Obowiązek współpracy z prawnikiem krajowym
W publikacji "Obowiązek współpracy z prawnikiem krajowym" omawiana jest kwestia obowiązku reprezentowania klienta przez prawnika z innego państwa UE w sądzie wspólnie z prawnikiem krajowym. TSUE wskazał, że obowiązek ten nie może być absolutny i musi uwzględniać doświadczenie procesowe prawnika. Sprawa dotyczyła irlandzkich przepisów wymagających współpracy z prawnikiem krajowym, co TSUE ocenił pod kątem zgodności z zasadami UE.
Tematyka: TSUE, obowiązek współpracy, prawnik zagraniczny, prawnik krajowy, sąd, UE, dyrektywa 77/249/EWG, swoboda świadczenia usług, wymiar sprawiedliwości
W publikacji "Obowiązek współpracy z prawnikiem krajowym" omawiana jest kwestia obowiązku reprezentowania klienta przez prawnika z innego państwa UE w sądzie wspólnie z prawnikiem krajowym. TSUE wskazał, że obowiązek ten nie może być absolutny i musi uwzględniać doświadczenie procesowe prawnika. Sprawa dotyczyła irlandzkich przepisów wymagających współpracy z prawnikiem krajowym, co TSUE ocenił pod kątem zgodności z zasadami UE.
Na prawnika z innego państwa UE może zostać nałożony w prawie krajowym państwa członkowskiego obowiązek reprezentowania klienta w sądzie łącznie z prawnikiem krajowym. Jednakże Trybunał zastrzegł, że taki obowiązek nie może mieć charakteru absolutnego i przykładowo powinno się uwzględniać doświadczenie procesowe tego prawnika przed sądami państwa przyjmującego. Stan faktyczny VK chciał powierzyć reprezentowanie swoich interesów przed irlandzkim Sądem Najwyższym BO (niemieckiej adwokat), która nie prowadzi działalności zawodowej w Irlandii. Sąd odsyłający powziął wątpliwości, co do zgodnością z prawem Unii irlandzkiego przepisu, który zobowiązuje świadczącego usługę wizytującego prawnika do skorzystania z pomocy prawnika uprawnionego do występowania przed sądem rozpatrującym sprawę, nawet w postępowaniu, w którym strona ma prawo bronić swoich interesów samodzielnie. Stanowisko TSUE Trybunał przypomniał, że dyrektywę Rady 77/249/EWG z 22.3.1977 r. mającą na celu ułatwienie skutecznego korzystania przez prawników ze swobody świadczenia usług (Dz.Urz. UE L z 1977 r. Nr 78, s. 17; dalej: dyrektywa 77/249/EWG), która ma na celu ułatwienie skutecznego wykonywania działalności zawodowej przez wizytującego prawnika świadczącego usługi, należy interpretować w szczególności w świetle art. 56 Trakt atu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 25.3.1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864; dalej: TFUE), (wyrok TSUE z 25.2.1988 r., C- 427/85, Komisja/Niemcy, EU:C:1988:98, pkt 11, 13). Postanowienie to zakazuje ustanawiania jakichkolwiek przeszkód dla swobodnego świadczenia usług i implikuje wyeliminowanie wszelkiej dyskryminacji usługodawców ze względu na ich przynależność państwową lub okoliczność, że ich siedziba mieści się w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym jest świadczona usługa. Trybunał stwierdził, że ustanowiony przez przepisy prawa krajowego obowiązek współpracy z prawnikiem krajowym stanowi ograniczenie swobody świadczenia usług przez prawników z innych państw członkowskich w zakresie, w jakim obciąża on jednostkę pragnącą skorzystać z usług prawnika mającego siedzibę w innym państwie członkowskim dodatkowymi kosztami w porównaniu z sytuacją, gdyby osoba ta zdecydowała się skorzystać z usług prawnika mającego siedzibę w państwie członkowskim, w którym toczy się postępowanie. Jednakże TSUE stwierdził, że dyrektywę 77/249/EWG należy również interpretować w świetle art. 57 ak. 3 TFUE. Na podstawie tego postanowienia Trybunał przyjął, że ze względu na szczególny charakter niektórych usług, nie mogą być uznawane za niezgodne z TFUE szczególne wymogi sformułowane wobec usługodawcy, uzasadnione stosowaniem przepisów regulujących dany typ działalności. W niniejszej sprawie sporne irlandzkie przepisy mają na celu ochronę prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości i ochronę jednostki jako konsumenta. Trybunał stwierdził, że zarówno ochrona konsumentów, występujących zwłaszcza w charakterze odbiorców usług prawnych świadczonych przez podmioty realizujące zadania w ramach wymiaru sprawiedliwości, jak i prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości są celami zaliczanymi do tych, które można uznać za nadrzędne względy interesu ogólnego, uzasadniać ograniczenie swobodnego świadczenia usług (wyrok TSUE z 18.5.2017 r., C-99/16 Lahorgue, EU:C:2017:391, pkt 34). W niniejszej sprawie ciążące, odpowiednio, na stronach i sędziach obowiązki dotyczące zidentyfikowania istotnych przepisów prawa w postępowaniach toczących się przed sądami irlandzkimi nie są takie same w przypadkach, gdy strona reprezentuje swoje interesy samodzielnie i gdy reprezentuje ją prawnik. W tym ostatnim przypadku to na prawniku występującym przed sądami irlandzkimi ciąży obowiązek przeprowadzenia głównej części analizy prawa koniecznej dla prawidłowego przebiegu postępowania, natomiast w sytuacji gdy strona dokonała wyboru obrony swoich interesów samodzielnie, zadanie to spoczywa na sądzie rozpatrującym sprawę. W sytuacji gdy strona jest wspierana przez wizytującego prawnika – a obowiązujące uregulowania proceduralne mają inną treść i są bardziej rygorystyczne niż te znajdujące zastosowanie w przypadku, gdy strona samodzielnie broni swoich interesów – wzgląd interesu ogólnego związany z prawidłowym administrowaniem wymiarem sprawiedliwości, zdaniem TSUE, stanowi nadrzędny wzgląd interesu ogólnego. Może on zatem uzasadnić nałożenie na świadczącego usługę prawnika wizytującego obowiązek współpracy z prawnikiem uprawnionym do występowania przed sądem rozpatrującym sprawę. Odnosząc się do proporcjonalności analizowanego obowiązku TSUE przypomniał, wizytujący prawnik musi podać sądom krajowym nazwisko prawnika uprawnionego do występowania przed tymi sądami, który miałby go wspierać w sytuacji, w której dobra reprezentacja klienta i prawidłowe wykonanie obowiązków wobec sądu rozpatrującego sprawę wymagają posiadania wiedzy lub udzielenia porad, które mogą okazać się konieczne właśnie ze względu na ewentualnie ograniczony charakter wiedzy prawnika wizytującego o potencjalnie istotnych aspektach prawa, praktyki i procedury, a nawet etyki zawodowej, na poziomie krajowym. Trybunał podkreślił, że elastyczność charakteryzująca współpracę pomiędzy tymi dwoma prawnikami, taka jak opisana przez sąd odsyłający, odpowiada koncepcji tej współpracy w ramach wykładni i stosowania art. 5 dyrektywy 77/249/EWG. Zgodnie z tą koncepcją owi prawnicy powinni wspólnie określić, z poszanowaniem zasad etyki zawodowej obowiązujących w przyjmującym państwie członkowskim i w ramach swojej autonomii zawodowej, szczegółowe zasady współpracy w odniesieniu do powierzonego im mandatu (wyrok Komisja/Francja, pkt 31). W ocenie TSUE naruszenie swobody świadczenia usług nie wydaje się wykraczać poza to, co konieczne do realizacji celu prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości. Jednakże TS stwierdził, że sporne irlandzkie przepisy nie przewidują żadnego wyjątku od obowiązku współpracy z prawnikiem uprawnionym do występowania przed sądem rozpatrującym sprawę. W niniejszej sprawie adwokat B.O. twierdziła, że wykonywała swój zawód w Irlandii przez szereg lat, na warunkach przewidzianych przez dyrektywę 98/5/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.2.1998 r. mającą na celu ułatwienie stałego wykonywania zawodu prawnika w państwie członkowskim innym niż państwo uzyskania kwalifikacji zawodowych (Dz.Urz. UE L z 1998 r. Nr 77, s. 36). Trybunał stwierdził, że mogłoby to oznaczać, że jest ona w stanie reprezentować jednostkę w taki sam sposób jak prawnik uprawniony do występowania przed sądem rozpoznającym sprawę. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy weryfikacja powyższego (wyrok TSUE z 2.4.2020 r., C- 670/18 Commune di Gesturi, ). Reasumując TSUE orzekł, że art. 5 dyrektywy 77/249/EWG należy interpretować w ten sposób, iż: • z punktu widzenia celu prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości nie stoi on jako taki na przeszkodzie temu, aby wizytujący prawnik świadczący usługę polegającą na reprezentowaniu swojego klienta podlegał obowiązkowi współpracy z prawnikiem uprawnionym do występowania przed sądem rozpatrującym sprawę, który w razie potrzeby będzie odpowiadać przed tą instytucją, w ramach systemu nakładającego na prawników obowiązki z zakresu etyki zawodowej oraz obowiązki proceduralne sprowadzające się do wymogu przedstawienia sądowi rozpatrującemu sprawę wszystkich materiałów prawnych, legislacyjnych lub orzeczniczych mogących mieć wpływ na prawidłowy przebieg postępowania, z którego to obowiązku zwolniona jest jednostka, która zdecydowała się samodzielnie bronić swoich interesów; • z punktu widzenia celu prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości obowiązek współpracowania przez świadczącego usługę prawnika wizytującego z prawnikiem uprawnionym do występowania przed sądem rozpatrującym sprawę w ramach systemu, w którym prawnicy ci mają możliwość zdefiniowania ról każdego z nich, przy czym rola drugiego z nich polega zwykle na wspieraniu świadczącego usługę prawnika wizytującego w celu umożliwienia mu zapewnienia dobrej reprezentacji klienta i właściwego wykonania obowiązków ciążących na nim wobec tego sądu, nie jest nieproporcjonalny; • ogólny obowiązek współpracy z prawnikiem uprawnionym do występowania przed sądem rozpoznającym sprawę, niepozwalający na wzięcie pod uwagę doświadczenia posiadanego przez świadczącego usługę prawnika wizytującego, wykraczałby poza to, co konieczne do realizacji celu prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości. Komentarz W niniejszym wyroku TSUE doprecyzował, co dokładnie oznacza dla prawnika wizytującego, pochodzącego z innego państwa członkowskiego, przewidziany w art. 5 dyrektywy 77/249/EWG obowiązek współpracy (zob. art. 38 ustawy z 5.7.2002 r o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 823; dalej: PrawZagrRPU). Trybunał szczegółowo określił okoliczności, w których nałożenie takiego obowiązku jest uzasadnione. Trybunał wyjaśnił, jak pogodzić swobodę świadczenia usług ustanowioną w art. 56 akapit pierwszy TFUE z uzasadnionymi interesami chronionymi w prawie krajowym państw członkowskich, takimi jak konieczność zapewnienia ochrony jednostkom korzystającym z usług prawnych oraz zagwarantowanie prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Trybunał trafnie przyjął, że interpretowany obowiązek współpracy nie może mieć charakteru absolutnego i w związku z tym w niektórych okolicznościach może wykraczać poza to, co konieczne dla realizacji celu prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości. W ocenie TSUE byłoby tak zwłaszcza w sytuacji, w której świadczący usługę prawnik wizytujący byłby w stanie, ze względu na przebieg jego kariery zawodowej, reprezentować klienta w taki sam sposób jak prawnik uprawniony do występowania przed danym sądem krajowym. Wyrok TSUE z 10.3.2021 r., C-739/19, An Bord Pleanála
TSUE doprecyzował, że obowiązek współpracy prawnika z innego państwa członkowskiego z prawnikiem krajowym nie może być absolutny i musi uwzględniać okoliczności indywidualne. Trybunał podkreślił konieczność pogodzenia swobody świadczenia usług z ochroną jednostek korzystających z usług prawnych oraz prawidłowym sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości.