Kurator reprezentuje małoletniego w sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego

W sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego z powództwa jednego z rodziców, kurator został ustanowiony do reprezentowania małoletniego dziecka, co wywołało spór co do tego, kto powinien pełnić tę rolę. Sąd II instancji zwrócił się do Sądu Najwyższego z pytaniem dotyczącym reprezentacji małoletniego w takiej sytuacji. Uzasadnienie stanowiło, że rodzic, który dotychczas reprezentował dziecko, nie ma prawa do tego po przejęciu pieczy przez drugiego rodzica.

Tematyka: kurator, reprezentacja małoletniego, obowiązek alimentacyjny, sąd opiekuńczy, Sąd Najwyższy, konflikt interesów, dobro dziecka, III CZP 91/19

W sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego z powództwa jednego z rodziców sprawującego na
podstawie prawomocnego postanowienia sądu opiekuńczego pieczę nad małoletnim dzieckiem, pozwany
małoletni powinien być reprezentowany przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy (art. 99 KRO)
a nie przez drugiego rodzica, którego władza rodzicielska została ograniczona do określonych obowiązków
i uprawnień – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
A.B. sprawowała opiekę nad dwojgiem małoletnich dzieci, zaś ich ojciec – D.B. na mocy ugody sadowej zobowiązany
był do uiszczania alimentów po 2 tys. zł na każde z dzieci. Po pewnym czasie sąd przekazał pieczę nad dziećmi ojcu,
ograniczając jednocześnie uprawnienia matki jedynie do współdecydowania w takich sprawach jak wgląd
w wychowanie, kształcenie i leczenie dzieci. Po przejęciu opieki nad dziećmi ojciec zaprzestał przekazywania matce
alimentów, ale z powództwem o uchylenie obowiązku alimentacyjnego wystąpił dopiero po kilku miesiącach, gdy A.B.
wystąpiła do komornika o egzekucję zaległych alimentów.
Sąd I instancji sąd ustanowił kuratora dla małoletnich dzieci i uwzględnił żądanie D.B., jednak A.B. wniosła apelację
dowodząc, że to ona a nie kurator powinna reprezentować małoletnich w tym postępowaniu. Sąd II instancji
przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne o następującej treści: Czy w sprawie o uchylenie
skonkretyzowanego obowiązku alimentacyjnego z powództwa rodzica, który na podstawie prawomocnego
postanowienia sądu opiekuńczego przejął wykonywanie pieczy nad małoletnim dzieckiem, występującym
w charakterze strony pozwanej, małoletni wierzyciel alimentacyjny winien być reprezentowany przez rodzica,
który dotychczas wykonywał pieczę nad małoletnim i jest uprawniony do odbioru alimentów, czy zgodnie
z dyspozycją art. 98 § 2 pkt 2 KRO w zw. z art. 99 KRO małoletni winien być reprezentowany przez kuratora
ustanowionego przez sąd opiekuńczy?
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że rodzic, który dotychczas reprezentował małoletnie dziecko, w takiej
sprawie uprawnienia tego już nie ma. Z chwilą przejęcia pieczy drugi rodzic staje się przedstawicielem ustawowym
dziecka, jednak w sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego nie może reprezentować małoletniego
wierzyciela, który jest stroną pozwaną. Jednocześnie Sąd II instancji podkreślił, że rodzic, który miał powierzone
wykonywanie władzy rodzicielskiej lub w praktyce ją do tej pory wykonywał i który w tytule wykonawczym był
uprawniony do odbioru alimentów, może mieć pośredni interes prawny w rozstrzygnięciu, w szczególności co do daty
uchylenia obowiązku alimentacyjnego. Prowadzi to do uzyskania możliwości dochodzenia przez rodzica, który
dotychczas był zobowiązany do płacenia alimentów, zwrotu dokonanej nadpłaty od rodzica dotychczas uprawnionego
do ich odbioru. Zgodnie z art. 98 § 2 pkt 3 KRO żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka przy
czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna
polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców
środków utrzymania i wychowania. Jednak w ocenie Sądu, z uwagi na regułę generalną dobra dziecka również
w innych sprawach niż wymienione w art. 98 § 2 KRO, zarówno procesowych, jak i nieprocesowych, żaden
z rodziców nie może reprezentować dziecka wtedy, gdy jako strony postępowania występują rodzice i dzieci, a więc
gdy może dojść do sprzeczności interesów miedzy nimi. W każdej takiej sprawie sąd ma obowiązek badać, czy nie
zachodzi hipotetyczna możliwość kolizji interesów między rodzicami a dziećmi, a jeśli tak, to żaden z rodziców nie
może reprezentować dziecka przed sądem.
Rzecznika Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania wskazując, że w zaistniałej w sprawie sytuacji
procesowej niezbędnym jest, by dzieci były reprezentowane przez niezależnego od rodziców przedstawiciela
w osobie kuratora. Takie stanowisko zgodne jest nie tylko z systemową i celowościową wykładnią art. 98 § 2 pkt 2
i art. 99 KRO, ale także z podstawową przesłanką ochrony dobra dziecka, zawartą w art. 72 Konstytucji RP,
nakładającym na organy władzy publicznej obowiązek poznania zdania dziecka, udzielenia mu pomocy oraz ochrony
jego praw. Również zgodnie z art. 24 ust. 2 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, we wszystkich działaniach
dotyczących dzieci, zarówno podejmowanych przez władze publiczne, jak i instytucje prywatne, należy przede
wszystkim uwzględnić najlepszy interes dziecka. W sprawach takich, jak będąca przedmiotem sporu, każde
z rodziców reprezentuje swoje finansowe interesy, niepokrywające się z najlepszym interesem dzieci, które każde
z nich chce reprezentować.
Prokurator Prokuratury Krajowej argumentował, że odjęcie uchwały nie jest konieczne, skoro bowiem władza
rodzicielska matki została ograniczona do wskazanych przez sąd czynności, to nie może ona reprezentować
małoletnich dzieci przed sądem.

Sąd Najwyższy uznał, że w sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego z powództwa rodzica
sprawującego pieczę nad małoletnim dzieckiem konieczne jest zapewnienie reprezentacji temu dziecku
w postaci niezależnego przedstawiciela i ustanowienie dla niego kuratora w trybie art. 99 KRO. Takie
rozwiązanie zarówno uwzględnia dobro dziecko, jak i pozwala na uniknięcie sytuacji konfliktu interesów
między stronami sporu. W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że z chwilą przejęcia przez jednego
z rodziców obowiązku opieki nad dzieckiem upada jego obowiązek alimentacyjny, natomiast ograniczenie
władzy rodzicielskiej drugiego z rodziców nie pozwala mu na reprezentowanie dziecka przed sądem.
Uchwała SN z 9.10.2020 r., III CZP 91/19

Sąd Najwyższy uznał, że w interesie dziecka konieczne jest ustanowienie kuratora do reprezentowania go w sprawie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego. Decyzja ta ma na celu zapewnienie niezależnej reprezentacji dziecka i uniknięcie konfliktu interesów między rodzicami. Uchwała Sądu Najwyższego z 9.10.2020 r. III CZP 91/19 potwierdza to rozstrzygnięcie.