Sąd powszechny odrzuca spóźniony sprzeciw od orzeczenia SKO
Uchybienie przez właściciela nieruchomości terminowi 14 dni do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia SKO powoduje odrzucenie sprzeciwu. Sąd Rejonowy oddalił powództwo użytkownika wieczystego przeciwko Skarbowi Państwa, uznał uchybienie terminowi za przyczynę. Apelacja i zagadnienie prawne doprowadziły sprawę do Sądu Najwyższego, który potwierdził charakter sprzeciwu jako środka zaskarżenia.
Tematyka: Sąd powszechny, spóźniony sprzeciw, orzeczenie SKO, Sąd Najwyższy, środek zaskarżenia
Uchybienie przez właściciela nieruchomości terminowi 14 dni do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia SKO powoduje odrzucenie sprzeciwu. Sąd Rejonowy oddalił powództwo użytkownika wieczystego przeciwko Skarbowi Państwa, uznał uchybienie terminowi za przyczynę. Apelacja i zagadnienie prawne doprowadziły sprawę do Sądu Najwyższego, który potwierdził charakter sprzeciwu jako środka zaskarżenia.
Uchybienie przez właściciela nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, który wypowiedział wysokość opłaty rocznej lub przez użytkownika wieczystego terminowi 14 dni do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia SKO (art. 80 ust. 1 GospNierU) powoduje odrzucenie sprzeciwu. Tak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z 13.3.2020 r., III CZP 44/19. Stan faktyczny Fabryka S.A. jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości Skarbu Państwa. Oświadczeniem z 17.11.2017 r. Skarb Państwa - Starosta wypowiedział jej, ze na dzień 31.12.2017 r., wysokość dotychczasowej opłaty rocznej wynoszącej i zaoferował od 1.1.2018 r. nową, wyższą opłatę. W skierowanym do SKO wniosku Fabryka S.A. zażądała ustalenia, że wypowiedzenie stawki opłaty rocznej jest nieuzasadnione. Orzeczeniem z 5.4.2018 r. SKO uwzględniło wniosek. Orzeczenie to doręczone zostało Skarbowi Państwa - Staroście 17.4.2018 r., a ten 4.5.2018 r. wniósł od niego sprzeciw. Wyrokiem z 3.12.2018 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo Fabryki S.A. przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście o ustalenie, że wypowiedzenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości jest nieuzasadnione co do wysokości. Sąd Rejonowy uznał, że Skarb Państwa - Starosta wniósł sprzeciw z uchybieniem terminowi określonemu w art. 80 ust. 1-3 GospNierU. Jest to termin materialnoprawny, zawity i nieprzywracalny. Jego upływ powoduje, że wiążące staje się orzeczenie samorządowego kolegium odwoławczego, a strona traci uprawnienie do żądania przekazania sprawy do sądu. Konsekwencją wniesienia sprzeciwu z naruszeniem terminu, co sąd bierze pod uwagę z urzędu, jest oddalenie powództwa. W apelacji od wyroku Sądu Rejonowego Fabryka S.A. zarzuciła, że orzeczenie to zostało wydane z naruszeniem art. 199 § 1 pkt 1 KPC i wniosła o jego zmianę przez odrzucenie pozwu. Apelacja Skarbu Państwa - Starosty od wyroku została przez Sąd Rejonowy odrzucona z uwagi na brak interesu prawnego pozwanego w jej wniesieniu. Przy rozpoznawaniu apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego powstało zagadnienie prawne przytoczone w sentencji, które Sąd Okręgowy przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Zagadnienie prawne Sąd Okręgowy wskazał, że wniesienia sprzeciwu od orzeczenia SKO w przedmiocie ustalenia wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste są rozbieżnie oceniane w orzecznictwie, gdyż jedne sądy w takich przypadkach oddalają powództwa użytkowników wieczystych, a inne odrzucają ich pozwy. Sąd Okręgowy przytoczył argumentację przytaczaną przez zwolenników obu stanowisk. Stanowisko Sądu Najwyższego Ustawodawca nie określił jednoznacznie treści ani charakteru roszczenia mającego podstawę w art. 78 ust. 2 GospNierU, z którym użytkownik wieczysty występuje przeciwko właścicielowi nieruchomości, gdy ten złoży mu ofertę podwyższenia