Jurysdykcja w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych
Powództwo regresowe wniesione przez instytucję publiczną, która wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, może być wniesione przed sąd właściwy dla zwykłego miejsca pobytu wierzyciela. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że instytucja publiczna dochodząca zwrotu kwot wypłaconych na rzecz wierzyciela ma prawo powołać się na jurysdykcję sądu zwykłego miejsca pobytu, zgodnie z art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009.
Tematyka: jurysdykcja, zobowiązania alimentacyjne, Trybunał Sprawiedliwości, instytucja publiczna, powództwo regresowe
Powództwo regresowe wniesione przez instytucję publiczną, która wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, może być wniesione przed sąd właściwy dla zwykłego miejsca pobytu wierzyciela. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że instytucja publiczna dochodząca zwrotu kwot wypłaconych na rzecz wierzyciela ma prawo powołać się na jurysdykcję sądu zwykłego miejsca pobytu, zgodnie z art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009.
Powództwo regresowe wniesione przez instytucję publiczną, która wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, może być wniesione przed sąd właściwy dla zwykłego miejsca pobytu wierzyciela Stan faktyczny X (matka W), która przebywa w placówce opiekuńczej dla osób w podeszłym wieku w Kolonii, jako wstępny w linii prostej jest uprawniona do świadczenia alimentacyjnego, do którego wypłaty jest zobowiązany W, zamieszkały w Wiedniu. X otrzymuje jednak regularnie od instytucji powodowej pomoc społeczną. Instytucja ta podnosi, że zgodnie niemieckim prawem wstąpiła ona w prawa beneficjenta pomocy społecznej wobec W, w odniesieniu do świadczeń alimentacyjnych, które od kwietnia 2017 r. pokrywała na rzecz matki W. Sąd rejonowy w Kolonii rozpatrujący powództwo regresowe wniesione w sprawie alimentów przeciwko W przez powodową instytucję uznał, że niemieckie sądy nie mają międzynarodowej jurysdykcji do rozpoznania tego powództwa. Zdaniem tego sądu na jurysdykcję opartą na art. 3 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) Nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 7, s. 1) może powołać się wyłącznie osoba fizyczna, której należne są alimenty. Pytanie prejudycjalne Czy instytucja publiczna dochodząca w drodze powództwa regresowego zwrotu kwot wypłaconych tytułem alimentów na rzecz wierzyciela alimentacyjnego, w którego prawa wstąpiła względem dłużnika alimentacyjnego, ma prawo powołać się na jurysdykcję sądu zwykłego miejsca pobytu tego wierzyciela, przewidzianą w art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009? Stanowisko TS Trybunał wskazał, że uregulowania obejmujące przepisy jurysdykcyjne powinny być przedmiotem wykładni autonomicznej z odniesieniem w szczególności do celów i do systemu danego rozporządzenia, dlatego wykładni art. 3 rozporządzenia Nr 4/2009 należy dokonywać z uwzględnieniem jego treści, celów oraz systemu, w którego ramach jest on stosowany (wyrok TS z 18.12.2014 r., Sanders i Huber, C-400/13 i C‑ 408/13, EU:C:2014:2461, pkt 24, 25). Z treści art. 3 rozporządzenia Nr 4/2009 wynika, że ustanawia on ogólne kryteria przyznania jurysdykcji sądom państw członkowskich orzekającym w sprawach zobowiązań alimentacyjnych. Trybunał podkreślił, że art. 3 nie zawiera ani ogólnej zasady, takiej jak jurysdykcja sądu miejsca zamieszkania pozwanego, ani reguł stanowiących odstępstwa, które należałoby interpretować w sposób ścisły, lecz kilka kryteriów o równej randze i mających charakter alternatywny, o czym świadczy użycie spójnika „lub” po przedstawieniu każdego z nich [wyrok TS z 5.9.2019 r., R (Jurysdykcja w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej i zobowiązań alimentacyjnych), C-468/18, EU:C:2019:666, pkt 29]. Na podstawie art. 3 rozporządzenia Nr 4/2009 wierzyciel