Sąd polski nie jest wyłącznie właściwy w sprawie udzielenia zezwolenia na zbycie nieruchomości położonej w Polsce przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych
Udzielenie przez sąd zezwolenia na zbycie nieruchomości w Polsce przez osobę pozbawioną zdolności prawnych nie jest uznawane jako rozstrzygnięcie dotyczące praw rzeczowych - tak orzekł Sąd Najwyższy. Publikacja analizuje zagadnienie prawne związane z jurysdykcją sądu polskiego oraz skutki orzeczenia zagranicznego sądu. Sprawa dotyczyła zezwolenia na sprzedaż nieruchomości w Polsce przez opiekuna osoby niemieckiej bez zdolności do czynności prawnych.
Tematyka: Sąd Najwyższy, jurysdykcja, zezwolenie na zbycie nieruchomości, osoba pozbawiona zdolności prawnych, prawo rzeczowe, jurysdykcja wyłączna, orzeczenie zagranicznego sądu
Udzielenie przez sąd zezwolenia na zbycie nieruchomości w Polsce przez osobę pozbawioną zdolności prawnych nie jest uznawane jako rozstrzygnięcie dotyczące praw rzeczowych - tak orzekł Sąd Najwyższy. Publikacja analizuje zagadnienie prawne związane z jurysdykcją sądu polskiego oraz skutki orzeczenia zagranicznego sądu. Sprawa dotyczyła zezwolenia na sprzedaż nieruchomości w Polsce przez opiekuna osoby niemieckiej bez zdolności do czynności prawnych.
Udzielenie przez sąd zezwolenia na zbycie nieruchomości położonej w Polsce przez osobę pełnoletnią, pozbawioną zdolności do czynności prawnych, nie stanowi „rozstrzygnięcia dotyczącego praw rzeczowych na nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej” w rozumieniu art. 11102 KPC - tak przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z 8.11.2019 r. (III CZP 24/19). Zagadnienie prawne SN rozstrzygał zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy: „Czy w sprawie dotyczącej wydania przez Sąd zgody na zbycie nieruchomości położonej w Polsce przez pełnoletnią osobę fizyczną, nieposiadającą z przyczyn spowodowanych chorobą zdolności do czynności prawnych w świetle prawa innego kraju unijnego, »rozstrzygnięcie dotyczy praw rzeczowych na nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej« w rozumieniu art. 11102 KPC, co skutkowałoby stwierdzeniem właściwości wyłącznej sądu polskiego, a w konsekwencji czy dla dokonania przez opiekuna takiej osoby sprzedaży jej nieruchomości położonej w Polsce wystarczająca jest zgoda udzielona przez sąd wskazanego powyżej kraju, czy też w związku z jurysdykcją wyłączną sądu polskiego (art. 1110 2 KPC) konieczna jest tu uprzednia zgoda polskiego sądu opiekuńczego?”. Stan faktyczny Wnioskodawcy wystąpili do Sądu Rejonowego z wnioskiem o ujawnienie ich w księdze wieczystej jako właścicieli we wspólności ustawowej małżeńskiej zabudowanej nieruchomości oraz o dokonanie wpisu hipoteki umownej. Wniosek ten referendarz sądowy oddalił. Po wniesieniu przez wnioskodawców skargi na jego orzeczenie, tej samej treści postanowienie wydał Sąd Rejonowy. Okoliczności faktyczne sprawy nie budziły wątpliwości. W dziale II księgi wieczystej jako właściciel wpisany jest obywatel niemiecki, który obecnie nie ma zdolności do czynności prawnych. Jego opiekunem, ustanowionym przez niemiecki Sąd Rejonowy jest adwokat, który sprawuje pieczę nad majątkiem podopiecznego i reprezentuje go w zakresie powierzonych mu obowiązków w sądzie i poza sądem. Ten Sąd udzielił opiekunowi właściciela nieruchomości zgody na zawarcie z wnioskodawcami ostatecznej umowy kupna sprzedaży nieruchomości podopiecznego, zgodnie z zawartą z nimi umową przedwstępną sprzedaży oraz na wszystkie czynności prawne zawarte w treści tej umowy. Właściciel nieruchomości, za którego działał opiekun, zastępowany przez pełnomocnika, sprzedał wnioskodawcom nieruchomość. Wnioskodawcy w umowie tej ustanowili na zakupionej nieruchomości hipotekę jako zabezpieczenie spłaty wierzytelności wynikającej kredytu mieszkaniowego zaciągniętego w tym banku. Za przeszkodę do dokonania żądanych wpisów Sąd I instancji uznał nieważność umowy sprzedaży spowodowaną nieuzyskaniem przez opiekuna