opłaty rocznej. Można o tym wnioskować jedynie na podstawie zakresu uprawnień orzeczniczych, które ustawodawca przypisał zarówno samorządowemu kolegium odwoławczemu, jak i sądowi, który może być zaangażowany w rozstrzygnięcie sporu w razie, gdy któraś ze stron zakwestionuje orzeczenie kolegium. Orzeczenie SKO może się sprowadzać do oddalenia wniosku albo verba legis do „ustalenia nowej wysokości opłaty”. Oddalenie wniosku użytkownika wieczystego oznacza, że oświadczenie właściciela określające nową wysokość opłaty rocznej było zasadnie złożone i obowiązuje w relacjach między stronami albo obowiązuje dlatego, że użytkownik wieczysty nie złożył we właściwym czasie wniosku wszczynającego postępowanie przed kolegium, a „ustalenie nowej wysokości opłaty” sprowadza się do określenia jej wysokości, niezależnie od tego, jak uczynił to właściciel. Wniosek użytkownika wieczystego złożony do SKO w związku z zakwestionowaniem podstaw oświadczenia o podwyższeniu mu opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości (art. 78 ust. 2 w zw. z art. 80 ust. 2 GospNierU), inicjuje postępowanie o wydanie orzeczenia kształtującego stosunek prawny. Kształtujący charakter mają też orzeczenia wydawane w następstwie wniosku użytkownika wieczystego, podstawą do złożenia którego jest art. 73 ust. 2 w zw. z art. 81 ust. 1 GospNierU. Zgodnie z art. 80 ust. 1 GospNierU od orzeczenia kolegium właściciel nieruchomości lub użytkownik wieczysty mogą wnieść sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Wniesienie sprzeciwu jest równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. Charakter sprzeciwu od orzeczenia kolegium budzi wątpliwości. TK, który rozważał ten problem w wyroku z 4.12.2006 r., P 35/05, w związku z koniecznością oceny konstytucyjności rozwiązań dotyczących długości terminu do jego wniesienia, o samym charakterze sprzeciwu wypowiedział się bardzo oszczędnie. Trybunał stwierdził, że „sprzeciw nie ma charakteru zwykłej czynności procesowej w toku instancji. (…) Jest żądaniem przekazania sprawy do sądu powszechnego, celem rozstrzygnięcia sporu cywilnoprawnego, a nadto powoduje utratę mocy orzeczenia samorządowego kolegium odwoławczego. Jednocześnie obliguje sąd powszechny do rozpoznania sprawy od początku, sankcją zaś za niedotrzymanie terminu materialnego - zgodnie z ustawą - jest oddalenie powództwa. Upływ zakreślonego terminu złożenia sprzeciwu wywołuje zatem w sferze prawa materialnego”. Stanowisko powyższe budzi zastrzeżenia. Trzeba zauważyć, że sprzeciw - także w razie jego terminowego wniesienia - uznany przez ustawodawcę za oświadczenie (pismo procesowe) będące nośnikiem powództwa podlegającego rozpoznaniu przez sąd. Taki charakter zachowuje bowiem wniosek użytkownika wieczystego, który inicjował postępowanie przed SKO. Sprzeciw jest oświadczeniem (pismem procesowym) będącym wyrazem niezadowolenia z orzeczenia wydanego przez SKO, składanym z zamiarem doprowadzenia do wzruszenia tego orzeczenia. Skutki powiązane przez ustawodawcę z wniesieniem sprzeciwu są właściwe wszystkim środkom zaskarżenia, których złożenie jest pewną szczególną czynnością procesową. Uprawniony do skorzystania ze środka zaskarżenia czyni to z zamiarem doprowadzenia do wzruszenia wydanego w jego sprawie orzeczenia, które uznaje za nieprawidłowe (bezpośredni cel zaskarżenia) i - jeżeli pozwala na to konstrukcja konkretnego środka zaskarżenia - do uzyskania w to miejsce rozstrzygnięcia, które będzie prawidłowe (pośredni cel zaskarżenia). W konsekwencji, sprzeciw można uznać za niesformalizowany środek prawny, quasi środek zaskarżenia, którego celem jest pozbawienie mocy orzeczenia kolegium i poddanie sporu rozstrzygnięciu przez sąd. W razie wniesienia sprzeciwu w terminie, orzeczenie kolegium traci bowiem moc, nawet gdy sprzeciw odnosi się tylko do jego części (art. 80 ust. 1 i 3 GospNierU). Do uznania pisma za sprzeciw