Nie można uzasadniać wniosku o wyłączenie sędziego wadliwością jego powołania
Artykuł omawia kontrowersje dotyczące zgodności art. 49 § 1 KPC z Konstytucją RP, w kontekście wniosków o wyłączenie sędziów z powodu wadliwości powołania. Trybunał Konstytucyjny podjął decyzję w tej sprawie, kwestionując skuteczność takich wniosków i ich potencjalne skutki dla funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Tematyka: art. 49 KPC, wyłączenie sędziego, wadliwość powołania, Trybunał Konstytucyjny, Konstytucja RP, Prezydent RP, Krajowa Rada Sądownictwa
Artykuł omawia kontrowersje dotyczące zgodności art. 49 § 1 KPC z Konstytucją RP, w kontekście wniosków o wyłączenie sędziów z powodu wadliwości powołania. Trybunał Konstytucyjny podjął decyzję w tej sprawie, kwestionując skuteczność takich wniosków i ich potencjalne skutki dla funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Artykuł 49 § 1 KPC w zakresie, w jakim dopuszcza rozpoznanie wniosku o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, jest niezgodny z art. 179 Konstytucji RP – stwierdził Trybunał Konstytucyjny. W sprawie zawisłej przed Sądem Najwyższym strona skarżąca złożyła wniosek o wyłączenie sędziów, powołując się wątpliwości co do skuteczności powołania sędziów wskazanych do orzekania w rozpoznawanej sprawie, co może przełożyć się na ważność lub nawet istnienie ewentualnego rozstrzygnięcia. We wniosku powołano się na okoliczność, że uchwała Krajowej Rady Sądownictwa o przedstawieniu sędziów do powołania została zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który nakazał wstrzymanie wykonania zaskarżonej uchwały i zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym przepisów stanowiących podstawę funkcjonowania Krajowej Rady Sądownictwa. Sąd Najwyższy przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne: czy art. 49 KPC w zakresie, w jakim sąd rozpoznaje wniosek o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości powołania sędziego przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa jest zgodny m.in. z art. 45 ust. 1 oraz z art. 175 ust. 1, art. 179 w zw. z art. 187 ust. 1 i 3 Konstytucji RP. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że taki wniosek w istocie nie ma na celu rozstrzygnięcie o okoliczności odnoszącej się do bezstronności sędziego, lecz zmierza do odsunięcia sędziego albo grupy sędziów od orzekania w sprawach, które zgodnie z właściwością powinny być przez nich rozpoznane i w rezultacie do paraliżu funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości. Przyjęcie do rozpoznania takiego wniosku o wyłączenie sędziego w trybie art. 49 KPC prowadzi do istotnych komplikacji funkcjonowania sądu oraz do niedopuszczalnego, choć niejednokrotnie zapewne zamierzonego przez stronę dokonującą takiej czynności procesowej, przedłużania postępowania albo próby manipulowania składami, które w subiektywnym odczuciu strony mogą być uznane za jej nieodpowiadające. Oznacza to w praktyce możliwość podważania orzekania nie tylko określonych sędziów czy składów, ale wręcz wydziałów i sądów. Dotychczasowa praktyka orzecznicza wskazuje, że sądy w takich przypadkach podejmują czynności oraz wydają orzeczenia odnoszące się do oceny podnoszonych przez stronę okoliczności, traktując czynność zatytułowaną „wniosek o wyłączenie” sędziego jako taką, która inicjuje postępowanie w trybie art. 49 KPC, niezależnie od kwalifikacji, czy okoliczności te w ogólności mieszczą się w zakresie takich, które verba legis wywołują wątpliwości co do bezstronności sędziego. Uzasadnienie żądania określanego jako wniosek o wyłączenie sprowadza się do wątpliwości co do skuteczności powołania sędziów albo twierdzeń o braku posiadania przymiotu sędziego przez osoby rozpoznające sprawę z uwagi na okoliczności ich powołania. Zdaniem Sądu Najwyższego, taka praktyka na gruncie art. 49 KPC narusza zasadę sprawiedliwości proceduralnej i służy przekształceniu instytucji procesowej wyłączenia sędziego w narzędzie nadużycia praw strony postępowania o szczególnie niebezpiecznym dla praktyki funkcjonowania sądów charakterze, prowadzącym do paraliżu instytucji wymiaru sprawiedliwości. Jak wyjaśniono, efektywny i skuteczny sąd, który rozpoznaje sprawy bez zbędnej zwłoki i nie jest wikłany w rozpoznawanie wniosków w istocie bezprzedmiotowych i pozbawionych jakichkolwiek podstaw konstytucyjnych i ustawowych. W ocenie Sądu Najwyższego, przeciwko możliwości rozpoznawania przez sąd czynności określanej jako „wniosek o wyłączenie” lub innych czynności zmierzających do kwestionowania statusu sędziowskiego przemawia niepodważalna w doktrynie i orzecznictwie konstytucyjna zasada stabilności urzędu sędziego. Jej podstawą jest art. 175 ust. 1 Konstytucji RP. Sędzia, sprawując urząd, nie może być poddawany presji polegającej na próbach kwestionowania jego statusu ze strony kogokolwiek. Trybunał Konstytucyjny jednogłośnie stwierdził, że wykorzystanie procedury opisanej w art. 49 § 1 KPC do składania wniosku o wyłączenie sędziego z powodu podniesienia okoliczności wadliwości jego powołania przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa stanowiłoby wykorzystanie instytucji, która została wprowadzona w celu przeciwdziałania brakowi bezstronności sędziego w konkretnej sprawie, do oceny nie bezstronności tego sędziego, ale prezydenckiej prerogatywy do jego powołania. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że prerogatywa Prezydenta RP oznacza, że powołanie sędziego przez Prezydenta RP nie wymaga ani żadnej uprzedniej decyzji czy zatwierdzenia przez inny organ, ani jakiejkolwiek następczej kontroli. Ustawodawca nie przewidział procedury, która pozwalałaby zbadać powołania sędziowskie. Wyrok TK z 2.6.2020 r., P 13/19
Trybunał Konstytucyjny jednogłośnie stwierdził, że wykorzystanie procedury z art. 49 § 1 KPC do wniosków o wyłączenie sędziów z powodu wadliwości powołania byłoby nadużyciem. Podkreślił, że prerogatywa Prezydenta RP w powoływaniu sędziów nie podlega kontroli, a brak stabilności urzędu sędziego jest sprzeczny z konstytucją.