uczestnika zgody polskiego sądu rodzinnego na zawarcie umowy zbycia nieruchomości położonej w Polsce. Wskazał, że wprawdzie zasadą wynikająca z art. 1045 KPC jest uznawanie z mocy prawa orzeczeń sądów państw obcych wydanych w sprawach cywilnych, jednak tylko wtedy, kiedy nie występują przeszkody wymienione w art. 1146 KPC. W rozpatrywanym wypadku wystąpiła przeszkoda przewidziana w art. 1146 § 1 pkt 2 KPC, ponieważ niemiecki Sąd Rejonowy, udzielając opiekunowi właściciela nieruchomości zgody na dokonanie sprzedaży nieruchomości podopiecznego, orzekł w sprawie zastrzeżonej w art. 11102 KPC do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich, sprawa ta dotyczyła bowiem prawa rzeczowego na nieruchomości. Wnioskodawcy zaskarżyli postanowienie o odmowy wpisu. Przy rozpoznawaniu sprawy Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości, które ujął w przedstawionym zagadnieniu prawnym. Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego Przedstawione zagadnienie dotyczy skuteczności na obszarze Polski postanowienia sądu niemieckiego o zezwoleniu na sprzedaż nieruchomości, udzielonego przez sąd niemiecki opiekunowi zamieszkałej na obszarze Niemiec osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Nie jest to problematyka, którą w Polsce reguluje prawo Unii Europejskiej - rozporządzenie Bruksela I bis w art. 1 ust. 2 lit. a wyłącza z zakresu swego zastosowania sprawy dotyczące m.in. stanu cywilnego, zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych osób fizycznych. Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 3.102013 r. (S.J. Schneidera, C-386/12, ECLI:EU:C:2013:633) potwierdził, że wyłączenie to obejmuje także postępowanie o wyrażenie przez sąd zgody na zbycie nieruchomości w wypadku, kiedy zbywca nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Skutki, jakie wywołuje w Polsce orzeczenie zagranicznego sądu o wyrażeniu zgody na zbycie przez osobę pozbawioną pełnej zdolności do czynności prawnych, zamieszkującą w tym kraju, nieruchomości położonej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej - są oceniane z zastosowaniem art. 1145 i n. KPC. Orzeczenie takie podlega uznaniu automatycznemu, chyba że zachodzą przeszkody określone w art. 1146 KPC. Sąd Okręgowy poszukuje odpowiedzi na wątpliwość, czy rozpatrywanym wypadku orzeczenie sądu niemieckiego zezwalające opiekunowi na zbycie nieruchomości podopiecznego nie narusza art. 1146 § 1 pkt 2 KPC, a więc czy sąd niemiecki nie orzekł w sprawie należącej na podstawie art. 1110 2 KPC do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich z uwagi na to, że przedmiot umowy, której dotyczyła zgoda, stanowiło prawo rzeczowe. Sprawa o wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej w imieniu osoby niemającej zdolności do czynności prawnych, nawet jeśli czynność ta dotyczy nieruchomości położonej w Polsce, nie mieści się zakresie art. 11071 KPC, ponieważ jej głównym przedmiotem nie są prawa rzeczowe, lecz czynność nadzorcza z zakresu opieki i kurateli, skojarzona jedynie z prawem rzeczowym przez przedmiot umowy, której dotyczy zgoda. W sprawach z zakresu opieki i kurateli jurysdykcję normuje art. 1107 KPC, nieprzewidujący wyłączności sądów polskich. Ocena nie jest jednak tak jednoznaczna jeśli jako jej kryterium posłuży art. 1110 2 KPC, którego wykładnia jest przedmiotem przedstawionego zagadnienia prawnego. Przepis ten dotyczy innych spraw nieprocesowych, w których rozstrzygnięcie dotyczy praw rzeczowych na nieruchomości lub jej posiadania. Owe inne sprawy wyróżnia to, że nie są w całości sprawami o prawa rzeczowe na nieruchomościach bądź o posiadanie nieruchomości w Polsce, ale częściowo praw tych lub posiadania dotyczą. Zalicza się do nich przykładowo sprawy spadkowe lub działowe, a więc sprawy, w których zasadniczym zagadnieniem są kwestie dziedziczenia majątku lub rozdzielenia między współwłaścicieli przedmiotu lub przedmiotów wspólnych praw, wśród których są także prawa rzeczowe na nieruchomościach