Obowiązek prowadzenia dodatkowych czynności wyjaśniających z urzędu

Tematyka: Sąd Apelacyjny, dodatkowe czynności, strona procesu, Sąd Okręgowy, renta, niezdolność do pracy, dokumentacja lekarska, stan zdrowia, pełnomocnik z urzędu

W sytuacji, w której strona nie rozumie dostatecznie złożoności sprawy i w istocie nie jest w stanie
samodzielnie poprawnie wywiązać się z ciężarów procesowych, sąd powinien podjąć dodatkowe czynności -
dostatecznie i czytelnie wyjaśnić stronie złożoność sytuacji i konieczność podjęcia działań niezbędnych do
wyjaśnienia sprawy – orzekł Sąd Apelacyjny w Lublinie.
Opis stanu faktycznego
Ubezpieczony R.B. wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy dołączając
zaświadczenie o stanie zdrowia. Po przeprowadzeniu badania lekarskiego Lekarz Orzecznik ZUS stwierdził, że
ubezpieczony jest we wskazanym przedziale czasowym częściowo niezdolny do pracy. Zaskarżoną decyzją Zakład
Ubezpieczeń Społecznych odmówił jednak R.B. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu
decyzji podniósł, w okresie 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę oraz powstaniem niezdolności do pracy nie
udokumentował 5-letniego okresu podlegania ubezpieczeniu.
Od powyższej decyzji odwołanie wniósł ubezpieczony, wnosząc o jej zmianę i przyznanie prawa do renty.
W uzasadnieniu odwołania podniósł, że ZUS nie zaliczył mu wcześniejszych okresów składkowych. W odpowiedzi na
odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy w Siedlcach oddalił odwołanie. Badając okoliczność stażu ubezpieczeniowego przed datą powstania
niezdolności do pracy oraz przed datą złożenia wniosku o rentę SO dopuścił dowód z dokumentów dotyczących
okresów zatrudnienia i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne znajdujących się w aktach ZUS.
Innych dokumentów ubezpieczony bowiem nie przedstawił. Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił zatem na
podstawie akt ZUS, uznając że odwołanie nie jest uzasadnione. Odnosząc się do podstawy prawnej przypomniał, że
renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który jest niezdolny do pracy, a ponadto ma
wymagany okres składkowy i nieskładkowy, a niezdolność do pracy powstała w okresach określonych w ustawie,
albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (art. 57 EmRentyFUSU). Analiza materiału
dowodowego zebranego w sprawie wskazuje, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków zawartych w tym
przepisie. Zarówno przed dniem powstania niezdolności do pracy jak i przed dniem złożenia wniosku o rentę
ubezpieczony nie udowodnił 5-letniego okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny w Lublinie po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji R.B. od wyroku Sądu Okręgowego i uznając ją
za zasadną, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając Sądowi I instancji rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. Uznał przy tym, że doszło
do nierozpoznania istoty sprawy. Sąd odwoławczy zauważył, że stan niezdolności ubezpieczonego do pracy był
okolicznością bezsporną, zaś spór dotyczył nieudowodnienia wymaganego ustawowo okresu 5 lat podlegania
ubezpieczeniom społecznym przed dniem powstania niezdolności do pracy, jak i przed dniem złożenia wniosku
o rentę. Sąd Apelacyjny zauważył, że nie została zweryfikowana data powstania niezdolności do pracy
ubezpieczonego oraz stan jego zdrowia w okresie wcześniejszym niż przyjęta data powstania niezdolności do pracy.
SA podkreślił przy tym, że ubezpieczony cierpi na zaburzenia psychiczne, co implikuje konieczność przyjęcia jego
nieporadności procesowej.
Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny przyjął, że czasami skorzystanie z kompetencji dopuszczenia
dowodu z urzędu staje się obowiązkiem sądu. W sytuacji, w której strona nie rozumie dostatecznie złożoności
sprawy (w ocenie skarżącego sam fakt uznania go za niezdolnego do pracy skutkuje prawem do renty) i istocie nie
jest w stanie samodzielnie poprawnie wywiązać się z ciężarów procesowych, Sąd powinien podjąć dodatkowe
czynności - dostatecznie i czytelnie wyjaśnić stronie złożoność sytuacji i konieczność podjęcia działań
niezbędnych do wyjaśnienia sprawy.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy otrzymał następujące wskazówki procesowe od Sądu wyższej
instancji:
- ustalenie okresu ubezpieczenia wnioskodawcy,
- weryfikację daty powstania niezdolności do pracy,

- ewentualne pouczenie ubezpieczonego o możliwości ustanowienia pełnomocnika z urzędu z uwagi na jego
ewidentną nieporadność,
- ustalenie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy związanych z wcześniejszym stanem zdrowia
wnioskodawcy, co wymaga ewentualnego zbadania dokumentacji lekarskiej.
W rozpoznawanej sprawie w ocenie Sądu Apelacyjnego brakowało wyjaśnienia czy ewentualne ustalanie
wcześniejszej daty powstania niezdolności do pracy spowodowałoby legitymowanie się przez ubezpieczonego
wymaganym stażem ubezpieczeniowym celem uzyskania renty. Jednakże nie wynikało to z błędnej oceny zebranego
materiału dowodowego, a z braku pewnej części tego materiału, choć wprost nie zostało wskazane, że SO powinien
był szukać stosownych, dodatkowych dowodów - taki jednak wniosek wynika z całości uzasadnienia i przyjętych
wskazówek przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie doszło bowiem do rozpoznania samej istoty sprawy. Nie ma
przy tym wątpliwości, że zasadniczo to strona, wywodząca swój interes prawny w odwołaniu, powinna przedstawić
sądowi niezbędny materiał mający wykazać jej racje i przekonać o zasadności odmiennego od organu rentowego
rozstrzygnięcia. W procedurze cywilnej dopuszczenie przez Sąd dowodu z urzędu jest sytuacją wyjątkową, która
na gruncie niniejszego postępowania miała zdaniem Sądu II instancji miejsce. Z samej apelacji i argumentów w niej
zawartych wynikało, że skarżący był przekonany, iż w celu uzyskania renty wystarczająca jest stwierdzona
niezdolność do pracy. Dodając do tego jednostkę chorobową ubezpieczonego, mającą bezspornie wpływ na
jego zdolności poznawcze konieczne okazało się wyjście poza ciężar dowodu na nim spoczywający.
W konkluzji Sąd Apelacyjny wskazał, że dodatkowe czynności Sądu przeprowadzone z urzędu są niezbędne, w tym
w zakresie dostatecznego i klarownego wyjaśnienia stronie złożoności sytuacji. Obowiązkiem Sądu, który
niewątpliwie widzi nieporadność działań strony procesu, jest także zwrócenie uwagi na możliwość
ustanowienia pełnomocnika z urzędu.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16.1.2020 r., III AUa 452/19

Sąd Apelacyjny wskazał, że dodatkowe czynności Sądu przeprowadzone z urzędu są niezbędne, w tym w zakresie dostatecznego i klarownego wyjaśnienia stronie złożoności sytuacji. Obowiązkiem Sądu, który niewątpliwie widzi nieporadność działań strony procesu, jest także zwrócenie uwagi na możliwość ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16.1.2020 r., III AUa 452/19