alimentacyjny, gdy występuje on jako powód, możliwość wniesienia żądania dotyczącego zobowiązania alimentacyjnego w oparciu o różne podstawy jurysdykcji, w szczególności bądź do sądu zwykłego miejsca pobytu pozwanego (art. 3 lit. a), bądź do sądu własnego zwykłego miejsca pobytu (art. 3 lit. b). Trybunał stwierdził, że treść art. 3 rozporządzenia Nr 4/2009 nie precyzuje, że to sam wierzyciel alimentacyjny powinien wytoczyć powództwo przed sądy wskazane w lit. a) i b), to ten przepis nie zakazuje, z zastrzeżeniem poszanowania celów i systemu tego rozporządzenia, aby żądanie dotyczące zobowiązania alimentacyjnego mogło zostać wniesione do jednego z tych sądów przez instytucję publiczną, która z mocy ustawy wstąpiła w prawa tego wierzyciela. Trybunał podniósł, że ani cele, ani systematyka rozporządzenia Nr 4/2009 nie stoją na przeszkodzie temu, aby sąd zwykłego miejsca pobytu wierzyciela miał jurysdykcję do rozpoznania żądania dotyczącego zobowiązania alimentacyjnego wniesionego przez taką instytucję publiczną na podstawie art. 3 lit. b) tego rozporządzenia. Zdaniem TS uznanie jurysdykcji sądu wskazanego w art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009 do rozpoznania tego żądania jest zgodne z celami realizowanymi przez to rozporządzenie, do których zalicza się zarówno bliskość między sądem właściwym a wierzycielem alimentacyjnym, jak i ułatwienie w największym możliwym stopniu dochodzenia międzynarodowych należności z tytułu zobowiązań alimentacyjnych (wyrok TS z 18.12.2014 r., Sanders i Huber, C-400/13 i C‑ 408/13, EU:C:2014:2461, pkt 26, 28, 40, 41). Trybunał stwierdził, że w szczególności przyznanie instytucji publicznej, która wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, możliwości wniesienia sprawy do sądu zwykłego miejsca pobytu tego wierzyciela może zapewnić skuteczność dochodzenia międzynarodowych wierzytelności alimentacyjnych, cel ten zostałby natomiast podważony, gdyby taka instytucja publiczna była pozbawiona prawa do powołania się na alternatywne kryteria jurysdykcji przewidziane na rzecz powoda w zakresie zobowiązań alimentacyjnych w art. 3 lit. a) i b) rozporządzenia Nr 4/2009, zarówno na obszarze Unii Europejskiej, jak i, w stosowanym przypadku, w razie gdy pozwany ma miejsce pobytu na terytorium państwa trzeciego. Rzecznik generalny w pkt 38 i 40 opinii uznał, że skoro art. 3 lit. a) rozporządzenia Nr 4/2009 nie uzależnia stosowania zawartych w nim zasad jurysdykcji międzynarodowej od warunku, aby pozwany miał miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, to niezezwolenie instytucji publicznej, która wstąpiła w prawa wierzyciela, na wniesienie sprawy do sądu zwykłego miejsca pobytu wierzyciela, gdy dłużnik alimentacyjny ma miejsce zamieszkania w państwie trzecim, prowadziłoby, z dużą dozą prawdopodobieństwa, do konieczności wytoczenia powództwa przez tę instytucję publiczną poza Unią. Zdaniem TS uznanie, że instytucja publiczna, która wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, może skutecznie wnieść sprawę do sądu wskazanego w art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009, w żaden sposób nie zmienia również realizowanego przez to rozporządzenie celu, jakim jest należyte sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Z orzecznictwa TS wynika, że ten cel należy rozumieć nie tylko z punktu widzenia optymalizacji organizacji sądownictwa, lecz także w odniesieniu do interesu stron – bez względu na to, czy występują w charakterze powoda, czy w charakterze pozwanego w powództwie sądowym – polegającego w szczególności na ułatwieniu im dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a także zapewnieniu przewidywalności przepisów jurysdykcyjnych [wyrok TS z 4.6.2020 r., FX (Powództwo przeciwegzekucyjne dotyczące wierzytelności alimentacyjnej), C-41/19, EU:C:2020:425, pkt 40]. W ocenie TS okoliczność, że instytucja publiczna, która z