wystarczy, że osoba wnosząca ten środek zmierza do wzruszenia orzeczenia kolegium, niezależnie od tego, w jakim zakresie nie godzi się z nim i czy przedstawiła zarzuty zdatne do zakwestionowania jego trafności. W tym zakresie konstrukcja sprzeciwu zbliża się do konstrukcji sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w cywilnym postępowaniu upominawczym (art. 502 i n. KPC), czy do konstrukcji sprzeciwu od orzeczenia referendarza sądowego (art. 39822 i n. KPC). W taki też sposób o sprzeciwie od orzeczenia SKO w sprawach o aktualizację opłaty za użytkowanie wieczyste wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 12.1.2005 r. (I CK 579/04, ) i Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z 6.5.2008 r. (SK 49/04, ) stwierdził, że sprzeciw „nie pełni w tej procedurze funkcji pozwu (zgłoszenia roszczenia), tylko pełni funkcję swoistego odwołania rugującego z obrotu orzeczenie kolegium i przekazującego sprawę do rozpatrywania przez sąd powszechny”. Termin do złożenia wniosku o aktualizację opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste ma niewątpliwie charakter materialny. Wątpliwości budzi jednak charakter terminu do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia kolegium wydanego w sprawie zainicjowanej takim wnioskiem. W niektórych wypowiedziach doktryny i w orzecznictwie (w tym w wyroku TK z 4.12.006 r., P 35/05, ) także temu terminowi przypisano charakter materialnoprawny. Stanowisko to - z uwagi na źródło zastrzeżenia terminu do wniesienia sprzeciwu, a przede wszystkim skutki, jakie powoduje jego naruszenie - nie może być uznane za prawidłowe. Skutki te polegają na uprawomocnieniu się orzeczenia kolegium wydanego w sprawie o aktualizację opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste. Są to skutki typowe dla upływu terminów do wniesienia większości środków zaskarżenia, których procesowy charakter nie budzi wątpliwości. Materialnoprawne konsekwencje takiego stanu rzeczy są pośrednie i wiążą się z tym, że w relacjach między stronami obowiązywać będzie norma prawna ustalona w niezaskarżonym orzeczeniu. Utratę mocy orzeczenia kolegium powoduje bowiem skuteczne wniesienie sprzeciwu, nie zaś wniesienie go po przewidzianym dla tej czynności terminie. Ze względów systemowych należy opowiedzieć się za stanowiskiem o konieczności odrzucenia przez sąd sprzeciwu, wniesionego z naruszeniem przepisów określających przesłanki jego dopuszczalności, w tym i termin do jego wniesienia, a podstawą dla wydania takiego orzeczenia jest per analogiam art. 370 KPC. W systemie przepisów o postępowaniu cywilnym ten rodzaj rozstrzygnięcia jest stosowany powszechnie w odniesieniu do środków zaskarżenia, jako wyraz oceny, że zostały złożone z naruszeniem przepisów wyznaczających przesłanki ich dopuszczalności. Komentarz W komentowanej uchwale SN przesądził, czyniąc przegląd dotychczasowego orzecznictwa w omawianym zakresie, że sprzeciw od orzeczenia SKO można uznać za niesformalizowany środek prawny, quasi środek zaskarżenia, którego celem jest pozbawienie mocy orzeczenia kolegium i poddanie sporu rozstrzygnięciu przez sąd. Konstrukcja sprzeciwu zbliża się do konstrukcji sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w cywilnym postępowaniu upominawczym czy do konstrukcji sprzeciwu od orzeczenia referendarza sądowego. Spóźniony sprzeciw podlega odrzuceniu – jak środek zaskarżenia (art. 370 KPC – obowiązujący do 6.11.2019 r.; obecnie art. 373 § 1 KPC). Uchwała SN z 13.3.2020 r., III CZP 44/19
Sąd powszechny odrzucił spóźniony sprzeciw od orzeczenia SKO jako środek zaskarżenia. Uchwała Sądu Najwyższego z 13.3.2020 r., III CZP 44/19, przesądziła, że spóźniony sprzeciw podlega odrzuceniu zgodnie z art. 373 § 1 KPC. Sprzeciw od orzeczenia SKO uznano za niesformalizowany środek prawny, którego celem jest pozbawienie mocy orzeczenia kolegium i poddanie sporu rozstrzygnięciu przez sąd.