Dopuszczalność skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku nie zależy od skargi nadzwyczajnej

Sąd Najwyższy uznał, że strona wnosząca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku (art. 4241 KPC) nie musi udowadniać niemożności wzruszenia wyroku drogą skargi nadzwyczajnej. Skarga nie może być odrzucona na podstawie innych artykułów KPC. Prezes SN zwrócił się o rozstrzygnięcie czy strona musi udowodnić złożenie wniosku o skargę nadzwyczajną, a jego brak skutkuje odrzuceniem skargi.

Tematyka: Sąd Najwyższy, skarga, niezgodność z prawem, skarga nadzwyczajna, odszkodowanie, Konstytucja RP, uchwała SN

Sąd Najwyższy uznał, że strona wnosząca skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku (art. 4241 KPC) nie ma obowiązku wykazania, że wzruszenie zaskarżonego wyroku w drodze skargi
nadzwyczajnej nie było i nie jest możliwe; tym samym skarga nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 424 8
§ 1 KPC w związku z art. 4245 § 1 pkt 5 KPC albo art. 4248 § 2 KPC oraz postanowił nadać uchwale moc
zasady prawnej i ustalił, że przyjęta w uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.
Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie
w składzie 7 sędziów zagadnienia prawnego: Czy strona wnosząca skargę o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241 KPC) ma obowiązek wykazać, że złożyła do uprawnionego
organu wniosek o wniesienie skargi nadzwyczajnej i nie został on uwzględniony (art. 4245 § 1 pkt 5 KPC) oraz
czy niewykazanie tej okoliczności powoduje odrzucenie skargi na podstawie art. 424 8 § 1 KPC?
3.4.2018 r. weszła w życie ustawa z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 825; dalej jako:
SNU), która wprowadziła do systemu prawnego skargę nadzwyczajną jako kolejny nadzwyczajny środek
zaskarżenia. Wówczas w orzecznictwie pojawiła się rozbieżność co do relacji skargi nadzwyczajnej ze skargą
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, której celem jest uzyskanie prejudykatu
umożliwiającego dochodzenie roszczeń odszkodowawczych za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem
wykonywanie władzy publicznej. Zgodnie z art. 4241 § 1 KPC, jest ona dopuszczalna tylko wtedy, gdy zmiana lub
uchylenie zaskarżonego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe,
odpowiedzialność Skarbu Państwa może mieć miejsce tylko wtedy, gdy strona poszkodowana uczyniła wszystko,
aby nie dopuścić do powstania szkody.
W orzecznictwie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że po wejściu w życie SNU strona wnosząca
skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia powinna wykazać, że złożyła do
uprawnionego organu wniosek o wniesienie skargi nadzwyczajnej i nie został on uwzględniony (zob. postanowienie
SN z 3.7.2019 r., IV CZ 46/19; postanowienie SN z 11.6.2019 r., I CNP 25/18; postanowienie SN z 11.1.2019 r., V
CNP 44/17; postanowienie SN z 30.8.2018 r., III CNP 9/18, www.sn.pl). Podkreśla się przy tym, że relacji obu skarg
nie zmienia to, że strona nie może sama wnieść skargi nadzwyczajnej, wyłączna legitymacja przysługuje bowiem
podmiotom określonym w art. 89 § 2 SNU, a w odniesieniu do orzeczeń, które uprawomocniły się przed 3.4.2018 r. -
w art. 115 § 1a SNU. Pomimo tego, że podmiot uprawniony, do którego zwróciła się strona nie ma przy tym
obowiązku wniesienia skargi, w ocenie Sądu Najwyższego aktywność strony jest jednak nieodzowna, gdyż czyni ona
w ten sposób zadość wymaganiu wykorzystania wszelkich dostępnych dla niej prawnych mechanizmów służących
wzruszeniu prawomocnego orzeczenia (zob. postanowienie SN z 20.12.2018 r., III CNP 19/18). Warto wskazać, że
profesjonalni prawnicy, którzy w imieniu klientów składali skargi bez wykazania, iż wcześniej próbowali zwrócić się
o wniesienie skargi nadzwyczajnej, po zawiadomieniu przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego samorządu
adwokackiego lub radcowskiego, byli karani dyscyplinarnie.
W praktyce orzeczniczej Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego nie ma bezpośrednich
wypowiedzi dotyczącej tej problematyki, jednak wprowadzenie do porządku prawnego skargi nadzwyczajnej nie
wypłynęło na rozpoznawanie skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Są one
rozpoznawane tak jakby SNU nie wprowadziła nowego, nadzwyczajnego środka prawnego (zob. postanowienie SN
z 16.1.2020 r., II BU 2/19; wyrok SN z 5.3.2019 r., I BP 10/17; wyrok SN z 7.2.2019 r., I BP 9/17).
W orzecznictwie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego dokonuje się wykładni art. 89 §
1 SNU w kontekście oceny, czy orzeczenie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych
środków zaskarżenia. Rozpoznając skargę nadzwyczajną, Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie
orzeka na podstawie art. 4248 KPC. Przyjmuje się, że skarga nadzwyczajna ustępuje innym, zarówno zwyczajnym,
jak i nadzwyczajnym środkom zaskarżenia (zob. uchwała SN [7] z 22.10.2019 r., I NSNZP 2/19, OSNKN Nr 2/2020,
poz. 11; wyrok SN z 3.6.2019 r., I NSNc 7/19).

Komentarz
Sąd Najwyższy uznał, że strona nie ma obowiązku skorzystania ze skargi nadzwyczajnej przed wniesieniem skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Jak podkreślono w art. 4241 § 1 KPC
ustawodawca wyraźnie wskazuje, że chodzi o przysługujące stronie środki prawne, podczas nie jest ona
legitymowana do wniesienia skargi nadzwyczajnej. Strona może jedynie zwrócić się do uprawnionego podmiotu
z podaniem o jej wniesienie, nie ma przy tym żadnego wpływu na to czy i kiedy uzyska odpowiedź od uprawnionego

podmiotu. W przypadku skargi nadzwyczajnej uprawniony organ ma 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia na jej
wniesienie, przy czym nie ma określonego terminu do udzielenia odpowiedzi na wniosek o zainicjowanie takiego
postępowania, natomiast skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia strona może
wnieść jedynie w terminie 2 lat od dnia jego uprawomocnienia się.
Sąd Najwyższy wskazał, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia służy
dochodzeniu od Skarbu Państwa odszkodowania za szkody judykacyjne wywołane bezprawnymi działaniami sądów
jako organów władzy publicznej, realizując uprawnienie strony wynikające z art. 77 Konstytucji RP. W rezultacie
przyjęcie, że warunkiem dochodzenia takiego odszkodowania jest wykazanie, iż strona złożyła do uprawnionego
organu podanie o wniesienie skargi nadzwyczajnej i nie zostało ono uwzględnione, stanowiłoby ograniczenie drogi do
dochodzenia odszkodowania od Państwa i naruszało prawo zagwarantowane w Konstytucji RP.

Uchwała SN (7) – zasada prawna z 15.10.2020 r., III PZP 4/20

Sąd Najwyższy potwierdził, że strona nie musi składać skargi nadzwyczajnej przed wniesieniem skargi o niezgodność wyroku. Uchwała SN wskazuje, że brak skargi nadzwyczajnej nie wyklucza dochodzenia odszkodowania od Państwa za szkody judykacyjne. Ograniczenie tego prawa narusza Konstytucję RP.