mocy ustawy wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, jest uprawniona do wniesienia sprawy do sądu zwykłego miejsca pobytu tego wierzyciela, jest również spójna z systemem rozporządzenia Nr 4/2009 oraz z jego systematyką, odzwierciedlonymi w szczególności w jego 14 motywie. W art. 64 rozporządzenia Nr 4/2009 przewidziano, że działanie w charakterze wnioskodawcy właśnie instytucji publicznej działającej w imieniu osoby fizycznej, której należne są świadczenia alimentacyjne, lub instytucji, której przysługuje zwrot należności z tytułu świadczeń wypłaconych zamiast świadczeń alimentacyjnych. Zgodnie z art. 64 ust. 1 rozporządzenia Nr 4/2009 taka instytucja jest objęta definicją terminu „wierzyciel” do celów występowania z wnioskiem o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń lub o wykonanie orzeczeń. Przy czym termin ten na mocy art. 2 ust. 1 pkt 10 tego rozporządzenia oznacza co do zasady wyłącznie osobę fizyczną, której należne są świadczenia alimentacyjne lub która występuje z roszczeniem o świadczenia alimentacyjne. Ponadto w art. 64 ust. 3 lit. a) rozporządzenia Nr 4/2009 uściśla, że ten organ publiczny ma prawo wystąpić o uznanie i stwierdzenie wykonalności lub domagać się wykonania orzeczenia dotyczącego dłużnika, które wydano na wniosek instytucji publicznej występującej o wypłacenie należności z tytułu świadczeń przyznanych zamiast świadczeń alimentacyjnych. Zdaniem TS z przytoczonych przepisów wynika, że o ile instytucja publiczna, która z mocy ustawy wstąpiła w prawa wierzyciela alimentacyjnego, nie może sama powoływać się na status „wierzyciela” w celu stwierdzenia istnienia zobowiązania alimentacyjnego, o tyle musi ona jednak mieć możliwość zwrócenia się w tym celu do sądu właściwego dla zwykłego miejsca pobytu wierzyciela alimentacyjnego na mocy art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009. Po wydaniu przez ten sąd orzeczenia w państwie pochodzenia taka instytucja publiczna będzie miała prawo do uzyskania statusu wierzyciela do celów, w stosownym przypadku, występowania z wnioskiem o uznanie, stwierdzenie wykonalności lub wykonanie tego orzeczenia w państwie wezwanym na podstawie przepisów art. 64 wspomnianego rozporządzenia. Reasumując TS orzekł, że instytucja publiczna dochodząca w drodze powództwa regresowego zwrotu kwot wypłaconych tytułem alimentów na rzecz wierzyciela alimentacyjnego, w którego prawa wstąpiła względem dłużnika alimentacyjnego, ma prawo powołać się na jurysdykcję sądu zwykłego miejsca pobytu tego wierzyciela, przewidzianą w art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009. Komentarz Rozstrzygając tę sprawę TS dokonał wykładni art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009, w którym wymieniono sądy właściwe do rozpoznania spraw dotyczących zobowiązań alimentacyjnych w państwach członkowskich. Przede wszystkim TS uznał, że kryteria te są równorzędne, zatem żadne z nich nie ma charakteru ogólnej zasady. Ponadto TS wskazał, że z treści art. 3 tego rozporządzenia wynika, że nie wprowadza ono wymogu aby sam wierzyciel alimentacyjny wnosił powództwo, zatem może ono zostać wniesione przez instytucję publiczna która wstąpiła w prawa wierzyciela. Uzasadniając swoje stanowisko Trybunał odwołał się do wykładni celowościowej i systemowej zarówno samego rozporządzenia Nr 4/2009, jak i innych aktów prawnych, np. Protokołu haskiego z 23.11.2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych. Wyrok TS z 17.9.2020 r., WV przeciwko Landkreis Harburg, C-540/19
Trybunał Sprawiedliwości podkreślił, że instytucja publiczna może skutecznie wnosić sprawę do sądu wskazanego w art. 3 lit. b) rozporządzenia Nr 4/2009. Decyzja ta nie zmienia celu rozporządzenia, jakim jest należyte sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Orzecznictwo TS potwierdza możliwość instytucji publicznej występowania w charakterze wierzyciela alimentacyjnego.