia poprzez
umieszczenie uczestnika postępowania w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym
(dalej: Ośrodek)?
Zgodnie z art. 2 ust. 3 PostZabPsychU, w postępowaniu sądowym stosuje się odpowiednio przepisy KPC
o postępowaniu nieprocesowym ze zmianami wynikającymi z PostZabPsychU, z tym że do środków odwoławczych
wnoszonych przez osobę, której dotyczy postępowanie uregulowane w ustawie, nie ma zastosowania art. 368 KPC.
Korzystając z tego odesłania sądy w postępowaniach toczących się na podstawie PostZabPsychU stosują art. 730 §
1 KPC, zgodnie z którym w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można
żądać udzielenia zabezpieczenia oraz art. 755 § 1 KPC, na mocy którego, jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest
roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni,
nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W 2019 r. Sąd Najwyższy podjął
uchwałę, w której przyjął, że w postępowaniu toczącym się na podstawie PostZabPsychU mają odpowiednie
zastosowanie przepisy KPC o postępowaniu zabezpieczającym, niedopuszczalne jest jednak udzielenie
zabezpieczenia przez umieszczenie osoby, której postępowanie dotyczy, w Krajowym Ośrodku Zapobiegania
Zachowaniom Dyssocjalnym (zob. uchwała SN z 30.1.2019 r., III CZP 75/18,
).
Sąd Najwyższy podkreślił fundamentalne znaczenie wolności osobistej człowieka w porządku konstytucyjnym,
wolności rozumianej jako wartość nadrzędnej, skoncentrowanej na prawach człowieka, jego godności, aktywności
oraz indywidualizmie we wszystkich przejawach funkcjonowania. Nie można nikogo pozbawić wolności bez ustawy,
bez określenia zasad i trybu, a w szczególności z odwołaniem się do analogii, odpowiedniego stosowania prawa albo
wykładni rozszerzającej na niekorzyść. Wymagań tak określonych nie spełniają przepisy art. 755 § 1 i 21 w zw. z art.
730 KPC w zw. z art. 2 ust. 3 PostZabPsychU w zw. z art. 506 i art. 13 § 2 KPC. Sąd Najwyższy wskazał, że
wprawdzie mogą zaistnieć sytuacje, w których izolacja uczestnika, w okresie po opuszczeniu zakładu karnego,
a przed prawomocnym zakończeniem postępowania o umieszczenie w Ośrodku, stanie się uzasadniona albo nawet
konieczna, jednak aby można ją było zastosować ustawodawca powinien wypełnić istniejącą lukę jasnymi
i precyzyjnymi przepisami niebudzącymi żadnych wątpliwości konstytucyjnych.
RPO podzielając stanowisko Sądu Najwyższego wskazał, że sądy powszechne w swoim orzecznictwie nadal
prezentują poglądy odmienne od wyrażonego w uchwale. W uzasadnieniach tych orzeczeń stwierdza się, że w tego
rodzaju sprawach dochodzi do kolizji praw różnych osób chronionych w równym stopniu przez Konstytucję RP, czyli
wolności osobistej uczestnika postępowania - art. 41 i 42 Konstytucji RP oraz życia, zdrowia i wolności seksualnej
potencjalnych pokrzywdzonych przez uczestnika - art. 30, 38 i 47 Konstytucji RP. W ocenie sądów istotne jest także
to, że pozbawienie wolności uczestnika na podstawie zabezpieczenia następuje na relatywnie krótki okres, może on
przy tym odnieść korzyści z takiego rozstrzygnięcia, w postaci dalszego i skuteczniejszego leczenia oraz
zapobiegnięcia popełnieniu kolejnego ciężkiego przestępstwa zagrożonego wieloletnią karą pozbawienia wolności.
Natomiast skutki jego ewentualnych działań dla życia, zdrowia i wolności seksualnej innych osób mogą okazać się
nieodwracalne i niepowetowane. W rezultacie wolność osobista uczestnika musi ustąpić przed doniosłością innych
dóbr chronionych przez Konstytucję RP (zob. postanowienie SA w Szczecinie z 3.9.2019 r., I ACz 587/19;
postanowienie SA w Szczecinie z 10.7.2019 r., I ACz 490/19).
Sąd Najwyższy orzekając w składzie 7 sędziów uznał, że w świetle art. 31 ust. 3 i art. 41 ust. 1 Konstytucji RP
oraz art. 5 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r., pozbawienie
wolności musi być przewidziane w akcie prawnym rangi ustawowej, w sposób dostatecznie jasno
i precyzyjnie określający przesłanki oraz kompetencje organu państwa w tym przedmiocie. W ocenie Sądu
Najwyższego art. 730 § 1 w zw. z art. 755 § 1 KPC nie spełnia wskazanych standardów konstytucyjnych

i konwencyjnych. Jak wyjaśniono, art. 2 ust. 3 PostZabPsychU, w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie, odsyła
do odpowiedniego stosowania przepisów KPC o postępowaniu nieprocesowym, czyli regulującym postępowanie co
do istoty sprawy. Brak jest natomiast bezpośredniego odesłania do przepisów KPC o postępowaniu
zabezpieczającym, które nie są przystosowane do orzekania w ramach zabezpieczenia, czyli przed wydaniem
rozstrzygnięcia merytorycznego, o umieszczeniu osób w Ośrodku. Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy
postępowania zabezpieczającego nie określają podstawowych kwestii, w tym: zasad orzekania w tej materii,
czasu umieszczenia tych osób w Ośrodku, czy kontroli właściwych organów. Niedopuszczalne jest
stosowanie konstrukcji wielostopniowego odesłania, na skutek którego dochodzi do wydania postanowienia
zabezpieczającego prowadzącego do większej ingerencji w wolność osobistą, niż na podstawie orzeczenia
rozstrzygającego merytorycznie sprawę. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że istniejącą lukę w prawie powinien
wypełnić ustawodawca aktem normatywnym rangi ustawowej.
Uchwała SN (7) z 9.3.2021 r., III CZP 89/19,

Sąd Najwyższy uznał, że art. 730 § 1 w zw. z art. 755 § 1 KPC nie spełniają standardów konstytucyjnych i konwencyjnych. Brak precyzyjnego uregulowania przesłanek i kompetencji organu państwa w sprawie pozbawienia wolności. Istniejąca luka w prawie powinna zostać wypełniona aktem normatywnym rangi ustawowej - uchwała SN (7) z 9.3.2021 r., III CZP 89/19.