lub posiadanie nieruchomości położonych na terenie Polski. Jurysdykcja wyłączna obejmuje wówczas tylko część sprawy związaną z prawami rzeczowymi lub posiadaniem takiej nieruchomości. Pogląd, że sprawa o wyrażenie przez sąd zgody na zbycie nieruchomości nie jest sprawą dotyczącą tej nieruchomości w rozumieniu przepisów normujących zakres jurysdykcji wyłącznej wyraził też Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 3.10.2013 r. w sprawie S.J. Schneidera, której przedmiotem było zezwolenie obywatelowi węgierskiemu o ograniczonej zdolności do czynności prawnych na sprzedaż udziału w nieruchomości wspólnej położonej w Bułgarii. Trybunał badał, czy sprawa tego rodzaju mieści się w zakresie jurysdykcji wyłącznej przewidzianej w art. 22 pkt 1 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 12, s. 1; dalej jako: rozporządzenie Bruksela I). Rozgraniczył sądowe zezwolenie na sprzedaż nieruchomości od samej sprzedaży i stwierdził, że postępowanie o udzielenie zezwolenia na zbycie służy przede wszystkim ochronie osoby i interesów zbywcy, odnosi się więc do zdolności do czynności prawnych i ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych w rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia Bruksela I, wyłączonych z zakresu jego stosowania, nie zaś do praw rzeczowych na nieruchomości, o których mowa w art. 22 pkt 1 tego rozporządzenia. Istotę rozgraniczenia doprecyzowuje wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 16.112016 r. wydany na podstawie przepisów rozporządzenia Bruksela I bis w sprawie Wolfganga Schmidta przeciwko Christiane Schmidt (C-417/15, ECLI:EU:C:2016:881). Celem sprawy o zezwolenie przez sąd na zbycie nieruchomości przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie jest ingerencja w prawo do nieruchomości i nie o nim orzeka sąd. Postępowanie poświęcone jest zbadaniu, czy zachodzą przesłanki do zezwolenia na dokonanie sprzedaży (czy innej czynności dotyczącej rozporządzenia bądź obciążenia składnika majątku osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych) ze względu na dobro osoby, nad którą sprawowana jest opieka. Rodzaj składnika majątkowego, którego czynność dotyczy nie wpływa na zakres i kierunek oceny. Niezależnie więc od tego czy chodzi o sprzedaż nieruchomości, czy o inną czynność wymagającą zgody sądu - przedmiotem badania są te same okoliczności dotyczące jej celowości i korzyści, jakie przyniesienie osobie niedysponującej pełnią zdolności do czynności prawnych. Sąd bada wprawdzie także treść zamierzonej umowy, może wyznaczyć warunki graniczne, które muszą zostać zachowane przy jej zawarciu, jednak wyrażenie zgody na jej dokonanie nie powoduje żadnych zmian w stosunkach majątkowych podopiecznego, a jedynie je umożliwia. Nie zobowiązuje także opiekuna do wykorzystania udzielonej mu zgody. Decyzje dotyczące praw na nieruchomości lub posiadania przedmiotu czynności - w rozpatrywanym wypadku rozporządzenie nieruchomością położoną w Polsce - pozostają w gestii stron tej czynności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego art. 11102 KPC nie był dotychczas przedmiotem wypowiedzi. Podsumowująco za Sądem Najwyższym wskazać należy, że sprawa o wyrażenie zgody na dokonanie czynności prawnej w imieniu osoby niemającej zdolności do czynności prawnych, nawet jeśli czynność ta dotyczy nieruchomości położonej w Polsce, nie mieści się zakresie art. 11071 KPC, ponieważ jej głównym przedmiotem nie są prawa rzeczowe, lecz czynność nadzorcza z zakresu opieki i kurateli, skojarzona jedynie z prawem rzeczowym przez przedmiot umowy, której dotyczy zgoda. Uchwała SN z 8.11.2019 r., III CZP 24/19
Orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie udzielenia zezwolenia na zbycie nieruchomości przez osobę pozbawioną zdolności prawnych wyjaśnia, że decyzja taka nie wpływa na prawa rzeczowe. Analiza dotyczy skutków orzeczenia zagranicznego sądu oraz jurysdykcji w sprawach dotyczących osób bez zdolności do czynności prawnych w Polsce.