Powództwo o odszkodowanie a charakter działalności prowadzonej przez stronę
Krewni ofiar i pasażerowie ocaleni z katastrofy statku pod banderą panamską wytoczyli powództwo przeciwko włoskim spółkom zajmującym się klasyfikacją i certyfikacją statków. Sprawa dotyczy odpowiedzialności cywilnej za zatonięcie statku Al Salam Boccaccio '98 na Morzu Czerwonym w 2006 roku. TS uznał, że powództwo o odszkodowanie podlega rozporządzeniu Nr 44/2001, jeśli działalność spółek nie była wykonywana na podstawie władzy publicznej.
Tematyka: powództwo, odszkodowanie, klasyfikacja statków, certyfikacja statków, odpowiedzialność cywilna, TS, immunitet jurysdykcyjny, rozporządzenie Nr 44/2001, Rina, C-641/18
Krewni ofiar i pasażerowie ocaleni z katastrofy statku pod banderą panamską wytoczyli powództwo przeciwko włoskim spółkom zajmującym się klasyfikacją i certyfikacją statków. Sprawa dotyczy odpowiedzialności cywilnej za zatonięcie statku Al Salam Boccaccio '98 na Morzu Czerwonym w 2006 roku. TS uznał, że powództwo o odszkodowanie podlega rozporządzeniu Nr 44/2001, jeśli działalność spółek nie była wykonywana na podstawie władzy publicznej.
Krewni ofiar i pasażerowie ocaleni z katastrofy statku pływającego pod banderą panamską mogą wytoczyć przed włoskimi sądami powództwo z tytułu odpowiedzialności cywilnej przeciwko włoskim spółkom, które dokonały klasyfikacji i certyfikacji tego statku Stan faktyczny LG i in., krewni ofiar i pasażerowie ocaleni z katastrofy pływającego pod banderą Republiki Panamy statku Al Salam Boccaccio ’98, do której doszło w nocy z 2 na 3.2.2006 r. na Morzu Czerwonym i w wyniku której zginęło ponad 1000 osób, wytoczyli przed sądem w Genui powództwo przeciwko Rina SpA i Ente Registro Italiano Navale (dalej łącznie jako: R.), prowadzącym działalność w zakresie klasyfikacji i certyfikacji statków morskich, z siedzibą w Genui. LG i in. żądają naprawienia szkód majątkowych i niemajątkowych wynikających z ewentualnej odpowiedzialności cywilnej R., podnosząc przed sądem odsyłającym, że przyczyną zatonięcia statku były czynności dokonywane przez R. w zakresie certyfikacji i klasyfikacji na podstawie umowy zawartej z Republiką Panamy dla celów nadania temu statkowi prawa podnoszenia bandery tego państwa. R. podnoszą zarzut braku jurysdykcji sądu w Genui, powołując się na wynikającą z prawa międzynarodowego zasadę immunitetu jurysdykcyjnego państw obcych. Pytanie prejudycjalne Czy art. 1 ust. 1 rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.1.22000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L z 2001 r. Nr 12, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że powództwo o odszkodowanie wniesione przeciwko osobom prawnym prawa prywatnego prowadzącym działalność w zakresie klasyfikacji i certyfikacji statków na rachunek oraz z upoważnienia państwa trzeciego jest objęte zakresem pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu tego przepisu, a w konsekwencji zakresem stosowania tego rozporządzenia, a jeśli tak, to czy zasada międzynarodowego prawa zwyczajowego ustanawiająca immunitet jurysdykcyjny stoi na przeszkodzie wykonywaniu przez sąd krajowy, przed którym zostało wytoczone powództwo, jurysdykcji międzynarodowej przewidzianej przez rzeczone rozporządzenie? Stanowisko TS Na podstawie art. 1 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001 zakres stosowania tego rozporządzenia jest ograniczony do zakresu znaczeniowego pojęcia „spraw cywilnych i handlowych”. Zgodnie z orzecznictwem TS to pojęcie ma charakter autonomiczny, którego wykładni trzeba dokonywać w oparciu, z jednej strony, o cele i systematykę tego rozporządzenia, a z drugiej – o zasady ogólne wynikające z całokształtu systemów prawa krajowego (wyrok TS z 23.10.2014 r., flyLAL-Lithuanian Airlines, C-302/13, pkt 24). Jak wskazuje w szczególności motyw 7 rozporządzenia Nr 44/2001, intencją unijnego prawodawcy było przyjęcie szerokiego pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” zawartego w art. 1 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001 i w rezultacie szerokiej wykładni zakresu zastosowania tego rozporządzenia (wyrok z 6.2.2019 r., NK, C-535/17, pkt 25). Trybunał wskazał, że celem ustalenia, czy dana sprawa jest objęta zakresem stosowania rozporządzenia Nr 44/2001, należy zbadać elementy charakteryzujące stosunek prawny łączący strony sporu lub przedmiot tego sporu. Zdaniem TS chociaż pewne spory między organem władzy publicznej a podmiotem prawa prywatnego mogą być objęte zakresem stosowania rozporządzenia Nr 44/2001, gdy dotyczą czynności dokonywanych iure gestionis, to inaczej jest w sytuacji, gdy organ władzy publicznej wykonuje władztwo publiczne (wyrok TS z 28.4.2009 r., Apostolides, C-420/07, pkt 44). Trybunał wskazał, że w celu ustalenia, czy spór dotyczy czynności dokonywanych w ramach wykonywania władztwa publicznego, należy zbadać podstawę i reguły postępowania mające zastosowanie do wytoczonego powództwa (wyrok TS z 12.9.2013 r., Sunico i in., C-49/12, pkt 35). Z akt sprawy wynika, że powództwo wniesione przez LG i in. jest oparte na przepisach włoskiego KC, które regulują odpowiedzialność pozaumowną oraz dotyczących odpowiedzialności umownej za uchybienie zobowiązaniom w zakresie bezpieczeństwa. Z orzecznictwa TS wynika, że sama okoliczność, iż niektóre kompetencje są powierzane czy nawet delegowane na mocy aktu władzy publicznej, nie sprawia, że ich wykonywanie oznacza podejmowanie działań o charakterze władczym (wyrok Pula Parking, C-551/15, pkt 35). Trybunał stwierdził, że tego rodzaju wniosku nie podważa okoliczność, że te czynności z zakresu klasyfikacji i certyfikacji były przeprowadzane przez R. na rachunek i w interesie Panamy. Trybunał podkreślił, że działanie na rachunek państwa nie zawsze oznacza wykonywanie władztwa publicznego (wyrok z 21.4.1993 r., Sonntag, C-172/91, pkt 21). Zdaniem TS mimo, że działalność R. ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa pasażerów statków, nie oznacza to, iż polega ona na wykonywaniu prerogatyw władzy publicznej. Tak samo okoliczność, że niektóre czynności są podejmowane w interesie państwa, nie powoduje, sama w sobie, że sporne czynności w postępowaniu głównym zostały dokonane w ramach wykonywania władzy publicznej, ponieważ kryterium przesądzającym o kwalifikacji danej czynności jest korzystanie z uprawnień wykraczających poza normy obowiązujące w stosunkach między jednostkami. Zgodnie z aktami sprawy czynności klasyfikacji i certyfikacji zostały przeprowadzone przez R. za wynagrodzeniem i na podstawie umowy handlowej prawa prywatnego zawartej bezpośrednio z armatorem statku Al Salam Boccaccio ’98. Usługi świadczone przez R. polegały jedynie na ustaleniu, czy badany statek spełnia wymogi określone w obowiązujących aktach prawnych, a jeśli tak, to na wystawieniu odpowiednich certyfikatów. Ponadto, interpretacja i wybór mających zastosowanie wymogów technicznych były zastrzeżone dla władz Republiki Panamy. Trybunał podzielił stanowisko rzecznika generalnego (pkt 95 opinii), że cofnięcie certyfikatu z powodu niespełniania przez statek morski tych wymogów nie jest wynikiem uprawnień decyzyjnych upoważnionych podmiotów, działających w ramach wcześniej ustanowionych uregulowań prawnych. Zdaniem TS, z zastrzeżeniem ustaleń, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, czynności z zakresu klasyfikacji i certyfikacji, takie jak te przeprowadzone na statku Al Salam Boccaccio ’98 przez R. na podstawie upoważnienia i na rachunek Panamy, nie można uznać za podejmowane w ramach wykonywania prerogatyw władzy publicznej w rozumieniu prawa UE. Wobec powyższego TS uznał, że powództwo o odszkodowanie, którego przedmiotem są wspomniane czynności, należy do zakresu pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001 oraz do zakresu stosowania tego rozporządzenia. Zgodnie z orzecznictwem TS odnośnie swobody przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług działalność w zakresie certyfikacji wykonywana przez spółki mające charakter instytucji odpowiedzialnych za certyfikację nie jest objęta wyłączeniem, o którym mowa w art. 51 TFUE, ze względu na okoliczność, że spółki te są przedsiębiorstwami o celach zarobkowych, prowadzącymi działalność w warunkach konkurencji i niemającymi żadnych uprawnień decyzyjnych związanych z wykonywaniem prerogatyw władzy publicznej (wyrok TS z 16.6.2015 r., Rina Services i in., C-593/13, pkt 16–21). Trybunał wskazał, że w rozpatrywanej sprawie sąd odsyłający powinien upewnić się, że jeśli uwzględni zarzut immunitetu jurysdykcyjnego, LG i in. nie zostaną pozbawieni prawa dostępu do sądu, który stanowi jeden z elementów prawa do skutecznej ochrony sądowej wymieniony w art. 47 KPP. Z orzecznictwa TS wynika, że taki immunitet jurysdykcyjny państw stanowi część prawa międzynarodowego i znajduje oparcie w zasadzie par in parem non habet imperium, oznaczającej, że państwo nie może podlegać jurysdykcji innego państwa. Jednakże TS uznał, że można natomiast wykluczyć immunitet jurysdykcyjny w sytuacjach, gdy powództwo dotyczy czynności dokonywanych iure gestionis, które nie są objęte zakresem wykonywania władzy publicznej (wyrok TS z 19.7.2012 r., Mahamdia, C-154/11, pkt 54, 55). Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że powództwo o odszkodowanie wniesione przeciwko osobom prawnym prawa prywatnego prowadzącym działalność w zakresie klasyfikacji i certyfikacji statków na rachunek oraz z upoważnienia państwa trzeciego jest objęte zakresem pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu tego przepisu, a w konsekwencji zakresem stosowania tego rozporządzenia, jeżeli ta działalność nie jest wykonywana w oparciu o prerogatywy władzy publicznej w rozumieniu unijnego prawa, czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego. Zasada międzynarodowego prawa zwyczajowego dotycząca immunitetu jurysdykcyjnego nie stoi na przeszkodzie wykonywaniu przez sąd krajowy rozpatrujący sprawę jurysdykcji w oparciu o to rozporządzenie w sporze, którego przedmiotem jest opisane powództwo, jeżeli ten sąd stwierdzi, że te podmioty nie korzystały z prerogatyw władzy publicznej w rozumieniu prawa międzynarodowego. W niniejszym wyroku TS dokonał wykładni pojęcia „spraw cywilnych i handlowych” w rozumieniu art. 1 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001. Trybunał wskazał, że kluczowa jest kwestia, czy jedna ze stron sporu nie wykonuje prerogatyw władztwa publicznego, ponieważ wyklucza to objęcie takiego sporu zakresem tego pojęcia. W ocenie TS w sytuacjach, gdy powództwo dotyczy czynności, które nie są objęte zakresem wykonywania władzy publicznej, można wyłączyć stosowanie immunitetu jurysdykcyjnego. Tym samym Trybunał zajął interesujące stanowisko w kontrowersyjnej kwestii relacji pomiędzy zwyczajową zasadą prawa międzynarodowego a unijnym aktem prawa prywatnego. Należy wskazać, że obecnie w tym zakresie obowiązują przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Bruksela I bis; Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 351, s. 1-32), ale stanowisko TS przedstawione w niniejszym wyroku jest nadal aktualne. Wyrok TS z 7.5.2020 r., Rina, C-641/18
Trybunał uznał, że działalność spółek certyfikujących statki nie jest objęta immunitetem jurysdykcyjnym, jeśli nie korzystały z prerogatyw władzy publicznej. Wyrok TS z 7.5.2020 r., Rina, C-641/18, stanowi istotne wyjaśnienie pojęcia 'spraw cywilnych i handlowych' w kontekście rozporządzenia Nr 44/2001.