Uczestnicy postępowania rozgraniczeniowego

Sąd Najwyższy stwierdził, że postępowanie rozgraniczeniowe może wymagać udziału właścicieli nieruchomości nieobjętych postępowaniem administracyjnym. Przedstawiono spór dotyczący zmiany granic nieruchomości oraz konieczność rozstrzygnięcia, czy sąd może dokonać rozgraniczenia nieruchomości spoza postępowania administracyjnego. Istotne jest uwzględnienie interesów wszystkich właścicieli, których nieruchomości mogą być dotknięte decyzją sądową.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postępowanie rozgraniczeniowe, właściciele nieruchomości, granice nieruchomości, udział w postępowaniu, spór graniczny, interesy właścicieli, odrębność postępowań, zakres praw własności, decyzje sądu, uczestnictwo w postępowaniu, postępowanie administracyjne

Sąd Najwyższy stwierdził, że nie ma przeszkód dla prowadzenia postępowania sądowego w sprawie
rozgraniczenia w sytuacji, gdy na skutek przeprowadzenia postępowania dowodowego okaże się, że
prawidłowe przeprowadzenie rozgraniczenia wymaga również udziału właścicieli nieruchomości, którzy nie
brali udziału w postępowaniu administracyjnym. Wówczas sąd powinien wezwać do udziału w sprawie
w charakterze uczestników postępowania sądowego właścicieli wszystkich tych nieruchomości, których
rozgraniczenie może okazać się niezbędne dla rozpoznania pierwotnego wniosku.
Stan faktyczny
W sprawie o rozgraniczenie z udziałem małżonków A. i Gminy M., Burmistrz umorzył postępowanie z powodu braku
możliwości ustalenia granic nieruchomości przez geodetę. W przypadku sporności granic, ich ustalenie powinno
nastąpić w pierwszej kolejności według stanu prawnego, a więc stanu wynikającego przede wszystkim z dokumentów
w postaci: map, wyrysów map, operatów geodezyjnych, wyników pomiarów geodezyjnych będących podstawą
ewidencji gruntów i wpisów w księgach wieczystych (zob. postanowienie SN z 8.9.2016 r., II CSK 836/15, 
).
Sąd I instancji, posługując się m.in. mapą sprzed kilkudziesięciu lat, ustalił nową granicę wkraczając przy tym nie
w nieruchomość należącą do Gminy M., ale do B.C., którego w rezultacie pozbawiono 6 m2 działki. Sąd II instancji
zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie: czy w sprawie o rozgraniczenie sąd jest uprawniony do
dokonania rozgraniczenia nieruchomości także innych niż objęte administracyjnym postępowaniem
rozgraniczeniowym, jeżeli z postępowania dowodowego wynika, że granica prawna nieruchomości przebiega
w taki sposób, że jej ustalenie wymaga korekty granic także innych nieruchomości - nieobjętym
administracyjnym postępowaniem rozgraniczeniowym?
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że prawidłowo dokonane rozgraniczenie może wymagać zmian
w przebiegu granic nieruchomości nieobjętych wnioskiem o rozgraniczenie w postępowaniu administracyjnym.
Można więc przyjąć, że wnioskodawca musiałby rozszerzyć wniosek na etapie postępowania administracyjnego
o rozgraniczenie także z pozostałymi nieruchomościami. Jak wskazano, wydanie decyzji administracyjnej wyznacza
zakres rozpoznania sprawy przez sąd powszechny, który może rozstrzygać o żądaniu jedynie w takim kształcie,
w jakim zostało ono skutecznie przekazane. Jednak brak uprawnienia sądu do ustalenia spornej granicy w stosunku
do innych nieruchomości nieobjętych postępowaniem administracyjnym niweczyłby w istocie cel postępowania.
Dlatego sąd powinien odrzucić skargę, a nowe postępowanie administracyjne powinno się toczyć z udziałem również
właścicieli sąsiedniej działki.
Zgodnie z drugim stanowiskiem, za przyjęciem którego opowiedział się Sąd II instancji, sąd powszechny powinien
wezwać do udziału w sprawie w charakterze uczestników nie tylko właścicieli wszystkich nieruchomości, którzy brali
udział w postępowaniu administracyjnym, ale również innych właścicieli działek, których rozgraniczenie może okazać
się niezbędne dla rozpoznania pierwotnego wniosku. Takie rozwiązanie pozwoliłoby na kontynuację postępowania
przekazanego przez organ administracji administracyjnego oraz ostateczne rozstrzygnięcie sprawy spornej granicy.
W uzasadnieniu pytania prawnego wyjaśniono, że wówczas rozszerzenie zakresu rozpoznania sprawy wynikałoby
z przeprowadzonego w postępowaniu sądowym postępowania dowodowego wskazującego, że interes prawny
w rozgraniczeniu mogą mieć także właściciele innych sąsiednich nieruchomości, gdyż orzeczenie sądu może
dotyczyć również ich praw do nieruchomości.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że
wprawdzie w sprawach o rozgraniczenie nieruchomości postępowanie sądowe stanowi kontynuację
postępowania administracyjnego, ale obie te fazy postępowania są samoistne i ściśle wyodrębnione. Z tego
względu przyjmuje się, że postępowanie sądowe toczy się na nowo, według przewidzianych dla niego reguł
(zob. postanowienie SN z 19.10.2016 r., V CSK 34/16, 
; postanowienie SN z 17.9.2010 r., II CZ 63/10,
; postanowienie SN z 19.2.1971 r., III CRN 470/70, RPEiS Nr 4/1971, s. 255; uchwała SN z 20.5.1966 r., III
CZP 23/66, OSNCP Nr 11/1966, poz. 185). Sąd orzekający w sprawie rozgraniczenia, tak jak i organ
w postępowaniu administracyjnym, badają zakresy praw własności dotyczące rozgraniczanych działek i na
ich podstawie wytyczają granice. Sąd Najwyższy podkreślił, że decydujące znaczenie ma postępowanie
sądowe, w którym sąd bada spór całościowo, na skutek czego może się okazać, że należy uwzględnić działki,
które dotychczas nie były brane pod uwagę. W takim przypadku nie należy odrzucać skargi, żeby powtórzyć
postępowanie administracyjne wystarczy, że sąd wezwie do udziału w sprawie w charakterze uczestników
właścicieli działek, którzy nie uczestniczyli w postępowaniu przed organem administracji.
Postanowienie SN z 9.10.2020 r., III CZP 92/19

Sąd Najwyższy podkreślił odrębność postępowań sądowych i administracyjnych w sprawach rozgraniczeniowych. Decyzje sądowe są samodzielne i muszą uwzględniać pełen zakres praw własności dotyczących nieruchomości. Konieczne jest zapewnienie uczestnictwa w postępowaniu wszystkich właścicieli, których działki mogą być objęte rozgraniczeniem, nawet jeśli nie brali udziału w poprzednim etapie administracyjnym.